امام سجاد؛ اسوه مواسات و همدلی

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، سیره فردی و اجتماعی امام سجاد‌علیه‌السلام دارای والاترین درس‌های تربیتی و آموزشی است که می‌تواند به عنوان بهترین الگوی تربیتی برای رشد و بالندگی جوامع بشری، معرفی شود.

جستاری در زیست‌نامه امام‌علیه‌السلام:

علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد، چهارمین امام شیعیان که ۳۴ سال امامت او به طول انجامید، امام، در واقعه کربلا حضور داشت؛ ولی به علت بیماری، در جنگ شرکت نکرد، پس از حادثه عاشورا و شهادت امام حسین‌علیه‌السلام به همراه اسیران کربلا به کوفه و شام برده شدند. در شام با ایراد خطبه‌ای کوبنده علاوه بر آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت‌علیهم‌السلام پایه‌های حکومت اموی را لرزاند و موجب شکل‌گیری قیام‌های حسینی علیه دستگاه خلافت شد.

جایگاه والای او سبب شد تا مردم گوهر شناس و عارف، لقب‌های زیادی را به او دهند که حاکی از کمال نفسی، درجه ایمانی، عظمت روحی و عرشی امام و اعتماد و اعتقاد مردم به چنین رهبری دارد. زین‌العابدین، زین‌الصالحین، قدوة‌الزاهدین، سیدالعابدین، سیدالمتقین، امام‌المؤمنین، منارالقانتین، امام الامّة، الامین، الزکیّ، سجّاد ... از جمله این القاب است.[1] صحیفه سجادیه از کامل‌ترین منابع دعایی منتسب به امام سجاد است که حاوی معارف تربیتی فراوانی برای بالندگی و رشد جامعه انسانی است. امام پس از عمری آمیخته از سختی‌ها، به دست یکی از شقی‌ترین انسان‌ها به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[2]

شاخصه‌های ممتاز امام سجادعلیه‌السلام:

سیره تربیتی امام از کامل‌ترین سیره‌های تربیتی برای پرورش نسلی ایمانی و شکل‌دهی جامعه توحیدی است که عبودیت و بندگی؛ نیایش بی‌بدیل؛ بردباری و صبوری، انفاق و مواسات؛ مهربانی و محبت؛ ارشاد و هدایت‌گری؛ معیشت‌آفرینی و ... از مهمترین این شاخصه‌های تربیتی امام زین‌العابدین‌علیه‌السلام است. شخصیتی که هنگام عبادت و بندگی رخسارش زرد، اندام‌های بدنش لرزان و تمام وجودش را اضطراب فرا می‌گرفت[3] تا جایی که یک بار خانه او آتش گرفت اما چنان غرق معبود و معشوق بود که نه تنها متوجه آتش و تلاش مردم برای خاموشی آن نشد بلکه وقتی به او گفتند چه چیزی شما را از این آتش بازداشت؟ فرمودند: (خوف از) آتش جهنم.[4]

بردباری در برابر ناملایمات اطرافیان خویش، وی را به اسوه صبر و حلم تبدیل نمود، صبری که وی را محبوب دل‌ها و آن را به فرهنگ عمومی تبدیل کرد؛[5] ناسزاگویی را با مهربانی و تلخی را با شیرینی پاسخ می‌داد و معتقد بود صبر نسبت به ایمان به منزله سر نسبت به بدن است و کسی که آن را ندارد، ایمان ندارد.[6] هدایتگری و ارشاد از دیگر صفات بارز امام بود، ارشادی که دل‌های نابینا را بینا، افکار پوسیده را حیات می‌داد و هرگز از هدایت‌گری امت و سعادت آنها عقب نشینی نکرد و آن را تکلیفی واجب برای خود می‌دانست. کارکردن برای معیشت، نه تنها برای بزرگان دین عار نبود بلکه فضیلتی والا شمرده می‌شد. معیشتی که فراهم نمودن آن برای خانه و خانواده واجب و جهادی بزرگ شمرده می‌شود. امام‌علیه‌السلام برای ارتزاق روزی خانوداه به دنبال کار رفته و حتی گاهی شبانه کار می‌کردند.[7]

مواسات و همدلی، راهبرد امام در فقرزدایی:

از ویژگی‌های منحصر به فرد امام سجاد‌علیه‌السلام، بخشش و مواسات بوده است. مواساتی که دل‌های سخت را مجذوب و قلب‌ دوستان را مجذوب‌تر می‌نمود. شواهد روایی و تاریخی نشان می‌دهد پس از حادثه عاشورا، امام لحظه برای فقر زدایی و برداشتن سختی‌های معیشتی خانواده‌های بی‌بضاعت دست برنداشت به گونه‌ای که هنگام شهادت، از سیاهی‌های بر روی پشت و گردن او سؤال شد؟ و علت آن را حمل کیسه های آردی دانستند که شبانه حضرت بر پشت خود حمل می‌کرد تا مخفیانه به فقرای مدینه برساند. این بخشش‌ها و دست‌گیری‌های مالی به قدری زیاد، فراگیر بود که تنها بخشی از آن، پس از شهادت امام، برای مردم آشکار و روشن شد. خانواده‌هایی که تنها در شهر نبوی امام نیازمند‌های مالی آنان را تأمین می‌کرد از تعداد قابل توجهی برخوردار بود.

دست‌گیری و همدلی امام با محرومان تنها اختصاص به شیعیان یا مردم شهر مدینه نداشت بلکه هرجایی که امام پا می‌گذاشت این فرهنگ علوی و حسنی را پیاده می‌نمود. در سفری به مکه برای زیارت خانه خدا، در بین راه در شهر حرّه، توشه‌‌ی مالی خود را که 1000 درهم بود، بین فقرای این شهر تقسیم نمود.[8] در اندیشه و فرهنگ‌سازی امام‌علیه‌السلام مواسات و همدلی معناو مصادیق فراگیری دارد و تنها شامل فقرزدایی و تأمین معیشت مالی نمی‌شود. در این اندیشه برطرف نمودن نیازمندی برادر ایمانی، رفع اندوه قلبی او، دفاع از حق وی در مقابل ظالم؛ شاد نمودن، عیادت رفتن، سیراب نمودن، برطرف کردن گرسنگی، پوشاندن برهنگی و کارآفرینی برای او و فراهم نمودن اسباب ازدواج جوانان ...،[9] از جمله مصادیق همدلی و مواسات است که به کارگیری آن در جامعه اسلامی و دنیای بشری، از بسیاری از مشکلات مالی، اجتماعی و اخلاقی کاسته و جوامع را به سوی سیر سعادتی و بالندگی ایمانی سوق می‌دهد.

پی‌نوشت:
[1] مفید، الارشاد، ج2، ص138؛ اربلی، کشف‌الغمه، ج2، ص 619 -627؛ شهیدی، زندگانی علی‌بن‌الحسین، ص7- 90.
[2] کشف‌الغمة، ج2، ص626-627.
[3] همان، ج2، ص 619تا622.
[4] همان، ص 620.
[5] الارشاد، ج2، ص145 - 146؛ مجلسی، بحار الانوار، ج46، ص 101.
[6] کلینی، الکافی، ج2، ص89.
[7] بحار الانوار، ج46، ص 67.
[8] الارشاد، ج2، ص149؛ کشف الغمة، ج2، ص622 - 623.
[9] صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، ص86-263.

محمد زاهدی مقدم