برنامه ریزی برای تربیت دینی کودکان در مدرسه معراج

اشاره:

کودک امانتی الهی و ودیعه‌ای آسمانی است که به پدر و مادر سپرده شده است. قلب پاک کودک، گوهری گران‌مایه و نفیس و آیینه‌ای روشن است که از هر گونه نقش و نگاری خالی است و در عین حال قابلیت پذیرش هر نقشی را دارد؛ پس اگر وی را طبق اصول صحیح تعلیم و تربیت، به عادات و صفات نیک پرورش دهند، به آن عادات خو گرفته، بر آن صفات نشو و نما می‌کند.

کودکان برای پذیرش رفتار‌های صحیح و مطلوب اجتماعی، از طریق آموزش مسایل دینی آمادگی بیشتری دارند تا از راه‌های دیگر. در مرحله‌ی پیش از دبستان، بهتر است آموزش مسایل به صورت «آموزش غیرمستقیم» باشد و هر کودک به تناسب میزان تمایل و توان خویش کشف کند و یاد بگیرد. علاوه بر آن بهتر است کودک در انجام فعالیت‌ها از آزادی بیشتری برخوردار شود و آموزش برای او جنبه‌ی سرگرمی و بازی داشته باشد.

در روش آموزش غیرمستقیم، کودکان فرصت دارند برنامه‌های کار خود را تنظیم کنند و درباره‌ی دانسته‌ها و کشفیات خود، پرسش‌های گوناگون مطرح نمایند. ارزشیابی از آموخته‌های آنان نیز باید به صورت غیر مستقیم انجام شود، مانند ارزشیابی در حین بحث و گفت وگو و مشاهده. به بیان دیگر، نیازی نیست سخن از امتحان به میان آید.

در این راستا به بهانه مبعث رسول گرامی اسلامی حجت الاسلام سیدعلی پور حسینی، مدیر مدرسه تخصصی معراج در حوزه علمیه خراسان در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد به مسائل و نکات مهم تربیتی فرزندان پرداخت؛ همچنین وی به برنامه ها و فعالیت های این مدرسه اشاره کرد که در ادامه گفتگو آنها را با هم می خوانیم.

رسا- اگر بخواهیم در یک پاراگراف هدف ایجاد شدن مدرسه تخصصی معراج را برایمان بگویید، چه می گویید؟

ساماندهی برنامه های علمی- آموزشی - فرهنگی و تبلیغی کودک و نوجوان در حوزه علمیه خراسان با ساختاری علمی – آموزشی در سطح 2 و 3 (کارشناسی – کارشناسی ارشد) در مدرسه تخصصی معراج در حوزه علمیه خراسان انجام می شود.

رسا- انگیزه شما برای ایجاد این مدرسه چه بوده است؟

براساس فرمایش رهبری، مسئولین امور فرهنگی کشور اگر بخواهند مساله کودک و نوجوان را آن چنان که هست، مورد اهتمام قرار بدهند، من خیال می کنم خیلی ها از ساعات خواب شبشان هم - آن هایی که مسئولند - خواهند زد تا به این مساله بپردازند.

تلاش در جهت تربیت صحیح دینی را به حق باید از ارزشمندترین فعالیت هایی دانست که متولیان امور فرهنگی کشور می توانند به آن بپردازند. این مهم به ویژه در روزگار ما به دلایل سفارش های مکرر پیشوایان دین درباره اهمیت کار فرهنگی-تربیتی برای کودکان و نوجوانان؛ اثر پذیری بیشتر، بهتر و ماندگارتر روح زلال و لطیف این طیف مخاطب و فعالیت های گسترده افراد و گروه های مختلف و متعدد با باورها و اغراض گوناگون در جای جای جهان و تزریق محتوای تولیدی خود به کودکان سایر ملل اهمیتی مضاعف می یابد.

آنچه فی الحال در این معرکه خطیر مد نظر است، عنایت به ظرفیت عظیم حوزه عملیه خراسان که در آستان ملک پاسبان مولای رافت و رحمت، حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) است که می تواند به یکی از پایگاه های فرهنگی جهان اسلام در زمینه فعالیت های سازنده دینی برای کودکان و نوجوانان دنیا تبدیل شود.

