شهید مطهری و علامه مصباح؛ الگوی جهاد تبیین

اشاره: رهبر انقلاب در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری بر اهمیت ورود به حوزه پاسخگویی به شبهات ذیل جهاد تبیین تأکید فرمودند. جهاد تبیین، شکل و شیوه‌های مختلفی دارد. پاسخگویی به شبهات یکی از مهم‌ترین شیوه جهاد تبیین اسلامی به شمار می‌رود. دشمنان با شبهات تلاش می‌کنند بر اصل و اساس اسلام خدشه وارد سازند. بسیاری از کسانی که ندای اسلام را شنیده‌اند و مدتی بدان عامل بوده‌اند، در مواجهه با شبهات از اسلام خارج شده‌اند. شبهاتی که مانند موریانه می‌تواند در عمق جان و دل افراد نفوذ کند و هست و بنیاد فکر افراد را نابود سازد. چه بهتر که بنیادهای فکری پولادین و محکم توسط علما و اندیشمندان در اختیار جوانان و نوجوانان در اندک زمان با بهترین نتیجه و فایده قرار بگیرد. یکی از این روش‌ها که توسط علامه مصباح ابداع شد، طرح اردوی چهل روزه تحت عنوان طرح ولایت بود که رهبر معظم انقلاب بسیار نسبت به آن تأکید داشتند و دارند. 

از این رو خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا به سراغ حجت‌الاسلام قاسم روانبخش، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) رفت تا با وی پیرامون ابعاد فرمان رهبر معظم انقلاب خطاب به علما و اندیشمندان برای ورود جدی به عرصه پاسخ به شبهات، ذیل فرمان جهاد تبیین، گفت‌وگو کند.

رسا ـ مطالبه صریح رهبر معظم انقلاب برای ورود علما و اندیشمندان به حوزه پاسخ به شبهات و جهاد تبیین چه وظیفه سنگینی را بردوش ایشان حمل می‌کند؟

وقتی که ولی فقیه و جانشین امام زمان(عج) فرمانی صادر فرمایند و دستوری بدهند، آن هم به این حدت و شدت که می‌فرمایند، در حقیقت این دستور برای ما یک وظیفه است. نکته دیگر این است که رهبر انقلاب دستور دادند که این جهاد فوریت دارد. ایشان ضرورت و حتی نحوه انجام این جهاد را نیز مشخص کردند. رهبر انقلاب فرمودند در میان جوانان، نوجوانان و در میان دانشجویان و ... بروید و بنشینید و حرف بزنید. حتی رهبر انقلاب نحوه برخورد را نیز مشخص می‌کنند.

شبهاتی که مطرح می‌شود خود شبهات فرصت است. وقتی که به شبهات پاسخ می‌دهید مثل همان فرصتی است که تحریم از سوی دشمن برای ما ایجاد می‌کند. همانطور که تحریم موجب رشد و شکوفایی ما شده است، شبهاتی هم که جوانان مطرح می‌کنند و پاسخ ما می‌تواند یک فرصتی ایجاد کند برای اینکه رشد و آگاهی جوانان و توانایی پاسخگویی بالا برود. بنابراین فرمانی که ایشان می‌دهند و این دستوری که از سوی ولی فقیه با حدت و شدت و با این تأکیدی که بیان می‌کنند و حتی نحوه کار را نیز مشخص می‌کنند، این یک تکلیف بزرگی را بر دوش علما می‌گذارد.

حال اگر فرض بگیریم جهاد تبیین برای مردم واجب کفایی باشد برای علما وجوب عینی خواهد داشت؛ زیرا این علما هستند که می‌توانند این کار بزرگ را انجام بدهند و از دست کسی دیگر ساخته نیست. مگر اینکه بگوییم فقط بر همه علما وجوب فقط کفایی دارد و اگر علمایی به این کار اقدام کردند و کافی شد و دیگر نیازی نبود، شاید بتوان گفت که دیگر وجوب از سایرین برداشته می‌شود.

ولی با توجه به اینکه امروز نیاز به اندازه‌ای زیاد است که اگر همه علما نیز بسیج بشوند هنوز برای جهاد تبیین ظرفیت‌های خالی وجود خواهد داشت. ما باید برای این ظرفیت‌های خالی عالمانی پیدا و تربیت کنیم که بتواند در این جهاد شرکت کنند. تحلیل ما در شرایط فعلی این است که جهاد تبیین بر همه علما واجب عینی است؛ زیرا به این خاطر که شرایط و وضعیت جامعه امروز به شکلی است که حتی با انجام و ورود چند نفر از علما این وجوب از دوش بقیه آن‌ها ساقط نخواهد شد.

رسا ـ حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه علمیه قم چطور می‌تواند به وظیفه پشتیبانی فکری مجموعه‌های جوان مانند پایگاه‌های بسیج، کانون‌های مساجد و سایر تشکل‌های جوانان بپردازد؟

رفتار جوانان و سبک زندگی یک جوان و نوجوان معلول چند چیز است. یک معلول اعتقادات و باورهای اوست. دوم انگیزه‌های او تأثیر گذار است. بصیرت سیاسی را نیز می‌توان به عنوان سومین عامل یاد کرد. حوزه‌های علمیه به خصوص حوزه علمیه قم در هر سه مورد می‌تواند نقش آفرینی جدی داشته باشد. به نظر می‌رسد که حوزه برای تقویت باورهای دینی نسل جوان که عمدتاً تشکیل دهنده رفتار یک جوان می‌شود و حتی انگیزه‌های او را می‌سازد، به کتاب‌هایی نیاز دارد که در این زمینه نوشته شود که در سطح جوان‌ها و برای نوجوان‌ها و همچنین اساتیدی که بتوانند این کتاب‌ها را برای جوان‌ها تدریس کنند.

