حلقه های مفقوده تحول آموزشی در حوزه / طلاب باید همه فنون طلبگی را فرا بگیرند

اشاره: چندی است، بذر اندیشه اصلاح ساختار آموزشی حوزه های علمیه، جوانه زده و اینک در محافل رسمی و غیر رسمی حوزه، مساله روز شده است . عنایت خاص مقام معظم رهبری و بیانات بلند ایشان در این زمینه، این بذر را بخوبی آبیاری کرده و رشد آن را دوچندان ساخته است. حرکت اصلاح گرانه شتاب گرفته و به صورت جدی پیگیری می شود.

امروز به بار نشستن این نهال نو ظهور نه تنها انتظاری بی حاصل و یا آرزویی دور دست تلقی نمی گردد، بلکه به نظر می رسد که به مرحله عینیت و تحقق خارجی نزدیک تر شده است که البته موانع بسیاری نیز در سر راه دارد که باید شناسایی و برطرف شوند.

در همین راستا خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام علی محبی اشنی استاد سطوح عالی وخارج حوزه علمیه مصاحبه ای داشته است که مشروح آن به شرح ذیل است.

رسا ـ به نظر شما نظام آموزش کنونی حوزه های علمیه، نظام آموزشی مناسب و مورد دلخواه نظام و رهبری است یا باید تغییر و تحولاتی در آن ایجاد شود؟

چند سالی است که بحث از ضرورت تحول در نظام آموزشی حوزه های علمیه مطرح می شود و برخی نیز مواضع مخالفی در این باره می‌گیرند؛ لکن باید ضرورت تحول در نظام آموزشی تبیین گردد که نیازمند جهاد تبیین است و وقتی بحث از تحول در نظام آموزشی حوزه ها مطرح می‌شود، این تحول امری اجتناب ناپذیر است؛ اما تحول دو جهت دارد؛ یک جهت آن تحول در جهت باطل است و جهت دیگر آن، تحول در جهت صحیح و ضروری است.

تحول در جهت باطل به این است که خطوط اصلی حوزه های علمیه را تغییر دهیم؛ مثل تغییر مِتُد اجتهاد که قطعاً اینگونه تحولی، یک نوع انحراف است و تحول به سمت سقوط سیره اجتهادی حوزوی است که امروزه در حوزه‌های علمیه مسئله اجتهادی و سیره اجتهادی، یک امر رایجی است و علمای دین به آن متکی هستند و از مبانی معتبری همچون کتاب، سنت، اجماع و عقل برای استنباط احکام شرعی استفاده می کنند.

تحولی که باعث تغییرات در حوزه اجتهادی حوزه ها شود باید از آن پرهیز شود؛ چرا که تحول به معنای رها کردن شیوه های سنتی حوزوی تحول غلط است که الحمدالله مدیران حوزوی و مدیران حوزه‌های علمیه در مسیر صحیح، طرح تحول را دنبال می کنند؛ اما جهت دوم که مسیر صحیح تحول است و باید آن را مدیریت کرد تا نظام آموزشی حوزه های علمیه در آن جهت قرار گیرد این است که افراد موثر در حوزه ها، صاحب نظران، مدیران و فضلای حوزه های علمیه باید برای ایجاد تحول درست و سازنده در نظام آموزشی حوزه های علمیه همت کنند و نظام آموزشی حوزه را به روزرسانی کنند.

رسا ـ به نظر شما در چه مواردی از نظام آموزشی حوزه های علمیه ضرورت تحول بیشتر احساس می شود؟ راهکار شما در این باره چیست؟

تحول در نظام آموزشی، پژوهشی، شیوه پذیرش، کتب درسی ضرورت دارد و تحولی صحیح است و ضروری است که در این موارد تحول ایجاد شود و این، خواسته مراجع تقلید، اساتید و مورد تقاضای رهبر معظم انقلاب اسلامی است.

تحول به معنای به روز بودن به هنگام جلو رفتن و عقب نماندن از نظامات آموزشی جدید و موثر است و باید تحول مدیریت شود و توجه شود که در عین حالی که مایه علمی متون رقیق نشده و از سطح مطالب ارائه شده توسط شیخ انصاری و مرحوم آخوند پایین آورده نشود؛ بلکه شیوه بیان آنها نیز به سبک روز باشد.