توسعه روزافزون کمی و کیفی فعالیت های ویژه کودک و نوجوان در میان حوزویان، به خصوص در سال های اخیر که به حق از نقاط برجسته و درخشان کارنامه مدیران جدید و به خصوص مدیریت این نهاد مقدس است، مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان را بر آن داشت که با راه اندازی مدرسه تخصصی معراج توسط موسسه پژوهشی فراگستر که در قالب یک دانشکده چون سطح 2 و 3 یعنی سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد محقق پذیرش می کند، متولی این حوزه خطیر را به این مجموعه بسپارد.

رسا- کمی بیشتر در مورد سطح پذیرش توضیح دهید.

وقتی طلبه بعد از گذر پنج سال مطالب اصلی حوزوی را فراگرفت و دروس عمومی حوزه را پشت سر گذاشت، بهترین فرصت برای تخصصی کار کردن اوست، مدرسه تخصصی معراج یکی از مراکزی است که طلاب سطح 2 و 3 را پذیرش می کند تا با یک روند علمی – پژوهشی بتواند بهتر از گذشته به جامعه خدمت رسانی کند.

رسا- اهداف اصلی این نظام آموزشی چیست؟

سازماندهی و توسعه کارشناسانه کلیه برنامه ریزی ها و فعالیت های ویژه کودک و نوجوان که توسط حوزیان انجام می شود، فعالیت های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و تبلیغی در سیر اجرا، نظارت، ارزشیابی، آسیب شناسی، تولید و تدارک محصولات فرهنگی، تربیت نیروی انسانی، توسعه کمی و کیفی و غیره در سه گام اجرایی توسط مدرسه تخصصی معراج انجام خواهد شد.

رسا- رشته اصلی این مدرسه چیست؟

اخلاق و تربیت اسلامی رشته اصلی این مدرسه است و نام این مدرسه معراج بوده که مخفف مدرسه علمیه، رشته اخلاق جریان ساز است.

رسا- کمی درباره این رشته برایمان توضیح می دهید؟

جایگاه نظام اسلامی کشورمان در عصر حاضر که داعیه دار ارائه الگوی تمدن اسلامی و احیای ارزش‌های دینی در زندگی بشر است، مستلزم طرح الگوهای علمی و عملی در زمینه‌های مختلف است. از این رو با توجه به جایگاه رفیع تربیت در نظام اسلامی و هویت فرهنگی انقلاب اسلامی، مستلزم توجه ویژه به ارزش‌های اخلاقی و ارائه الگوهای تربیتی برای تحقق مکارم اخلاقی در زندگی انسان معاصر است.

سال‌هاست که نظریه‌های تربیتی متنوع بر پایه‌ی فلسفه‌های گوناگون اخلاقی و تربیتی از سوی دانشمندان مکاتب مختلف مطرح شده و به عمق نظام تربیتی و آموزشی کشورمان نفوذ کرده است، که برخی از آنها مغایر با آموزه‌های تربیتی و اخلاقی اسلام است و مواجهه عالمانه با آن مستلزم تجهیز به توانمندی‌های علمی و تخصصی و ارائه نظریه‌های جایگزین متناسب با نیازهای روز است؛ این در حالی است که درونمای اخلاقی و تربیتی دین مبین اسلام، دارای ظرفیت‌های عظیمی در این زمینه است که در طول تاریخ حیات اسلام به ویژه حوزه‌های علمیه در قالب تربیت انسان‌هایی متعالی، بارها تجلی یافته است.

از این رو بر حوزه‌های علمیه است که با تکیه به آموزه‌های اخلاقی و تربیتی اسلام و میراث تربیتی متفکران مسلمان به بازسازی و روزآمدی نظام تربیتی و اخلاقی دینی و ارائه الگوی اسلامی در این زمینه به ویژه اخلاق در عرصه‌های نوظهور ارتباطی بپردازند و زمینه بازشناسی مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تعلیم و تربیت با هدف ترسیم نظام منسجم در این زمینه را برای طلاب فراهم آورد.