مؤسسه امام خمینی از جمله مؤسسات حوزوی است که کتاب‌هایی را در این زمینه آماده کرده است. این کتاب‌ها که تحت عنوان طرح ولایت شناخته می‌شوند، هم در سطح حوزه و دانشگاه و هم حتی در سطح دبیرستان، راهنمایی و ... آماده شده‌اند. این طرح آماده‌ای است که حوزویان باید برای اجرای آن پای کار بیایند، دوره تربیت مدرس این کتاب‌ها را بگذارند تا بتوانند مطالب و مفاهیم این کتاب‌ها را با زبان روز برای جوان‌‎ها و نوجوان‌ها تدریس کنند. اگر این کار شود، اعتقادات و باورهای نسل جوان ما تقویت می‌شود. همچنین شبهاتی که دشمن در فضای مجازی و فضای حقیقی پراکنده می‌کند، یک جوانی که آمادگی دارد، دیگر منحرف نمی‌شود. کار بعدی ورود به مباحث اخلاقی است. مباحث اخلاقی و درس اخلاق موجب می‌شود که انگیزه‌های نسل جوان را در مسیر درست قرار بدهد و تقویت کند و از انگیزه‌های انحرافی باز دارد.

مباحث بصیرتی هم موضوع دیگری است که می‌توان روی آن کار کرد. بایستی بحث‌هایی درباره تاریخ صدر اسلام، تاریخ معاصر، تحلیل‌های سیاسی که وجود دارد، شناخت احزاب و جریانات سیاسی از جمله بحث‌هایی است که باعث می‌شود یک جوان صاحب تحلیل شود و به این زودی تحت تأثیر شعارهای قدرت مند برخی گروه‌ها و احزاب قرار نگیرد. حوزه علمیه در این سه موضوع تأثیر گذار است و می‌تواند این کارها را انجام بدهد.

رسا ـ مرحوم شهید مطهری و علامه مصباح از جمله پیشگامان حوزه علمیه در شناسایی و پاسخ به شبهات بودند، ویژگی‌هایی که باعث می‌شود یک عالم به تنهایی از خود صدها جلد کتاب در حوزه‌های فکری برجای بگذارد چیست؟

این‌ها خودشان دارای نبوغ و استعدادهای خدادادی بودند که می‌توانستند در زمینه‌های مختلف کار کنند و تحقیقات انجام بدهند. از طرف دیگر این بزرگان بسیار آدم‌های اهل کار و تلاش بودند. هم نبوغ فکری داشتند و هم اهل کار و تلاش بودند. به همین جهت ایشان در زمینه‌های مختلف کار کردند. ولی از آن جهت مهم‌تر این است که به دنبال این بودند که ببینند امروز چه وظیفه ای دارند. آن‌ها در واقع در میان واجب و مستحب به دنبال واجب و در میان اوجب و واجب به دنبال اوجب بودند.

هر دو آیت الله بودند؛ یعنی می‌توانستند صاحب رساله عملیه شوند و به مراجع درجه یک تقلید تبدیل شوند؛ اما این بزرگان تشخیص داده بودند که باید روی مبانی دینی جوانان کار کنند. آن‌ها به دنبال این بودند که باورهای جوانان را تقویت کنند.

اگر مبانی فکری و اعتقادی یک جوان درست شود در واقع بقیه مباحث و مسائل او نیز درست خواهد شد. به همین جهت چون این دو بزرگوار روی مبانی کار می‌کردند و کتاب‌هایشان در زمینه اعتقادات و باورهای نسل جوان، انگیزه‌های آن‌ها و مباحث اخلاقی نوشته شده است، در حقیقت حرف‌های آن‌ها داروی شفابخشی برای دل‌هایی بود که به دنبال دارو می‌گشتند.

از این رو حرف‌های آن‌ها بسیار تأثیر داشت. به تعبیر دیگر سخنان ایشان آب گوارایی بر لب‌های تشنه کسانی بود که به دنبال آب می‌گشتند. از این جهت کتاب‌ها، سخنرانی‌ها و بیانات این دو بزرگوار بسیار مؤثر واقع می‌شد. به نظر من این حرکت می‌تواند برای حوزه و نسل جوان آن الگویی باشد که به دنبال این بگردند که تکلیف امروزشان چیست. جامعه امروز به چه نیاز دارد. آن‌ها باید الگویی برای حوزه و نسل جوان آن پیدا کنند که حوزویان در میان مستحب و واجب به واجب بپردازند، در میان اوجب و واجب به اوجب بپردازند. علامه مصباح می‌فرمودند فردای قیامت می‌شود که عده‌ای به خاطر عمل به واجبات به جهنم می‌روند؛ چرا که شما اوجب را رها کردید و به دنبال واجب رفتید. به نظر من امروز جهاد تبیین اوجب واجبات است که اگر کسی جهاد تبیین را رها کند و به امور دیگر بپردازد در پیشگاه خدا بازخواست می‌شود.