وقتی بیانات رهبر معظم انقلاب را در تحول نظام آموزشی و پژوهشی حوزه بررسی می کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که اگر حوزه های علمیه بخواهند همچون گذشته پرچمدار تمدن اسلامی باشند و انقلاب و نظام اسلامی را که محصول تلاش و مجاهدت حوزه های علمیه است یاری کنند، باید نظام آموزشی و پژوهشی خود را به گونه‌ای طراحی کنند که در عین وفاداری به اصول و ارزش‌ها و پایبندی به فقه سنتی و جواهری، پویایی و نشاط علمی را نیز توسعه دهند؛ و در جریان تحولات فکری و اجتماعی جامعه معاصر قرار گیرند.

باید نیازمندی های نسل جوان که شیفته معنویت هستند را بشناسیم و آنان را در کانون توجه خود قرار دهیم که معنای تحول نیزهمین است و در این صورت است که شبهات شناخته و پاسخ داده می شوند و فرهنگ تولید جایگزین فرهنگ ترجمه می‌شود و در یک کلام، جهان شاهد درخشش مجدد تمدن اسلامی و گرایش نسل جوان، محقق و اندیشمند معاصر به فرهنگ ناب محمدی خواهد بود.

رسا ـ بر اساس دغدغه های رهبر معظم انقلاب اسلامی تحول در نظام آموزشی حوزه های علمیه چه مؤلفه هایی دارد؟

رهبر معظم انقلاب در دو دهه گذشته همواره به ایجاد نظم و برنامه ریزی مناسب و روزآمد در حوزه های علمیه تاکید دارند و دیدگاه های خود را بر اساس سرفصل هایی بیان می‌کنند که عبارتند از: ۱_ نظام دهی به آموزش 2- تخصصی شدن رشته های درسی 3- ترکیب سریع و اتقان 4- جهت گیری صحیح درسی ۵- تجدید نظر در کتاب‌های درسی حوزه ها.

منظور رهبری معظم این است که کتاب های درسی همین هایی باشد که اکنون تدریس می شود؛ اما در نحوه تبیین و طرح آنها تجدید نظر کنند و آنان را به‌روزرسانی کنند؛ که تحول در نظام آموزش حوزه‌های علمیه یک ضرورتی است که باید صورت پذیرد؛ چنانکه سایر مراکز علمی دیگر در کشور نیز که به سبک و روش روز، نظام آموزشی خود را به پیش می برند و با وجود اینکه تراز علمی گذشته را فراموش نکرده اند و از آنها نیز استفاده می‌کنند از روشها و نظام های جدید بی بهره نمی‌مانند.

رسا- خلأهای ملموسی که در نظام آموزشی حوزه حس می شود کدامند؟

خلأها و نوآوری های نظام آموزشی حوزه های علمیه را باید در کنار همدیگر ارزیابی کرد و نباید جدای از همدیگر قلمداد شود؛ چراکه حوزه های علمیه در برخی از موارد مثل فقه معاصر، فعالیت‌های خوبی را انجام داده است که قابل تقدیر است؛ اما برخی از خلأها وجود دارد که باید برطرف شود.

از جمله خلأهایی که در حوزه ها قابل مشاهده است این است که حوزه های علمیه در گذشته، از لحاظ علمی از زمان خود جلوتر حرکت می کردند و طلاب علوم دینی به واسطه برخی از ضرورت ها از علم نجوم نیز استفاده می کردند. به عنوان مثال در زمینه هنر، قدرت نویسندگی، خطاطی و زیبا نوشتن از امتیازات مهم طلاب علوم دینی در گذشته به شمار می‌رفت؛ در حالی که امروزه در نظام آموزشی حوزه های علمیه، برای این گونه آموزش ها برنامه‌ای تدوین نشده است.

در گذشته متون گرانبها و ارزشمندی مثل گلستان سعدی در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد و از شعر و ادبیات بسیار بهره برده می شد. این گونه تعلیمات برای طلاب علوم دینی سبب می‌شد که طلاب تأثیر شعر و ادبیات را در خطاب های خود حس کرده و از آن بهره مند شوند؛ چراکه این گونه تعلیمات در حوزه‌های علمیه سبب می‌شد که طلاب علوم دینی پاسخگویی اشکالات متعدد مردم باشند و در بدنه اجتماعی نفوذ کلام داشته باشند. همان گونه که آیت الله سبحانی در اجلاسیه جامعه مدرسین فرمودند «باید برای تقویت این خطاب در حوزه‌های علمیه کار بسیاری صورت پذیرد و برای تعلیم طلاب خطیب برنامه‌ریزی شود» چراکه کمبود خطیب قوی در کشور داریم؛ در حالی که نیاز فراوانی به افراد خطیب در کشور وجود دارد.

امروزه در بحث جهاد تبیین نیاز به خطیبانی داریم که آگاه به زمان، آیات و روایات، آگاه به تفسیر قرآن کریم و آگاه به فنون اجتماعی باشند تا بتوانند جایگاهی در بین مردم پیدا کرده و در تربیت اجتماعی مردم نقش آفرینی کنند.

رسا ـ چه راهکاری برای رفع این خلأها پیشنهاد می کنید؟

باید دید ضرورت جامعه چه چیزی را اقتضا می‌کند. الان نیاز به فن خطابه در حوزه‌های علمیه بیشتر احساس می‌شود و باید در بین طلاب دینی با نویسندگی، هنر آموزی و تعلیم و تربیت این فنون در میان طلاب ایجاد شود. میزان خروجی حوزه‌های علمیه نشانگر این است که ارتباط حوزویان با کف جامعه بسیار کم است و آن چنان که باید و شاید اثرگذار نیستند.

ما در گذشته در بلاد، روحانیونی داشتیم که امام خمینی(ره) از آنان تعبیر به ملّاهای آن شهرها می کردند و ملّا از ملأ می آید و ملأ به معنای پُر بودن است؛ یعنی کسی که به همه فنون آشنا باشد. کسانی که در شهرهای خود پایگاه و تکیه گاهی برای مردم بودند و در امور زندگانی، مشاوره، کمک به مرد، تربیت جوانان و پشتیبانی از انقلاب اسلامی، بسیار موثر و کارگشا بودند.

یکی از بزرگان می گفت «آخوندی10 جزء دارد که 1 جزء آن علم و 9 جزء آن «لِم» است که لم برخورد با مردم، با جوانان، با زنان و مردان و ... را بلد باشند.

باید دروسی که مربوط به تقویت لم در طلاب می شود، در نظام آموزشی حوزه های علمیه گنجانده شود؛ در حالی که جای این گونه موارد در حوزه‌های علمیه خالی است.

اگر ما می بینیم که مردم هنوز پایبند به برنامه‌های دینی هستند تنها نشأت گرفته از اعتقادات آنان است و باید سعی شود که اعتقادات مردم ضعیف نشوند؛ باید افرادی باشند که در همه ابعاد زندگی بشری پاسخگوی سوالات و اشکالات مردم باشند و برای تحقق این امور، ضروری است که طلاب امور دینی تربیت شده و در بین مردم حضور داشته باشند و با ارتباط گیری با مردم، آن را راهنمایی و ارشاد کنند؛ نه اینکه فقط در قم مانده و به جاهای دیگر عزیمت نکنند.

آیت الله سبحانی می گفت: تشویق و حمایت کنید که اینگونه نباشد که یک عده ای در قم بمانند... کاری کنید که طلاب و علمای دینی با استقرار در استان‌ها و شهرهای دیگر، علمای بلاد شوند؛ چیزی که امام خمینی(ره) نیز بارها و بارها این تذکر را می نمودند که از علمای بلاد حمایت و پیروی کنید.

باید در هر استان و بلدی، علمایی باشند تا الگو در بین مردم قرار گیرند تا در همه ابعاد، مردم را نسبت به امور دینی راهبری و هدایت کنند تا پشتیبان نظام اسلامی باشند.

سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در اجلاسیه ائمه جمعه و جماعات، از مسئولین ائمه جمعه و جماعات گلایه کردند و گفتند: باید امام جمعه یا امامان جماعتی تربیت کنیم که فقط محدوده ۲۰۰ متر مسجد خود را نبینند؛ بلکه باید محدوده ۲۵۰۰ متری و بیشتر از آن را در نظر داشته باشند و در همه ابعاد زندگی مردم تأثیر گذار باشند.

متأسفانه با وجود اینکه مساجد یکی از پایگاه‌های مهم انقلاب اسلامی است حوزه‌های علمیه برای تربیت این گونه افراد برای فعالیت در مساجد چه کاری انجام داده است؟ و یا این گونه افراد از کدام یک از برنامه‌های آموزشی و طرح های حوزه‌های علمیه به این نقطه رسیده اند؟ باید حوزه ببیند که در حوزه های علمیه چه برنامه آموزشی برای تربیت افراد این چنینی طراحی و به اجرا در آورده است؟

باید پایه های علمی و معنوی طلاب علوم دینی در حوزه های علمیه شکل بگیرد و زمینه های لازم برای تربیت طلاب خطیب، توانا و ملّا در مراکز آموزشی حوزه های علمیه فراهم شود؛  بحمدالله امروزه در حوزه‌های علمیه قابلیت‌ها و زمینه های خوبی وجود دارد که مسئولین مربوطه باید با شناسایی این قابلیت‌ها خلأهای احتمال آنان را پُر کنند و موانع موجود برای رسیدن به آن قله مورد نظر را شناسایی و بر طرف کنند.

رسا- با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.