با توجه به آنچه گفته شد، تأسیس رشته اخلاق و تربیت اسلامی در حوزه علمیه امری ضروری است و هنگامی این ضرورت صدچندان می شود که مخاطب بهره مندی از این نظام آموزشی را در گام اول مربیان، معلمان و دبیرانی بدانیم که در مقاطع پیش دبستانی، دبستان و دبیرستان و در گام دوم خود کودکان و نوجوانان بدانیم که در مقاطع پیش از حوزه در حال تحصیل هستند. البته طلاب پس از مقطع عمومي وارد این رشته می شوند.

دانش پژوهان در اين دوره مباني، آرا و مشرب‌ هاي مهم اخلاق و تربیتی را می‎آموزند و توان تحليل، بررسي، تدريس و نظریه پردازی در زمينه اخلاق و تربیت اسلامی را در محدوده اي كه در اين سطح بحث مي شود، كسب مي كنند؛ پس از احراز توان علمي با ارائه پايان نامه، موفق به دريافت مدرك سطح۳ اخلاق و تربیت اسلامی مي‌شوند.

رسا- قبل از شما، وضعیت این رشته چگونه بود؟

بر اساس بررسی‌های انجام شده مرتبط ترین رشته آموزشی حوزوی در سطح سه در سطح ملی، رشته «اخلاق و تربیت» می‌باشد که در سال 1388 توسط شوراي عالي حوزه‌هاي علميه قم به تصویب رسیده است. البته رشته ای در مقطع کارشناسی ارشد در سطح ملی و بین المللی با این عنوان ما یافت نکردیم، بر اساس آخرین اطلاعات به دست آمده، رشته‌های دانشگاهی مرتبط با تربیت، شامل رشته‌های فلسفه اخلاق، اخلاق کاربردی و اخلاق اسلامی (زیرگروه فلسفه)؛ رشته‌های تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش با گرایش تعلیم و تربیت اسلامی؛ رشته مدرسی اخلاق اسلامی (زیرگروه مدرسی معارف اسلامی)؛ رشته تربیت دینی و تعلیم و تربیت ارزش‌ها (زیرگروه رشته تعلیم و تربیت در دانشگاه امام صادق ع) و رشته تربیت اخلاقی و اخلاق کاربردی در موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت در مقطع کارشناسی ارشد می باشد و رشته فلسفه اخلاق و فلسفه اخلاق تطبیقی (زیر گروه رشته فلسفه)؛ رشته مدرسی معارف اسلامی، گرایش اخلاق اسلامی و رشته فلسفه تعلیم و تربیت (در برخی از دانشگاه‌ها با تاکید بر تعلیم و تربیت اسلامی ارائه می‌گردد) در مقطع مقطع دکتری می باشد.

باز هم می گویم با توجه به تعدد دانشگاه‌های برگزار کننده رشته‌های وزارت علوم، اطلاع دقیقی از تاریخ راه‎اندازی آن ها در دانشگاه‌های مختلف در دسترس نبود و شاید اطلاعات ما اینجا ناقص باشد.

رسا- به نسبت رشته های مشابهی که وجود داشت ضرورت ایجاد چنین مدرسه ای آن هم در این سطح چه بود؟

با توجه به رواج و جایگزینی روانشناسی غربی و اخلاق مادی در سطح جامعه ایرانی به ویژه در سال های اخیر و همچنین رسالت حوزه علمیه در پرورش کارشناسان کارآمد در عرصه های اخلاق و تربیت دینی و کمبود جدی متخصصان و کارشناسان اسلامی در این عرصه، محوریت موضوعات اخلاقی و تربیتی در دایرۀ ترویج و تبلیغ آموزه های دینی در مکتوبات، منابر، مشاوره های دینی، رسانه و فضای مجازی ضروری به نظر می رسد.

