مفهوم شناسی پدیده سلبریتی‌‌ها، گام نخست در موضوع شناسی فقهی آن

اشاره: بحث سلبريتيسم و سلبريتی ها يکي از بحث‌هاي پيچيده‌ای است که جامعه ما هر لحظه با آن مواجه است و با شيوع عصر تکنولوژيک و تکنولوژي‌هاي ارتباطي و شبکه‌هاي اجتماعی اين گونه مباحث در این روزها داغ‌تر و مهمتر شده است.

به خاطر تاثيرگذاری فراوانی که این مسئله در حيطه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی دارد، بايد دائماً به آن پرداخته و هيچ گاه از تاثیرگذاری آنان بر جامعه غافل نشويم.

در همین راستا حجت الاسلام علی نهاوندی مدیر فقه و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در گفت وگو با خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به مفهوم شناسی پدیده سلبریتی‌‌ها پرداخته و این مسئله را گام نخست در موضوع شناسی فقهی دانسته است.

رسا- چهره مشهور کیست؟

چهره‌های مشهور از دیدگاه جامعه شناسان، فرد جذاب و شاخته شده ای است که یا با اتکا به ویژگی‏ها، توانمندی ها و خصوصیات خاص خودش یا بر مبنای یک حادثه اجتماعی، مورد توجه عوام و خواص جامعه قرار می‏گیرد و به موفقیت هایی در عرصه های مختلف ورزش ، هنر و موسیقی، دانش و اندیشه دست پیدا کرده و بوسیله رسانه‌ها برجسته شده است و بواسطه تعلق خاطر ذیعلاقه‌گان به نوعی هدایت عاطفی و رهبری مستقیم یا غیر مستقیم بخشی از زندگی مردم را به عهده دارد، پسندها و ناپسندهای ایشان را شکل می‌دهد و در اذهان عمومی از اهمیت و قدرت نسبی برخوردار است.

رسا- آیـا همـه افـراد مشـهور و چهره، سـلبریتی هسـتند؟! تفــاوت میان مشــهور بودن و ســلبریتی بودن در چیســت؟

چهره‏ها یکسان نیستند و می ‏توان آنها را طبقه بندی کرد. ویژگی یک چهره از سه حال خارج نیست یا انتسابی است یا اکتسابی یا انتخابی.

چهره های «انتسابی» کسانی هستند که به واسطه نسبی که به ارث برده‏اند مانند پیوندهای خویشاوندی، متعلق به خانواده یا طبقه مشهور و معروف باشند.

چهره های «اکتسابی» کسانی هستند که با توجه به توانایی های خود آن موقعیت را کسب می‌کنند، فرق است میان شهرت که ریشه در حسن فعلی و فاعلی دارد با شهرت طلبی، کسی که اختراعی می‌کند، یا کتابی ارزشمند می‌نویسد، یا کسی که در دنیای هنر، هنرپیشه توانمندی است و یا در میدان‌های ورزشی، قهرمانی نیکوست و در مقایسه با هم‌قطاران خود، بازی برجسته‌ای دارد و به دنبال همین ویژگی‌های مثبت دانشی، و فنی و هنری که از خود نشان می‌دهد، به یک چهره مشهور و معروف، تبدیل می‌شود؛ بی‌آن‌که خودش از قبل برای مشهور شدن، برنامه‌ریزی کرده یا به انگیزه شهرت، وارد میدان‌های هنری و ورزشی گردیده باشد؛ یا بدون پیش‌بینی دست یافتن به شهرت با نگارش کتابش، دست به قلم برده باشد.

 چهره های «انتخابی» کسانی هستند که بدون ویژگی برجسته و تنها بواسطه حمایت لابیها، دلالان، کمپانی ها در بستر جلب توجه مخاطب و یا سرگرم کنندگی ایشان شکل گرفته اند.

رسا- تعریف و ویژگی پدیده سلبریتی چیست؟

ســلبریتی یک پدیده جهانی برای کســب شــهرت و تولید ثــروت است. این پدیده محصول عصر مدرن و جهان مدیا و ثمره فرهنگ تبرج، تکشف و تجسس است. اگر چهره‌ها به دنبال حفظ و توسعه شهرت رفته و از معروفیت استفاده ابزاری، تجاری کردند، پدیده سلبریتی شکل می‌گیرد. سلبریتی‌ها به وساطت رسانه‌های مدرن چهره شدند.

ســلبریتی هــا پیامبــران فرهنگ مصرفی هســتند و از ایــن جهت مهم ترین پیشــران اجتماعی در تغییر ســبک زندگی مخاطبین خود محســوب می شــوند. اقسام مذکور چهره ها معموًلا بــه صورت خودجــوش و طبیعی به شــهرت می رســیدند، در حالی که ســلبریتی ها بدون حضور واســطه ها امکان مشــهور شــدن ندارند. سلبریتی ها عامل نگرش کالایی سازی فرهنگ هستند.

هواداران سلبریتی ها از حوزه تخصصی سلبریتی فراتر رفته و زندگی فردی و شخصی او را دنبال می‌کنند. هویت حیات سلبریتی‌ها در دیده شدن از طرف هواداران تعریف می‌شود. سلبریتی ها بدون استثناء برای رسیدن به شهرت از مسیر واسطه گرها و دلالان می گذرند و هیچ ســلبریتی ای بدون واســطه های فرهنگی به شهرت دست پیدا نمی کند. این واسطه گرها هستند که صحنه حضور ســلبریتی هــا در مقابــل دیــدگان عامــه را مدیریــت مــی کننــد. سلبریتی‌ها ظرفیت تحرک آفرینی و احساسی کردن هواداران را دارند.

