مدیریت، دانش استراتژیک و پیچیده

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، امروز جمعه ۲۱ آبان ماه در ساختمان فرهنگی «امین» مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه در جمع مدیران مدارس علمیه سراسر کشور، اظهارکرد: در سال ۹۶ قرار بر این بود که هر دوسال شاهد برگزاری چنین نشست فاخر و ارزشمندی باشیم که اولین آن در سال ۹۸ برپا شد و سپس با شیوع ویروس منحوس کرونا، این اتفاق عملا شکل نگرفت تا امروز که با رعایت کامل شیوه نامه‌های بهداشتی و شرایط متعادل‌تر توفیق برگزاری دومین نشست را در جوار حرم کریمه اهل بیت(س) و مسجد مقدس جمکران را پیدا کرده‌ایم.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه در محور اول سخنان خود به ویژگی‌های اولیاء الله با استعانت از حکمت ۴۳۲ نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین اشاره کرد و افزود: حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: «وَ قَالَ (علیه السلام) : إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِینَ نَظَرُوا إِلَی بَاطِنِ الدُّنْیَا إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَی ظَاهِرِهَا، وَ اشْتَغَلُوا بِآجِلِهَا إِذَا اشْتَغَلَ النَّاسُ بِعَاجِلِهَا؛ فَأَمَاتُوا مِنْهَا مَا خَشُوا أَنْ یُمِیتَهُمْ، وَ تَرَکُوا مِنْهَا مَا عَلِمُوا أَنَّهُ سَیَتْرُکُهُمْ؛ وَ رَأَوُا اسْتِکْثَارَ غَیْرِهِمْ مِنْهَا اسْتِقْلَالًا، وَ دَرَکَهُمْ لَهَا فَوْتاً؛ أَعْدَاءُ مَا سَالَمَ النَّاسُ، وَ سَلْمُ مَا عَادَی النَّاسُ؛ بِهِمْ عُلِمَ الْکِتَابُ وَ بِهِ عَلِمُوا، وَ بِهِمْ قَامَ الْکِتَابُ وَ بِهِ قَامُوا؛ لَا یَرَوْنَ مَرْجُوّاً فَوْقَ مَا یَرْجُونَ، وَ لَا مَخُوفاً فَوْقَ مَا یَخَافُونَ.» لازم است بگویم، حضرت در نهج البلاغه بیش از یکصد بار از دنیا سخن گفته و بشر را به دنیا شناسی سفارش کرده‌اند. دنیا شناسی راهی برای تعالی و پیشرفت معنوی و اخلاقی، ما اگر دنیا نشناسیم و جایگاه خود را ندانیم از پیشرفت محروم خواهیم شد.

آیت الله اعرافی ادامه داد: اگر دنیا را بشناسیم و به باطن آن پی‌ببریم در مسیر سیر و سلوک الهی قرار گرفته‌ایم، اما اگر فریب ظواهر دنیا را بخوریم از آنچه برایش خلق شده‌ایم، محروم خواهیم شد.

وی، بیان کرد: ما برخوردمان با دنیا باید برخوردی باشد که هم بتوانیم آنرا به دنیای بلاغ تبدیل کنیم، هم بتوانیم آسیب‌ها و مضرات آن را که به دنیای ملعونه نامیده شده است، از خود دور کنیم. بنابر این دنیا شناسی و پی‌بردن به حقیقت دنیا، مقوله بسیار مهم در تهذیب نفس و اصلاح اخلاق است. اگر ما و شما که به‌عنوان مدیران به عنوان سردمداران و مشعل‌دار تربیت، تهذیب، تزکیه و اصلاح دیگران هستیم، بیش از دیگران باید به این مقوله بیندیشیم. اگر روزی از ما و شما به عنوان مدیر در دستگاه با عظمت حضرت مهدی(عج) سپری شد و در این اندیشه نبودیم، قطعا مدیر موفقی نیستیم، اگر روزی سپری شد بدون توجه به مقوله‌های مهم حیاتی، معرفتی و روحی و اخلاقی، حتما ما زیان کرده‌ایم و زیان خواهیم رساند. طلاب و اساتید ما دائم باید با نهج البلاغه مأنوس باشند و ما به عنوان مدیران بیشتر از آنها، چرا که سرشته دست ما است و راهبری این کار به ما سپرده شده است.

عضو فقهای شورای نگهبان ادامه داد: اولیای الهی یک شاخصی دارند، شاخص آنان این است که نگاه‌های عقل و دل و جان‌شان، نگاه‌های نافذی است که از ظواهر دنیا عبور کرده است. به حقیقت دنیا نگاه کردند، ظاهری فریبنده، اما باطنی که اگر منهای خدا باشد بسیار خطرناک و برباد دهنده همه سرمایه جاودان بشر است، با این دنیای مهنّای خدا، جهانی است کوچک، ناپایدار، پست همراه با هزار مصیبت و اگر هوشیار نباشیم بر زمین زننده ما در این مسابقه بزرگ الهی خواهد بود و این مسائلی است که باید در حوزه‌های علمیه ما صحبت شود.