تحقق این موضوع مستلزم آشنایی دقیق طلاب با موضوعات و مسائل روز اخلاق و تربیت از سویی و تعمق و تسلط بر مبانی و آموزه های اخلاقی در متون دینی از سوی دیگر است. این امر باعث توانمندی آنان در پژوهش‌های معتبر علمی برای استنباط موضوعات اخلاقی و تربیتی از مبانی و آموزه‌های اسلامی و تدوین آن در قالب‌های نو و روزآمد است.

این رشته با توجه به حوزه‌های مختلف نیازمندی طلاب، برنامه آموزشی جامعی برای تحقق این اهداف فراهم کرده است.

رسا- امتيازات اين مدرسه و این رشته در مقايسه با رشته، گرايش‌هاي مشابه در چیست؟

من با دو رویکرد امتیازات نسبت به رشته های حوزوی و دانشگاهی این سوال را جواب می دهم که نگاه عمیق تخصص گرایی در حوزه اخلاق و تربیت، توجه ویژه به مسائل روز جامعه در حوزه اخلاق و تربیت در عین تأکید بر اصالت مبانی و آموزه‌های دینی، نگاه میان‌رشته‌ای و رویکرد مسأله محوری در مواجهه با مسائل روز جامعه در حوزه اخلاق و تربیت، بررسی انتقادی رویکردهای رقیب در حوزه اخلاق و تربیت در کنار نگاه ایجابی به رویکرد دینی در این عرصه، پرورش طلاب مسلط به زبان علمی حاکم بر محیط‌های علمی روز دنیا برای مواجهه عالمانه با پرسش‌ها و شبهات روز و خودکفایی حوزه علمیه خراسان در زمینه محققان و مدرسان توانمند در حوزه اخلاق و تربیت از امتیازات این مدرسه و رشته نسبت به رشته‌های حوزوی است و توجه ویژه به آموزه‌های دینی در حوزه اخلاق و تربیت؛ بهرمندی طلاب از توان علمی و مهارتی در استنباط موضوعات اخلاقی، به دلیل آشنایی با میراث فقاهتی حوزه علمیه از طریق دروس فقه و اصول و زمینه‌سازی برای توانمندی طلاب جهت تولید علم دینی در عرصه‌های جهانی از امتیازات آن نسبت به رشته‌های دانشگاهی است.

رسا- پس اگر بخواهیم اهداف اصلی مدرسه معراج را بیان کنیم چه باید بگوییم؟

زمانی در کمیسیون آموزش مدرسه، بیست و هفت هدف کلان شمرده شد که به نظر من هفت هدف برای مدرسه تخصصی معراج از بقیه مهمتر است که عبارتست از: زمینه‌سازی برای دستیابی به نظریه‌های تربیتی ـ اخلاقی مبتنی بر هویت اسلامی ایرانی، توانمندسازی طلاب در شناسایی مبانی تربیتی و اخلاقی بر اساس آموزه‌های دینی و ارائه مدل‌های تربیت، شناخت و روزآمدسازی آرا و روش‌های تربیتی متفکران مسلمان، شناخت مکاتب اخلاقی و تربیتی دانشمندان مسلمان و معرفی آن به مجامع علمی، شناخت آرای نظریه پردازان مطرح و توانمندی طلاب در نقد علمی نظریه‌های تربیتی معاصر، تربیت افراد توانمند در زمینه تحقیق و نظریه‌پردازی و تدریس در زمینه‌های اخلاق و تربیت دینی و آماده‌سازی دانش‌پژوهان برای مقاطع بالاتر.

رسا- امتیاز طلاب این مدرسه پس از تحصیل در چیست؟

تربیت طلاب توانمند در حوزه‌های نظری و عملی اخلاق و تربیت اسلامی، تربیت طلاب مستعد جهت حضور در عرصه‌های نظریه‌پردازی اخلاق و تربیت اسلامی، تربیت طلاب توانمند در عرصه پژوهش، تدریس و تبلیغ اخلاق و تربیت اسلامی، تقویت رویکرد تحلیل و نقد عالمانه طلاب به آرا و نظریه‌های اخلاقی و تربیتی و آمادگی برای ورود به سطوح و گرایشات تخصصی در مقاطع بالاتر از مهمترین کارکردهای طلاب مدرسه تخصصی معراج خواهد بود.

