چرا در رسانه عقب مانده ایم؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در خراسان رضوی، محسن هوشمند معاون مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی در یادداشتی با عنوان «چرا در رسانه عقب مانده ایم؟» به بررسی علل و عوامل این موضوع پرداخت.

او در این باره نوشت: رهبر انقلاب می فرمایند  "وقتی افکار عمومی یک ملّت در اختیار بیگانه قرار گرفت، حرکت آن ملّت هم طبعاً طبق میل آن بیگانه پیش خواهد رفت. کار تبلیغاتی کار مهمّی است؛ ما در این زمینه ضعف داریم ... در زمینه‌ی کار تبلیغاتی و حرکت تبلیغاتی درست و تمهیدات رسانه‌ای باید قوی‌تر و هوشمندانه‌تر عمل بکنیم."

در رسانه عقب مانده ایم؛ هرچندکه این مسئله عیان بود، اما بیان رهبرمعظم انقلاب در مراسم مهم تنفیذ حکم رئیس جمهور نیز نشان داد که این موضوع یکی از چالش های راهبردی کشور است که انتظار می رود تمامی ارکان نظام نسبت به آن اهتمام و اقدام داشته باشند و کمی بعد از سخنان ایشان هم اتفاقات افغانستان و عدم توجه و توجیه افکار عمومی در خصوص راهبرد جمهوری اسلامی به این موضوع، بار دیگر عمق این چالش را به رخ ما کشید.

اما چه باید کرد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که علت عقب ماندگی ما در حوزه رسانه چیست؟ به نظر می رسد مجموعه عوامل عقب افتادگی ما در مدیریت افکار عمومی و جنگ تبلیغاتی را می توان به دو دسته عوامل بیرونی و عوامل داخلی دسته بندی کرد.

عوامل بیرونی

به طور کلی سه عامل بیرونی را می توان در مسئله عقب ماندگی رسانه ای جمهوری اسلامی موثر دانست:

الف) وجود جریان معارض رسانه ای قدرتمند: به قطعیت می توان گفت که هیچ کدام از نحله‎های فکری و حاکمیتی در جهان امروز به اندازه جمهوری اسلامی جریان معارض رسانه ای قدرتمند، ساماندهی شده و دارای پشتوانه های قوی مالی، اطلاعاتی و ... ندارند. این موضوع باعث می شود که کنشگری رسانه ای ما از یک جریان تبلیغاتی به یک جنگ تمام عیار تبدیل شود و در شرایطی که دشمن در این میدان محدودیت هایی به مراتب کمتر از ما دارد، جنگ بسیار نا متقارن و سخت شده است.

ب) انحصار قدرت بسترهای نشر در اختیار دشمن: بسترهای نشر محتوا نقشی کلیدی در جریان ارتباطات ایفا می کنند و نیاز به توضیح نیست که این بسترها به ویژه در بستر فجازی چطور ابزارهای مختلف قدرت خود را به طور انحصاری در اختیار جریان معاند جمهوری اسلامی قرار می دهند و در مقابل با روش های مختلف تیغ فعالیت های رسانه ای داخلی را کند و دامنه فعالیت آن ها را محدود می کند.

ج) غالب شدن مارپیچ سکوت: یکی از پیش نیازهای جریان سازی در رسانه، در اختیار داشتن مرجعیت رسانه‎ای به ویژه در جریان های خبری است و برای تحقق این موضوع رسانه باید امکان و قدرت نقد و تحلیل داشته باشد. اما وجود جریان رسانه ای معارض قدرتمند منجر به محافظه کاری جریان های رسانه ای داخلی و ایجاد یک مارپیچ سکوت ناخواسته در آن ها شده و در بسیاری از زمان ها به جهت نگرانی از سواستفاده دشمن، دست رسانه های جمهوری اسلامی در بررسی بسیاری از موارد بسته شده است.

عوامل داخلی

اما در کنار عوامل بیرونی تحمیل شده، برخی عوامل داخلی نیز در تشدید بحران و عدم موفقیت جریان های تبلیغی و رسانه ای در کشور ما نقش داشته اند که به نظر می رسد برخی از آن ها را با تغییر نگرش ها و برخی را نیز با تغییر روش ها بتوان اصلاح کرد. مهم ترین این عوامل به این شرح هستند:

الف) عدم باور به اهمت و ضرورت مدیریت افکار عمومی: در شرایطی که نمونه های بین المللی متعددی به ویژه در جهان غرب وجود دارد که نشان می دهد برای هر اقدامی باید پیش تر و بیش تر از عملیات میدانی، عملیات رسانه ای با محوریت اقناع افکار عمومی داخلی و بین المللی در دستور کار قرار داشته باشد، متاسفانه شاهدیم که این مسئله هنوز به یک باور در میان متولیان امر کشور ما تبدیل نشده و احساس می شود که می توان در بسیاری از موضوعات بدون اقناع و مدیریت افکار عمومی اقدام کرد.

ب) غلبه نگرش های امنیتی در جریان مدیریت افکار عمومی: نگاه های امنیتی همیشه با محافظه کاری همراه هستند و این سمی است که به مرور تمام قدرت یک رسانه را از بین می برد و شاهدیم که در بسیاری از موارد این نگرش ها بر جریان مدیریت افکار عمومی و رسانه های ما سایه انداخته و اتفاقا تجربه نشان داده که هر وقت به این مقوله از دریچه فرهنگی و اجتماعی و فارغ از حساسیت‎های امنیتی توجه کرده ایم، از قضا نتایج بهتری را در ارتقای امنیت نیز شاهد بوده‎ایم.

ج) کم توجهی به مبانی فکری: در حالی که جمهوری اسلامی مبتنی بر یک انقلاب ایدئولوژیک شکل گرفت و انتظار می رفت که رسانه های مدافع انقلاب نیز، مبین نگرش های اساسی این پدیده باشند، متاسفانه در عمل امروز بسیاری از جریان های رسانه ای کشور ما فارغ از بن مایه های فکری، صرفا مباحث را از زاویه روبنا مورد توجه قرار می دهند و یکی از جهات منفعل شدن جریان رسانه ای ما نیز همین بوده است.

د) از دست دادن مرجعیت رسانه ای: نگاه انفعالی، واکنشی و توام با تاخیر در سیاست گذاری به مسائل مستحدثه و روز به ویژه در جریان های خبری و تحلیل منجر به آن شده که مرجعیت رسانه ای از اختیار رسانه های داخلی ما خارج شود و بیگانگان با اولین اعلام و اولین تحلیل بتوانند خط خبری ناظر به موضوعات مختلف را در دست بگیرند.

ه) نداشتن الگوی بومی مدیریت رسانه: مدیریت رسانه یک حوزه کاملا اقتضائی و متناسب با مخاطب می باشد. با وجود اقدامات ارزشمندی که در سال های اخیر در کشور ما صورت گرفته، هم چنان در بسیاری از حوزه ها ما نتوانسته ایم الگوی بومی مدیریت رسانه متناسب با اقتضائات مخاطب داخلی و هم چنین بازنمایی اندیشه جمهوری اسلامی برای مخاطب بین المللی را طراحی کنیم.

و) چالش منابع انسانی: تولید محتوای رسانه ای به شدت وابسته به عوامل انسانی تولید کننده محتواست و متاسفانه باید گفت پس از 4 دهه با وجود رویش های گسترده در این زمینه، هم چنان جمهوری اسلامی عوامل انسانی متخصص و متعهد مورد نیاز فعالیت رسانه ای را در حد مورد نیاز تربیت نکرده و حتی بخشی از جریان های رسانه ای داخلی نیز با واسطه همین چالش در عمل در خدمت جریان معاند هستند!

ز) محدودیت های دست و پاگیر: همه کسانی که در رسانه های داخلی به ویژه در عرصه تولیدات مولتی مدیا فعالیت کرده اند، می توانند به این مضوع اذعان کنند که حجم محدودیت های موجود در برابر تولید کنندگان محتوا به مراتب بیشتر از آن چیزی است که به واسطه مبانی اعتقادی و فرهنگی جامعه ما می بایست وجود داشته باشد. این محدودیت ها در شرایطی که شما با دشمنی فارغ از تمام آن ها مواجه هستی، جذب و اقناع مخاطب را با چالش های جدی مواجه می کند.

پ.ن: 1. قطعا این ها تنها عوامل موثر بر بروز این چالش نیستند. اما به نظر بنده مهم ترین عواملی که نقش کلیدی در بروز این مسئله داشته اند، همین ها هستند و سایر مسائل یا ذیل این موارد و یا در سطح پایین تر از این ها قابل طرح است.
2. واقعیت این است که رسانه های ما به ویژه رسانه های انقلابی در سال های اخیر اتفاقات ارزشمندی را رقم زده و دستاوردهای قابل توجهی داشته اند. اما مسئله سطح درگیری در این جنگ رسانه ای و انتظار از جبهه انقلاب است. بر این اساس با وجود تمامی دستاوردها حتی در همین موارد ذکر شده، به نسبت انتظارات هم چنان ضعف های جدی وجود دارد./933/پ202/

محسن هوشمند