آیت الله اعرافی در بخش دیگر سخنان خود پیرامون مسائل مدیریتی در سطوح مختلف گفت: مدیریت، بالاترین نقش را در راهبری یک مجموعه دارد، مدیریت یک فن بسیار دشوار، دانش بسیار استراتژیک و پیچیده است. مدیریت در هر فضایی که باشد کار دشواری است، جمع‌آوری همه امکانات مادی، معنوی و نیروی انسانی برای تحقق یک هدف، کار مدیریت است. مدیریت سخت است چرا که فرد باید روی محیط پیرامون خود تأثیر بگذارد. جمع‌آوری، ساماندهی و به امور نظم ببخشد و هدف دقیقی را تبیین کند و مجموعه پراکنده را منسجم و در مسیر یک هدف به کار بگیرد. مدیر باید از خود عبور کند، ضمن اینکه تمام تلاش و توان خود را به کارمی‌گیرد، باید توان‌های دیگر را بشناسد، در کنار هم قرار دهد و انگیزه ایجاد کند و در یک ریلی برای رسیدن به مقصد به حرکت درآورد.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: شناخت امکانات و مقدورات، جمع آوری، نظم بخشی، بسیج و راهبری آنها به سمت اهداف معین و دقیق، این آن مدیریت دشواری است که لازمه آن هم تسلط برخویشتن است، فراز و فرودها را درک کند، در برابر حوادث و وقایع هم هوشیار و حکیم و دقیق باشد، هم بفهمد و هم نبازد، به موقع اقدام کند و به موقع آرام باشد.

وی به شروط «مدیریت درست» اشاره کرد و اظهارداشت: مدیر باید به درون خود احاطه داشته باشد، ظرفیت‌های خود برای اثر گذاری بیشتر بداند، توانایی تاثیر بر محیط داشته باشد، وقتی که مدیریت، مدیریت انسان، دانش، اخلاق و ادب این وظایف و سختی کار را دوچندان می‌کند. لذا مدیر باید تمام این ابعاد و زوایا را بداند و نسبت به تقویت آن اهتمام داشته باشد.

آیت الله اعرافی تصریح کرد: مهمترین نکته در کار مدیریت رویکرد جامع و متوازن در همه اضلاع و ابعاد شخصیت متربیان و متعلمان است، به ویژه فضای حوزه که نگاه راهبردی، جامع و متواضع به رشد همه ابعاد و اضلاع شخصیت طلاب و به نوعی اساتید ضرورت اول است که مدیر باید از آن برخوردار باشد. ما در شخصیت عالم دینی و حوزوی همه ابعاد اهمیت دارد؛ «علم و دانش»، «تحقیق و پژوهش»، «اخلاق و ادب»، «بصیرت و بینش اجتماعی و سیاسی»، «توانمندی برای اداره خود و خانواده» و مهم‌ترین ابعاد رشد جامع شخصیت است.مدیر باید همه این ابعاد را بشناسد و با همه این ابعاد کار کند و مدیریت او نامتوازن نشود.

مدیر حوزه‌های علمیه، تأکید کرد: اگر مدیر فقط جمع‌آوری امکانات را ببیند، مدیر موفقی نیست، اگر فقط رشد علمی، آموزشی و پژوهشی را ببیند، مدیرموفقی نیست، اگر رشد اخلاقی و شخصیت معرفتی را می‌بیند، مدیر موفقی نیست و اگر فقط معیشت را ببیند باز هم مدیر موفقی نیست. مدیری موفق است که به همه اینها بپردازد و ضمن اینکه کار را به معاونان و همکاران سپرده است، خود ناظر بر کلیت عملکردها و توازن این رشد باشد. اگر مدیر همه اینها را یا بخشی از امور را بسپارد و هیچ نظارتی نداشته باشد قطعا در امور مدیریت موفق نخواهد بود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: اگر ما نظام اولویت‌های تربیتی شخصیت را نشناسیم، اگر شناختیم و به همه اضلاع توجه نکنیم، و یا در اولویت گذاری مادیات را مهمتر شمرده‌ایم، حتما کار ما نا موفق است. این مقوله‌ای است که هر روز باید نسبت به آن توجه داشت.