رسا- مراحل آموزش در این مدرسه چگونه است؟

در مدرسه معراج برای نظام آموزشی دو دوره بلند مدت و کوتاه مدت طراحی شده است که دوره کوتاه مدت که خود شش کلان دوره سفیر، طوبی، آبونه، نظامواره، بینش ولایی، نما است و این شش دوره خود به ریز دوره های فراوانی تقسیم می شود و هدف اصلی از طراحی دوره های کوتاه مدت توانمندسازی تمام کسانی است که به هر علتی نمی توانند در نظام بلند مدت (کارشناسی - کارشناسی ارشد) شرکت کنند.

رسا- شرایط شرکت در دوره های کوتاه مدت در این مدرسه چگونه است و شامل چه طیفی از افراد می شود؟

تمام کسانی که در عرصه کودک و نوجوان فعال هستند از جمله والدین، دبیران، معلمان و حتی مربیان مهدها می توانند در دوره های کوتاه مدت این مدرسه شرکت کنند چون سعی شده است همه اقشار مرتبط با کودک و نوجوان به عنوان جامعه هدف در نظر گرفته شود.

رسا- تا کنون چند دوره کوتاه مدت آموزشی برگزار شده است؟

در طول 21 سال گذشته 8 موسسه با هم فعالیت می کردند و 1150 نشست برگزار کردند اما در 17/9/1397 تصویب شد که در یک ساختار نظامند آموزشی این مدرسه پایه گذاری شود و در این نظام جدید تحت برنامه مدرسه معراج 17 دوره بزگزار شده است.

رسا- اینگونه که معلوم است، برای طراحی و اجرا، اصول و سیاست‌های آموزشی دارید؟

مدرسه تخصصی معراج ثمره 21 سال تلاش علمی است. اگر تنها بخواهیم ده اصل از اصول و سياست‌هاي مدّ نظر در طراحي و اجراي دوره اخلاق و تربیت اسلامی بگوییم باید بگویم: محيط سازي به منظور تعالي اخلاقي معنوي طلاب شامل دیدار با اساتید اخلاق، جلسات هفتگی اخلاق عملی، برنامه‌های عملی خودسازی و ... ؛ توجه ویژه به ابعاد عملی طلاب فارغ التحصیل از مراحل جذب و گزینش تا پایان دوره آموزشی؛ تقويت استقلال فكري و اعتماد به نفس در مسايل علمي؛ تكيه بر آموزشِ محورها و موضوعات اصلي رشته؛ تأكيد بر توسعة آموزش هاي پژوهش محور؛ تأكيد بر بهره گيري از روش هاي كارآمد آموزشي به ويژه روش مشاركت فعال؛ تأكيد بر پويايي برنامه هاي آموزشي، پژوهشي و توجه به نيازهاي روز؛ تأكيد بر استفاده از متون اساسي، جامع، موجز و كاربردي؛ اهتمام به درك و به كارگيري متون و منابع در حدّ دوره؛ تلاش براي معرفي توصيفي منابع محوري و مهم؛ شناسايي استعدادهاي ويژه جهت تصدّي امور تحقيق، تدريس، مديريت و غیره از جمله اصول و سياست‌هاي مدّ نظر در طراحي و اجراي دوره اخلاق و تربیت اسلامی است.

رسا - در پایان اگر سخنی باقی مانده که قابل استقاده است بفرمایید؟

به نظر ما آن چیز که می تواند مشکلات جامعه را حل کند همین اخلاق و نظام تربیتی است و چون به آن کم توجهی کردیم مشکلات زیادی برایمان به وجود آمد.

اخلاق می تواند تمام مشکلات ما را برطرف سازد البته اخلاق جریان ساز، اخلاقی که تنها فردی نباشد بلکه بتواند در تمام شئون زندگی ما حکم فرمایی کند و نقش خود را از شئون فردی گرفته تا اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایفا کند.

رسا- تشکر بابت اینکه وقت تان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید. /864/