صنعت فضایی و توسعه پایدار
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، امروزه کاربردهای متنوع و گسترده فناوری فضایی زمینه را برای دستیابی به توسعه پایدار فراهم کرده است. بخشی از مؤلفه‌های توسعه پایدار عبارتند از: افزایش بهره‌وری در صنعت کشاورزی، تأمین امنیت غذایی، کاهش مخاطرات و تلافات بلایای طبیعی، جلوگیری از بحران‌های امنیتی، نظارت بر منابع طبیعی و محیط زیست، کاهش فقر، بهبود وضعیت بهداشت و همچنین پایداری ارتباطات مخابراتی.
چالش پیش‌رو آن است که چطور می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های علمی موجود در کشور، به فناوری‌های متنوع و نوظهور در عرصه فضایی دست یافت و از حرکت پرشتاب صنعت فضایی در دنیا و تحولات پیرامون آن جا نماند. در ادامه به تحلیل و بررسی بخشی از کاربردهای مهم این صنعت خواهیم پرداخت.
امنیت غذایی و کشاورزی
فناوری‌های فضایی می‌توانند در تحول و افزایش بهره‌وری کشاورزی و ایجاد زیرساخت‌های کشاورزی مدرن نقش بسزایی داشته باشند. این سامانه‌ها این قابلیت را دارند که خدماتی از جمله پیش‌بینی وضعیت هوا، بارش، سیل، طوفان و خشک‌سالی را به کشاورزان، دامداران و ماهی‌گیران ارائه دهند. به‌عنوان مثال پروژه «کشاورزی دقیق» کشور‌ترکیه تحت عنوان «Hassas- 2»، داده‌ها، راهبردها، و برنامه‌های کاربردی مورد نیاز برای بهبود بهره‌وری کشاورزان را تهیه کرده و به‌صورت مدون تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های تجزیه و تحلیل شده را از طریق اینترنت در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد.
همچنین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان بر روند تولید محصولات نظارت داشت و سطح زیر کشت را به‌صورت مداوم مورد پایش و ارزیابی قرار داد. حتی برای یافتن نقاط حاصل‌خیز و مستعد کشاورزی نیز می‌توان از تصاویر ماهواره‌ای بهره برد. به عنوان مثال، در سال 2016، کانادا توانست به اولین کشوری تبدیل شود که برای برآورد عملکرد صنعت کشاورزی خود از داده‌های مبتنی بر سنجش از راه دور ماهواره‌ای استفاده کرده است. به‌علاوه، سامانه «Crop Watch Cloud» یک پلت‌فرم جهانی است که فرآیند نظارت بر محصولات کشاورزی را به‌صورت فضاپایه در اختیار کشورهای فاقد این تکنولوژی قرار داده و از این طریق کسب درآمد می‌کند.
همچنین کشورهای صاحب این فناوری می‌توانند با تجزیه و تحلیل و کسب اطلاعات از محصولات کشاورزی سایر کشورها، از این داده‌ها به عنوان ابزاری برای مقاصد سیاسی و اقتصادی بهره‌برداری کنند. به‌عنوان مثال، گزارش ماهانه وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا در مورد برآورد عرضه و تقاضای کشاورزی در جهان مبتنی بر همین فناوری است که شامل پیش‌بینی‌های دقیق در مورد ذخایر کشاورزی کشورها از جمله گندم، برنج، ذرت، دانه‌های روغنی، پنبه و... می‌شود. این اطلاعات ارزشمند قطعا می‌تواند به بالا رفتن ضریب اطمینان پیش‌بینی‌ها و استراتژی‌های صادراتی منجر شود.
کاربردهای پزشکی و بهداشتی
امروزه ارتباطات ماهواره‌ای به بخش جدایی‌ناپذیری از زیرساخت‌های سلامت و بهداشت کشورها تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، فناوری‌های مبتنی بر فضا نقش فزاینده‌ای در پیشبرد اهداف بهداشتی داشته‌اند. رصد زمین و سنجش از راه دور بخشی از ظرفیت‌های سیستم‌های فضاپایه است که با استفاده از آن می‌توان در حوزه‌های پزشکی، سلامت و بهداشت عمومی نقش مهمی‌در تصمیم‌گیری، پیشگیری، آموزش و اقدامات هشدار‌دهنده اولیه ایفا کرد.
در بسیاری از مواقع اطلاعات حاصل از فناوری‌های سنجش از دور برای هوشیاری و نظارت دقیق بر الگوهای بیماری، درک به موقع عوامل محيطی مؤثر در گسترش بيماری‌ها، پیش‌بینی و شناسایی مناطق آلوده‌ای که نیاز به اقدامات پیشگیرانه دارند، تعریف می‌شوند. به‌عنوان مثال، هم‌اکنون یک سیستم هشدار سریع بیماری مالاریا مبتنی بر داده‌های مکانی توانسته در 28 کشور 500 هزار مورد جدید بیماری را به موقع تشخیص دهد. همچنین در سال 2018، داده‌های ماهواره‌ای ناسا برای پیش‌بینی بیماری وبا در آفریقا فعال شده و توانسته با 92 درصد دقت، بیماری‌ها را تشخیص بدهد.
علاوه‌بر این، سازمان بهداشت جهانی از ماهواره‌های ارائه شده توسط آژانس هوافضای ژاپن (JAXA) برای نقشه‌برداری از مناطق صعب‌العبور جهان، با هدف پایش لحظه‌ای و مداوم بیماری‌های عفونی، مانند فلج اطفال بهره‌برداری کرده است.
کاهش مخاطرات بالای طبیعی و پیشگیری از بحران‌های انسانی، مدیریت منابع طبیعی و حفظ محیط زیست، مخابرات و ارتباطات از راه دور، بخش دیگری از کاربردهای صنعت فضایی است که به‌عنوان اساسی‌ترین شاخصه‌های توسعه پایدار کشور، ضروری است به آنها پرداخته شود.
در پایان آنچه باید به آن اشاره کرد آن است که متأسفانه در میان مسئولان هیچ‌گونه تحرکی در راستای دستیابی به این فناوری‌های کاربردی و ضروری مشاهده نمی‌شود. در کشورمان سالیانه میلیاردها تومان خسارت در اثر عدم وجود این زیرساخت‌ها متوجه مردم و بیت‌المال می‌شود، چرا که اگر این توانمندی‌ها فراهم شود دیگر نیازی به پایش حضوری که عموما با خطا و محدودیت همراه است، وجود نخواهد داشت.
به عنوان مثال در زمینه کاشت پیاز یا سیب‌زمینی هر ساله به دلیل نبود اطلاعات دقیق از حجم و مختصات محصولات کشاورزی (کاداست) تولید شده، درکشور یک سال با مازاد و یک سال با کمبود این محصولات مواجه می‌شویم. همین مسئله میلیاردها تومان ضرر به مصرف‌کنندگان و مخصوصاًً کشاورزان وارد می‌کند. همچنین عدم استفاده از فناوری فضایی در حوزه سلامت و بهداشت و حرکت نکردن پابه‌پای دیگر کشورهای دنیا، در آینده‌ای نزدیک کشورمان را با هزینه‌های بسیار گزافی روبه‌رو خواهد کرد./د102/ق