خودبینی یا خدابینی؟

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، خودبینی، از بزرگترین رذائل اخلاقی‌ست  که موجبات هلاکت انسان را فراهم می‌سازد. منظور از خودبینی یا خودخواهی این است که انسان همواره  نسبت به خواهش‌های نفسانی خود  پاسخ مثبت دهد درحالی‌که این امر مانع رشد و پویایی‌ انسان می‌گردد و انسان را از مسیر رشد و بالندگی منحرف می‌سازد.

تا زمانی که انسان، در حصارخودبینی‌ست به پیشرفت‌های فردی و اجتماعی دسترسی پیدا نمی‌کند. خودخواهی مانع از خودسازی و پذیرفتن عیوب اخلاقی‌ست تا جایی که انسان خود را پیراسته از هر عیبی می‌پندارد و با توجیهات نادرستی که می‌آورد راه درک واقعیات را به روی خود می‌بندند.

فرد خودبین، تحت ولایت شیطان اداره می‌شود و کبر در وجود او ریشه می‌دواند. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «کبر ردای الهی‌ست، هر کسی که با خداوند درباره ردایش به منازعه برخیزد، جز پستی بر او افزوده نمی‌گردد».

باتوجه به این روایت بر هیچ انسانی جایز نیست که لباس کبر و خودبزرگ‌بینی را بر تن کند و به اصطلاح بزرگی فقط به خداوند می‌برازد و بس.

گاهی همین خودبینی و کبر، انسان را به کینه می‌کشاند و گاهی رذیله‌‌ی حسادت را نتیجه می‌دهد و برخی مواقع ثمره‌ای جز ریا نخواهد داشت و خداوند همه‌ی این رذائل را نکوهش می‌کند.

 نقطه‌ی مقابل خودبینی، خدابینی‌ست. شخصی‌ که خدا را می‌بیند، تحت ولایت خدا قرار ‌می‌گیرد و خداوند مسئول امور او می‌شود. همان‌گونه که خداوند در قرآن می‌فرماید:

«الله ولی الذین آمنوا

خداوند ولّی کسانی‌ست که ایمان آورده‌اند».

خودبینی با خدابینی سرِ سازگاری ندارد؛ در حقیقت نور خداخواهی با ظلمت خودخواهی و خودبینی در تضاد است؛ بدین‌معنا که این دو امر هرگز در یک جا جمع نمی‌شوند، اما نکته‌ی مهم این است که انسان تمام لحظه‌های زندگی‌اش خدا را محور قرار دهد و فقط او را ببیند.

منظور از خدابینی این است که قلب انسان متوجه خداوند شود و انسان همواره خودش را در محضر خداوند ببیند. خدابینی از شروط رشد و موفقیت انسان است و کسانی از این مدینه‌ی فاضله بهره‌مند خواهند شد که از خودبینی آزاد و رها گردند.

ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای رهایی از خودبینی‌هاست. ما با روزه‌ گرفتن تمام تلاشمان این است که از نفسمان عبور کنیم و در افق جان خود چیز دیگری را احساس کنیم خدا نیز در قرآن می فرماید:

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

و هنگامى که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، بگو: من نزدیکم. دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا مى‌خواند، پاسخ مى گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند و به مقصد برسند».

 واین‌گونه مؤمنین با اعتماد به وعده‌ی الهی در این آیه، جهتِ جان خود را از توجه‌دادن به امیال نفس به آنچه نزد خداست متمایل می‌کنند.

یکی از امیال نفس انسان، پرخوری‌ست؛  روزه تمرینی‌ست برای کم خوری‌ و این‌گونه انسان می‌تواند به واسطه‌ی روزه گرفتن و تمرین گرسنگی حرکت به سوی مقصد متعالی جان را طی کند. آن‌هایی که به جایی رسیده‌اند تمام عمر با گرسنگی مأنوس بوده‌اند؛ در حقیقت غذا نمی‌خورند که سیر شوند بلکه غذا می‌خورند که برای ادامه‌ی بندگی، قوّت بگیرند. امیرالمؤمنین(ع) یکی از خصوصیات شیعیان را آن می‌داند که به جهت روزه‌داری شکم‌هایشان به پشت‌شان چسبیده است. با روزه‌گرفتن راه‌های نفوذی شیطان را مسدود می‌کنیم و به خواسته‌های نفس پاسخ سریع و لحظه‌ای نمی‌دهیم.

حال چگونه می‌توان از این رذیله‌ی مهلک رهایی پیدا کرد؟

راهکارعلمی:

۱_ اگر انسان دائما به خود یادآوری کند که ابتدای امرش از نطفه‌ای گندیده بوده و انتهای کارش بعد از خروج روح از جسم، مرداری بدبو و متعفن خواهد بود این امر  منجر به کاسته شدن خودبینی انسان می‌شود.

۲_اندیشیدن به عظمت و قدرت نامتناهی حضرت حق و نظر افکندن به عجز و ناتوانی خود، در این هنگام شخص می‌فهمد که بزرگی تنها از آن خداست.

راهکار عملی:

۱_ انسان باید ریشه‌ یا علل به وجود آمدن این صفت را در خودش جستجو کند مثلاً اگر انسان به خاطر فزونی عبادتش خودبینی پیدا کرده، به خود بگوید: تو هرچه عبادت کنی، به پای شیطان نمی رسی؛ زیرا او به تعبیر مولاعلی علیه السلام شش هزار سال خدا را عبادت کرد، ولی به خاطر یک تکبر و غرور و حالت خودخواهی، همه آن عبادات را یک جا باطل کرده و مورد لعن حضرت حق قرار گرفت. اگر به خاطر مالی که دارد و یا قدرت و سلطه‌ای که بر دیگران دارد، این حالت برای او پیدا شده است، به فکر ثروتمندان و قدرتمندان گذشته بیفتد. چه بسا افرادی که از قدرت و ثروت فراوان بهره‌مند بودند و  خداوند آنان را هلاک کرده و اثری از آنان در عالم باقی نمانده است. و اگر انسان به خاطر علمی که دارد این عجب برایش حاصل شده است؛ باید به خود بگوید که انسان با مبتلا شدن به یک بیماری یا یک ضربه مغزی در یک تصادف، ممکن است همه علومِ خود را یک جا فراموش کند. پس چیزی که به این راحتی از انسان گرفته می‌شود نمی‌تواند مایه‌ی عجب و فخر‌شود.

بنابراین اگر در ماه بندگی از این فرصت‌ها بهره ببریم و همه‌ی افکار و رفتارهایمان را مهندسی کرده و بر آنها مدیریت داشته باشیم، از انواع بیماریهای جسمی و روحی در امان خواهیم ماند و اگر چنین نکنیم هر آن، آشفته حالی بر ما مترتب می‌شود و آرامش را از خود سلب‌کرده‌‌ایم. پس همان‌گونه که تمرینات ورزشی، ورزشکار را آماده برای مسابقات می‌کند؛ روزه گرفتن نیز تمرینی‌ست برای رهایی از خودبینی به سوی خدابینی؛ زیرا انسان با پاگذاشتن روی امیال و خواسته‌های خویش، حتی به حلال‌های دنیا پشت می‌کند و به سمت آنچه خداوند می‌خواهد حرکت می‌کند.

سلاله اخلاقی عضو گروه نویسندگی صریر وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان