بالاترین خدمت اجتماعی عالم دینی از منظر قرآن

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، خدمات اجتماعی را در یک دسته بندی کلی، می‌توان به دو دسته خدمات جزئی، بخشی، خرد و خدمات کلی و فرابخشی و کلان تقسیم نمود.

خدمات دسته اول، خدماتی هستند که در سطح جامعه به صورت جزئی و صنفی ارائه می‌شوند؛ از قبیل خدمات که در بخش‌های فنی، پزشکی، کشاورزی، دامداری، آموزشی، تربیتی و غیره انجام می‌دهند.

طبعا این خدمات مورد نیاز هر جامعه‌ای است، اما دسته‌ دیگر خدماتی هستند که در سطح کلی و مربوط به کلان جامعه می‌باشند، یعنی کلیت هدایت جامعه به دست این افراد است. نقش این دسته، آنقدر مهم است که صالح یا فاسد شدن کلیت جامعه با هدایت این دسته است؛ به همین خاطر این نوع خدمات بسیار مهم و راهبردی است.

نقش اجتماعی عالم دین از منظر قرآن

قرآن، نقش اجتماعی علمای دینی را چنین نقشی می‌داند. نقشی در تراز هدایت‌گر جوامع بشری، نقشی که ساخت جامعه بر عهده آن‌هاست. به عنوان نمونه، قرآن در آیه 62 سوره مبارکه مائده می‌فرماید: وَ تَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ  لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ، بسیاری از آن‌ها را بنگری که در گناه و ستمکاری و خوردن حرام می‌شتابند؛ بسیار بد کاری را پیشه خود نمودند.

در این آیه شریفه، خداوند به جامعه‌ای اشاره می‌کند که مسارعه در گناه، دشمنی و حرامخواری می‌کنند؛ یعنی یک جامعه بسیار فاسد و ناصالح. اما بلافاصله در آیه بعد خداوند با نهیبی شدید علمای ربانی و احبار را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید:

لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ، چرا علما و روحانیون آن‌ها را از گفتار زشت و خوردن مال حرام باز نمی‌دارند؟ همانا بد چیزی را ساخته‌اند.

نهیب قرآن به علما

در این آیه خداوند علما را نهیب می‌زند که چرا از قول گناه و حرام‌خواری نهی نکرده‌اند و جلوی آنها را نگرفته‌اند و بعد از آن می‌فرماید چه بد چیزی را ساخته‌اند. (لبئس ما کانوا یصنعون)

در واقع خداوند به این نکته اشاره و تاکید دارند که جوامع، ساخته می‌شوند، اگر علمای جامعه وارد گود نشوند و جامعه را از بدی‌ها دور نکنند، آن وقت جامعه‌ای شکل می‌گیرد که مردم آن در بدی‌ها از یکدیگر سرعت و سبقت می‌گیرند. به همین دلیل بر اساس این آیات شریفه، نقش علما برای جامعه یک نقش کلان و راهبردی است که کلیت جامعه را جهت دهی و راهبری می‌کند.

علاوه بر این آیات، خداوند در آیه 116 سوره مبارکه هود نیز می‌فرماید: فَلَوْلَا كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِكُمْ أُولُو بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّنْ أَنْجَيْنَا مِنْهُمْ وَاتَّبَعَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِيهِ وَكَانُوا مُجْرِمِينَ، چرا در قرون (و اقوام) قبل از شما، دانشمندان صاحب قدرتی نبودند که از فساد در زمین جلوگیری کنند؟! مگر اندکی از آنها، که نجاتشان دادیم و آنان که ستم می‌کردند، از تنعّم و کامجوئی پیروی کردند و گناهکار بودند ( و نابود شدند)

سرنوشت امت‌ها را باید دوباره خواند

بررسی تاریخ سرنوشت امت‌های سابق نیز در قرآن بارها بر آن تاکید شده، بیانگر این نکته است که علما و روحانیون آگاه به معارف دینی و الهی، نقش بسیار مهمی دارند که خدمت آنها خدمتی کلان است و همه جامعه را در بر می‌گیرد. خدمتی که فقدان این خدمت ضرر بسیار بزرگی را نصیب جامعه می‌کند.

در مجموع، می‌توان گفت که فقدان خدمت‌های مربوط به بخش خرد و جزئی، آسیب‌های خردی هم برای جامعه دارد. منتها فقدان خدماتی که مربوط به ساحت کلان جامعه می‌شود، آسیب بسیار بزرگی به کلیت و ساخت جامعه می‌زند و خداوند این نقش را بر عهده علما گذاشته است.

از این‌رو، در منظر قرآن علما بالاترین نقش خدماتی را دارند و اکتفا و سرگرم شدن علما به ایفای نقش جزئی در سطح جامعه خدمت مورد نظر دین نخواهد بود و سرنوشت بسیار بدی برای کلیت جامعه و خود آن عالمان خواهد داشت. /882/ 703/

محمد علی رنجبر، دکتری علوم سیاسی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)