بنابر این به نظر می‌رسد رابطه میان مفهوم چهره و سلبریتی عموم و خصوص مطلق است یعنی هر سلبریتی یک چهره مشهور است لکن هر چهره معروفی الزاماً سلبریتی نیست.

رسا- رابطه پدیده سلبریتی و رسانه چه نوع رابطه ای است؟

ســلبریتی و رســانه دو مفهوم به هم متصل هســتند که حیات و بقای هر کدام به دیگری وابسته است، رسانه بر محور توجه مخاطب شکل گرفته و با قدرت و شــهرت هنرمنــدان جذب مخاطب می‌کند و نیز رســانه در مقابل زمینه‌ی شــهرت و معروفیــت بیشــتر هنرمنــدان را فراهــم می‌ســازد.

اساســا شــهرت نتیجه‌ی نا گزیر کار رسانه ای است و  امروزه سلبریتی‌ها خود نقش رسانه را ایفا می‌کنند، ماهیت و ذات رســانه، مرجعیت ساز است، لذا توصیه بــه خــودداری از مرجــع ســازی، تحقق ناپذیــر است. اصلی ترین عامل قوام بخش به رسانه های جمعی، لذت و ســرگرمی اســت و ســلبریتی کسی اســت که زندگیش دقیقا بــرای مردم ســرگرم کننده اســت، بنابرین طبیعی اســت که ســلبریتی ها مهــم ترین صحنه پردازان رســانه هــای امروز هستند و برای مدیر رســانه ای روشــن است که ماهیت رسانه با بازتولید فرهنگ ســلبریتی گره خورده اســت.

امروزه بستر ظهور و بروز سلبریتی ها شبکه های ماهواره ای، آثار سینمایی، نمایش خانگی، فضای مجازی، برنامه های رادیو و تلویزیون، بیلبوردهای تبلیغاتی، صنعت مدلینگ، فرش قرمز،  و.... است.

رسا- محورهای مسائل فقهی پدیده سلبریتی چه محورهایی است؟

محور ناظر به نسبت سلبریتی با مسائل شخصی خود، حریم خصوصی، پوشش، گویش، مزاحمت‌ها و.. محور ناظر به نقش سلبریتی‌ها بر لایه‌های اجتماعی و فرهنگی، انحرافات فکری، اخلاقی و رفتاری بر مخاطبان و علاقه مندان، ایجاد همزاد پنداری، تاثیر در پسندها و ناپسندهای اجتماعی دنبال کنندگان و تغییر فرهنگی سبک زندگی، نقش آفرینی در اشاعه فحشا، شایعه پراکنی و..

محور ناظر به نسبت سلبریتی با رسانه که بستر شکل گیری پدیده سلبریتی‌ها سلبریتی است از طریق تبرج، تکشف، تجسس و شهرت. محور ناظر به سوگیری های سیاسی پدیده سازی سلبریتی مانند تشویق به اغتشاش و ایجاد نا آرامی اجتماعی.

محور ناظر به مسائل اقتصادی، فعالیت‌های بازرگانی و فعالیت تجاری، فرش قرمز، صنعت مدلینگ و... مثلا اگر مردم بخاطر تایید و تشویق سلبریتی اعتماد کرده و کالای بی کیفیت و معیوبی خریدند یا سرمایه گذاری اشتباهی کردند که اصل سرمایه آنها از بین رفت و تشویق سلبریتی عامل کلاهبرداری شد و محور ناظر به جرائم و مسائل قضایی سلبریتی ها مانند عامل مسبب در تحریک به قتل افراد حقیقی یا تخریب اموال عمومی.

رسا- نگاه به سلبریتی ها به عنوان یک انسان است یا یک کالا تجاری؟

سلبریتی قبل از هر چیز یک انسان است و انسان به صورت فطری دارای شئونی است که می توان با آن مراوده داشت. نقطه ای که جهان مدرن از آن غفلت دارد این است که جایگاهی به جز یک کالا برای سلبریتی قائل نیست. صحبت هایی که سلبریتی ها در اواخر تجربه کاری حرفه ای از آن صحبت می کنند حکایت از آن دارد که ایشان در اوج پختگی کاری و حرفه ای از زندگی و مراودات کاری خود ناراضی بوده اند.

صحبت از یک رنج عمیقی و افسردگی درحالی که طبق استانداردهای تمدن غربی و جهان مادی، قاعدتا سلبریتی ها نباید چنین گزارشی از حیات و زندگی خود ارایه دهند. آن چیزی که جان یک سلبریتی را فرسوده می کند، نادیده انگاری شأن انسانی اوست که جهان مدرن برای این مسأله، ساز و کاری تعریف نکرده است.

رسا- ویژگی چهره‌های مطلوب چیست؟

منظور از چهره مطلوب چهره‏ای است که شاخص های آن بر اساس آموزه های دینی استخراج شود. بر همین اساس برای تطبیق چهره مطلوب بر چهره های امروزی رسانه ای باید چهره کسی باشد که از شهرت خود در راستای اهداف متعالی استفاده نماید و شهرت را برای لذت شخصی استفاده نکند و دارای ویژگی‌های زیر باشد: