معنای ادب در کلام گهربار امام حسین

سُئِلَ الاِْمامُ الْحُسَيْنُ عليه السلام عَنِ الاَْدَبِ، فَقالَ: هُوَ اَنْ تَخْرُجَ مِنْ بَيْتِكَ، فَلا تُلْقِىَ اَحَداً اِلاّ رَأَيْتَ لَهُ الْفَضْلَ عَلَيْكَ.
[موسوعة كلمات الامام الحسين]

از امام حسين عليه السلام معناى ادب را پرسيدند؟

امام فرمود: ادب عبارتست از اينكه وقتى كه از خانه خارج مى شوى به هركسى برخورد مى كنى او را برتر از خود ببينى.

ادب به اخلاق و رفتار پسندیده و مطابق با هنجار اطلاق می‌شود. ادب همچنین به مجموعه دانستنی‌هایی اطلاق می‌شود که انسان را از خطا و لغزش بازمی‌دارند. ادب جمعی از علومی است که با استفاده از عقل و تفکر انسان را در برخوردها مصون از ناهنجاری‌ها نگاه می‌دارد و موجب عزت او می‌شود.

اصولاً هر قدر سطح خرد و عقل بالاتر رود بر ادب او افزوده می‌شود؛ زیرا «ارزش‌ها» و «ضد ارزش‌ها» را بهتر درک می‌کند و به همین دلیل بی‌ادبی همیشه نشانه بی‌خردی است

گزاره‌های دینی زیادی نیز ادب را میوه خرد می‌دانند؛حضرت علی(ع)فرمودند: «أَلأَدَبُ فی الإنسانِ کَشَجَرَةٍ أَصلُهَا العَقلُ» ادب در انسان مانند درختي است كه ريشه‌اش عقل است. غرر الحکم و درر الکلم

امام علی در این روایت ادب را به درختی تشبیه نموده است که ریشه آن عقل است، یعنی ادب از عقل نشات می‌گیرد
در عرف هم رفتار‌های دور از ادب رفتارهای سفیهانه تلقی می‌شود.

اما امام حسين(ع) نکته دیگری را مورد توجه قرار می‌دهد و رابطه مستقیمی بین ادب و تواضع و عدم خود‌بزرگ بینی ترسیم می‌نماید؛ از کلام حضرت، استفاده می‌شود که ادب ثمره تواضع است و بی‌ادبی میوه تلخ تکبر.

انسان ذاتا به افرادی که بر او استعلاء دارند، احترام می‌گذارد و فطرتا بنده اشخاص متعالی است.

خواه این استعلاء مادی باشد مانند مقام، ثروت، قدرت، جمال و ...

و خواه این استعلاء معنوی باشد مانند تقوا، هنر، اخلاق و ...

آری از نگاه اباعبدالله، ادب همان تواضع است و این تواضع است که ادب آفرین است.

حقیقتا در این روایت حضرت سیدالشهدا هنرمندانه معنای ادب را با ریشه، ثمره و مصداق ادب تلفیق کرده و هر آنچه در ادب است و از ادب است و با ادب است را به خلاصه‌ترین و ساده‌ترین شکل ممکن بیان می‌فرمایند.

اکنون اگر ما با اصلاح بینش خود همه افراد را بالاتر از خود بدانیم پس حتما در مقابل آنها تواضع خواهیم کرد و به آنها احترام گذاشته و در حضور آنها ادب را رعایت خواهیم نمود.

چرا که ما از مقام و منزلت افراد نزد خداوند بی‌اطلاع هستیم لذا تصور اینکه آنها به جهت اعمالی که ما از آن آگاه نیستیم دارای درجه‌ای از قرب الهی باشند دور از ذهن نیست.

حضرت در این حدیث به اصلاح بینش ما از خودمان و دیگران می‌پردازد و به ما می‌آموزد که تواضع را جانشین تکبر قرار دهیم، و همه افراد انسان را قابل احترام‌ بدانیم ، چرا که ممکن است آنها در سیر انسانی خود به قرب الهی نائل آمده باشند و ما دور افتاده‌باشیم.

حال با اندیشیدن به عظمت بی‌نهایت حضرت الله جل‌جلاله و عظم شانه و همچنین حقارت، ضعف و نیاز هر لحظه آدمی به

خداوند، رعایت ادب در درگاه جلیل او نزد هر خردمندی بسیار ضروری‌ است.
پس لزوما هر چه انسان در پیشگاه خداوند متواضع‌تر باشد و از صفت تکبر ابلیسی به دور باشد اطاعت و عبودیت او بیشتر خواهد شد.

امام جواد(ع)در این‌باره می‌فرماید: مفهوم و معنای ادب از نظر مردم، تنها خوب سخن گفتن است که رکیک و سبک نباشد، ولیکن این نظریّه قابل توجّه نیست تا مادامی که انسان را به خداوند متعال نزدیک نگرداند. بنابراین ادب یعنی رعایت احکام و مسائل دین، پس با عمل کردن به دستورات الهی، ادب خود را آشکار سازید.(ارشاد القلوب دیلمی)

پس به تعبیر دیگر سخن اباعبدالله‌ باید به ما بیاموزد، با تفکر به عظمت خداوند سبحان و همچنین پی بردن به ضعف و نیازمندی خود، ادب را در مقابل رب‌الارباب رعایت کنیم و طوق بندگی و اطاعت از او را بر گردن افکنیم که اوج ادب، عبودیت الهی است

محمدصادق‌ناطقی