رسانه ها در انقلاب ها

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، قیام ۱۹ دی تجمع و راهپیمایی مردم و طلابِ شهر قم در سال ۱۳۵۶ش، در اعتراض به انتشار مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» در روزنامه اطلاعات که در بخشی از آن مطالبی علیه امام خمینی بیان شده بود. این اعتراض از ۱۸ دی آغاز و تا ۲۰ دی به طول انجامید و اوج آن در ۱۹ دی رخ داد. قیام ۱۹ دی سرآغاز سلسه حرکت‌های اعتراض‌آمیز مردم علیه نظام پادشاهی پهلوی دانسته شده که منجر به انقلاب اسلامی ایران شد.

زمینه اصلی این قیام، چاپ مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» بود. در این مقاله امام خمینی عامل ارتجاع (پسرفت) و مسئول خون‌های ریخته شده در واقعه پانزده خرداد شمرده شد. هدف از انتشار این مقاله را تخریب چهره امام خمینی دانسته‌اند. از دیگر زمینه‌ها و عوامل قیام ۱۹ دی، مرگ مشکوک سید مصطفی خمینی و همچنین فضای باز سیاسی دانسته شده که از اواسط سال ۱۳۵۵ش در ایران آغاز شده بود.

حرکت‌های اعتراضی مردم از ۱۸ دی آغاز و در عصر نوزدهم به خشونت کشیده شد و طبق آمار رسمی حکومت پهلوی شش تن کشته شدند. برخی مراجع تقلید و گروه‌های ملی و مذهبی کشتار معترضان را محکوم کردند. مراسم چهلم شهدای قیام ۱۹ دی در تبریز نیز به خشونت کشیده شده و ده‌ها نفر کشته شدند. برگزاری مراسم چهلمِ شهدایِ هر کدام از وقایع، سبب کشته‌شدن شماری دیگر می‌شد و زمینه برای حوادث تازه‌ای در چهلم بعدی فراهم می‌شد.

قیام ۱۹ دی را باعث تقویت جنبه اسلامی انقلاب و مطرح‌شدن امام خمینی به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی در مبارزه با حکومت پهلوی دانسته‌اند. پس از این واقعه، مخالفت با نظام پهلوی از گروه‌هایی خاص به توده مردم گسترش یافت و میان عالمان شیعه ایران وحدتی نِسبی برقرار شد. کتاب‌هایی مانند «جایگاه قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ در پیروزی انقلاب اسلامی» و «حماسه ۱۹ دی قم ۱۳۵۶» در موضوع قیام ۱۹ دی منتشر شده است.

قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ش سرآغاز سلسله حرکت‌های اعتراض‌آمیز مردم ایران علیه نظام پادشاهی پهلوی بود، که پس از حدود یک سال، به سقوط حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی منجر شد. از این تظاهرات، به‌عنوان شروع مرحله‌ای جدید در نهضت اسلامی، و عامل شتاب در جریان انقلاب^[۴] یاد شده است.

یکی از عوامل شتاب انقلاب پس از ۱۹ دی، مراسم‌ها و تظاهرات‌های پی‌درپی پس از واقعه ۱۹ دی دانسته شده است. مراسم چهلم شهدای قیام ۱۹ دی در تبریز و مراسم چهلم شهیدان واقعه تبریز در یزد، تهران، مشهد، اصفهان و شیراز برگزار شد. برگزاری مراسم چهلمِ هر کدام از وقایع، سبب کشته‌شدن شماری دیگر می‌شد و زمینه برای حوادث تازه‌ای در چهلم بعدی فراهم می‌گشت. پس از یک سال و یک ماه، در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ش نظام پادشاهی پهلوی سقوط و انقلاب اسلامی پیروز شد.

۱۹ دی در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، «قیام خونین مردم قم» نامگذاری شده است. هر سال به مناسبت این روز، گروهی از مردم قم با سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران دیدار می‌کنند.

انتشار مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه

عامل اصلی قیام ۱۹ دی، انتشار مقاله‌ای با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» در روزنامه اطلاعات بود.این مقاله به مناسبت روز کشف حجاب و نزدیکی سالگرد انقلاب سفید در ۱۷ دی ۱۳۵۶ش به چاپ رسید. نام نویسنده احمد رشیدی مطلق بود که آن را مستعار دانسته‌اند. به‌گفته سر آنتونی پارسونز، سفیر سابق انگلیس در ایران، با توجه به سلسله مراتب تصمیم‌گیری در حکومت پهلوی، تصمیم به نگارش و انتشار این مقاله از طرف شخص محمدرضا پهلوی یا ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) یا هیئت دولت بوده است.

در این مقاله امام خمینی و مخالفانِ انقلاب سفید شاه، عوامل ارتجاع (مخالفت با تجدد جامعه و تمایل به اوضاع قدیمی) شمرده شده و امام خمینی مسئول خون‌های ریخته شده در واقعه پانزده خرداد دانسته شد.همچنین خمینی مردی ماجراجو ولی بی‌اعتقاد، وابسته به مراکز استعماری، جاه‌طلب و دنبال کسب شهرت خوانده شد.