آیت الله اعرافی خاطرنشان کرد: شاید برخی از شما بزرگواران در مدرسه‌ای هستید که از نظر کمّی با تعداد کمی از طلاب برخوردار هستید. شاید بارها شنیده‌اید از من که وقتی مرحوم حاج شیخ عبدالکریم از دنیا رفتند بیش از ۳۰۰ طلبه در قم داشتند، خوب این شخصیت بزرگ علمی و معرفتی با آن تراز به صورت مستقیم با ۳۰۰ طلبه در ارتباط بود، این جمع و جور بودن اشخاص با مدیریت یک چهره بزرگ و عظیم الشان، معجزه آفرین بود. آخرین دفتر شهریه مرحوم حاج شیخ که در مرکز اسناد حوزه‌های علمیه در مدرسه فیضیه است، فقط اسامی بیش از ۳۰۰ نفر ثبت شده است. در آن شرایط بسیار سخت‌تر از این دوران ما که منجر به پرورش بزرگانی همچون امام راحل شد.

مدیر حوزه‌های علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع و جایگاه مدرسه در یک شهر پرداخت و گفت: مدرسه در یک شهر، منطقه و در یک شعاعی باید مدرسه‌ای جامع، پاسخگو، نورافشان و ناظر به محیط باشد. ما در طرح آمایش آورده‌ایم که حوزه دارای رسالت‌هایی است. حوزه باید به نیازهای معرفتی، اخلاقی، فکری، اندیشه‌ای، نهادی و ساختاری محیط خود پاسخگو باشد. مدرسه و حوزه ما چنان توان نرم افزاری، تربیتی، اخلاقی، هویتی واجتماعی برخوردار باشد که محیط پیرامون خود را روشن کند و این از عهده شما با اندیشه ورزی، فکرو برنامه‌ریزی بر می آید.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: مدیر باید دارای نگاه جامع به تربیت و ناظر مشرف به همه ابعاد تربیت شخصی طلاب و اساتید باشد، همچنین مدیر باید ناظر به همه ضرورت‌ها و محیط پیرامون خودش باشد. چرا که همه خادمان مردم هستیم و فلسفه وجودی ما همین است.

امام جمعه قم ادامه داد: مطالعه مستمر مدیر و تعامل با نهادهای فکری، فرهنگی و معرفتی در فضای کاری چه حوزوی چه غیرحوزوی، باید توانایی برقرار ارتباط وتعامل با ساختارهای رسمی کشور را داشته باشد که باید مورد توجه قرار بگیرد.

آیت الله اعرافی با طرح این سوال که شاید برای شما این سوال پیش آمده باشد که مدیریت حوزه در پرتوی هدایت‌های مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید چه راهی را انتخاب کرده و چه مسیری را در حال پیمودن است، پاسخ داد: اگر ما بخواهیم ۵ سال خودمان بر اساس تجربه گذشته و زحمات بزرگان گذشته ارزیابی کنیم، بر پایه هزار سال حوزه، یکصدسال قم و ۴ دهه انقلاب اسلامی انجام شده است، ما خادم و وام‌دار همه عزیزانی هستیم که در گذشته تلاش کرده‌اند و امروز به دست ما رسیده است.

مدیر حوزه‌های علمیه افزود: با همه تلاش‌های دوستانمان در صف و ستاد اگر بخواهیم یک ارزیابی داشته باشیم، خودم ارزیابی خوب نسبی را مدنظر قرار می‌دهم. به رغم همه سختی‌ها و کمبود امکاناتی که حوزه داشته است، اسناد مهمی تهیه شده است و قریب به ۲۰ سند پایه‌ای در نگاه بلند حوزه طراحی و به تصویب رسید و ذیل آن ۳۰۰ طرح کوچک و بزرگ تدارک دیده شد و یکصد طرح آن اجرایی شده و نهایتاً در قالب یک سند ۵ ساله حوزه‌های علمیه جمع آوری و تصویب شده است.

وی ادامه داد: امروز به طور نسبی حوزه از یک فلسفه تعلیم و تربیت و برنامه‌ریزی جامعی به طور نسبی برخوردار است. البته نمی‌شود ادعای کمال و تمام کرد و لذا قابل نقد و اصلاح است. اما این منظومه فکری به شکل منسجمی طراحی و بخش‌های مهمی از آن تصویب شده است.

آیت الله اعرافی به موضوع آموزش‌های کاربردی – مهارتی حوزه‌های علمیه اشاره کرد و گفت: درختواره در مرحله نهایی است، این بخش که بال دیگر حوزه است، ۲ مهارت کاربردی حوزوی برای سطح یک پیش‌بینی شده است و شاخه‌های متنوع برای آموزش‌های کاربردی و مهارتی در حوزه‌های تبلیغ، پژوهش برای سطوح بالاتر پیش‌بینی شده است که طی روزهای آتی ارائه می‌گردد.

مدیر حوزه های علمیه در ادامه به درختواره رشته‌ها، طرح آمایش، معیشت طلاب، مرکز اسناد حوزه‌های علمیه، مرکز آموزش‌های کاربردی مهارتی حوزه، آموزش مجازی و واسپاری برخی از اختیارات به استان‌ها، دروس خارج اشاره کرد.