هدف از این مقاله را تخریب چهره امام خمینی و ایجاد اختلاف میان روحانیان سنتی که درگیری کمتری با حکومت پهلوی داشتند و روحانیان مخالف حکومت پهلوی دانسته‌اند.

علاوه بر چاپ این مقاله، عوامل دیگری را نیز در شکل‌گیری این قیام تأثیرگذار دانسته‌اند: درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی فرزند امام خمینی حدود سه ماه قبل از قیام ۱۹ دی، در ۱ آبان ۱۳۵۶ش، در نجف که حامیان امام خمینی حکومت پهلوی را مسئول قتل مصطفی خمینی معرفی می‌کردند.

یکی دیگر از زمینه‌های قیام ۱۹ دی را فضای باز سیاسی دانسته‌اند که شامل آزادی شماری از زندانیان سیاسی و آزادی عمل بیشتر سخنرانان دینی می‌شد.

رسانه و انقلاب

رسانه همواره به عنوان ستون چهارم نظام های سیاسی شناخته می شود، به گونه ای که در حکومت های اقتداگرا نقش پروپاگاندا را بازی می کند؛ اما باید توجه داشت همان طور که رسانه می تواند همچون آبی بر روی آتش باشد، از طرفی دیگر می تواند حکم جرقه برای انبار باروت نیز باشد.

به طور کلی امروزه رسانه های ارتباطات جمعی به عنوان ارتباطی دو مرحله ای شناخته می شوند؛ به عبارتی هر آنچه در جامعه رخ می دهد برای رسیدن به مردم از کانال رسانه ها عبور می کند؛ رسانه ها نیز خواسته یا ناخواسته می توانند آن خبر را جهت دار و با اغراض سیاسی منتشر کنند.

از این رو رسانه ها در شکل گیری افکار و دیدگاه های مردم بسیار موثر هستند، به باور اندیشمندان علوم ارتباطات اجتماعی نمی توان به مردم آموخت که چگونه فکر کنند اما می توان به سبب شد تا به آنچه ما می خواهیم فکر کنند؛ به عبارتی فرایند تفکر امری درونی و اختیاری است و هیچ کس نمی تواند در روند فکری فردی دیگر اثر بگذارد اما می توانند با دادن یک سری اخبار خاص و یا نشان داده اخبار جهت دار، ذهن افراد را تنها به یک موضوع هدایت کند.

با توجه به اهمیت جایگاه رسانه در میان اندیشمندان و سیاستمداران غربی، آنان همواره تلاش کرده اند از این ابزار به نحوه کامل بهره ببرند به گونه ای که امروزه یکی از ارکان اساسی امپریالیسم غرب را رسانه می دانند، رسانه ای که تلاش دارد تا با اقتاع و بزرگ نمایی قدرت غرب در افکار عمومی ملت ها بر جهان حکمرانی کند.

نظام غرب از این ابزار در دوران پیش و پس از انقلاب همواره تلاش داشته بهره ببرد؛ در ماجرای قیام 19 دی نیز رسانه که با مشورت غربی ها صورت گرفت اقدام به انتشار مقاله توهین آمیز به امام خمینی(ره) کرد؛ تصور دستگاه های محاسباتی غرب بر این بود که با ایجاد جو مسموم رسانه ای میان امام و مردم اختلاف ایجاد کند؛ در حالی که رسانه همچون چاقو ای دو لبه است که گاه می تواند برخلاف تصور عمل کند.

گرچه شکل گیری انقلاب اسلامی تنها به خاطر چاپ یک مقاله نبود و زمینه شگل گیری آن سال ها قبل یعنی از سال 1342 در میان مردم به وجود آمده بود اما همان طور که بیان شد این انبار باروت که سال های سال از حکومت طاغوتی به سطوح آمده بود و جوانان آن چشم انتظار این رویداد بودند تنها نیاز به یک جرقه داشت.

در هر صورت این جرقه تاثیر خود را گذاشت و هنگامی که خروش ملت ایران در خیابان ها به راه افتاد دیگر کسی نتوانست جلوی آن را بگیرد حتی رگبار مسلسل ها نیز با وجود از پای در آورد تعدادی از انقلابیون اما نتوانست جلوی حرکت ملت ایران را بگیرد و تنها با چشیدن طعم شیرین انقلاب، مردم به خانه های خود بازگشتند.

البته باید توجه داشت که اساسا انقلاب ایران یک انقلاب مردمی و اسلامی بود بنابراین تحلیل آن تنها با ابزارهای های صرفا سیاسی و مادی امکان پذیر نیست، از این رو انقلاب اسلامی ایران دارای ابعاد و ظرافت های پیچیده ای است که از ظرفیت این یادداشت مختصر به دور است، در این نگاشته تنها نگاهی به مقاله توهین آمیز سال 56 با رویکرد ارتباطاتی داشتیم.