عوامل ضعف تبلیغ حوزه/ارتقای سطح تبلیغ نیازمند فعالیت های جهادی است

اشاره: در دیدار اخیر حوزویان با رهبر معظم انقلاب، ایشان مهم ترین وظیفه حوزه علمیه را تبلیغ دانستند و در اولویت قرار نگرفتن تبلیغ به روز و صحیح را خطری بزرگ که موجب استحاله فرهنگی جامعه خواهد شد، برشمردند. به همین دلیل لازم است مسئولان حوزه، صاحبان فکر و دغدغه مندان با همفکری و هم افزایی نگرانی امام جامعه را برطرف نمایند.

از این رو خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا سراغ کارشناسان عرصه تبلیغ رفته تا با بهره گیری از تجارب و تخصص شان آغاز کننده این راه پر خیر و برکت باشد. حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی مشاور و دستیار ویژه امور مذاهب اسلامی مدیر حوزه های علمیه کشور از معدود افرادی است که از دیرباز علاوه بر تجربه فعالیت تبلیغی در داخل کشور، تبلیغ بین الملل را  نیز در کارنامه خود دارد؛ با توجه به مسئولیت های متعددی که در سطوح بالای مدیریتی حوزه علمیه داشته و دارد، می تواند در امر تبیین سخنان رهبری و همچنین تصمیم گیری برای ارتقاء سطح تبلیغ یاری گری کم نظیر باشد.

رسا ـ با توجه به سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با حوزویان، اظهار نگرانی ایشان درباره تبلیغ را چگونه ارزیابی می کنید؟

آنطور که بنده احصاء کردم، رهبری در این بیانات اخیرشان در 20 محور سخنرانی کردند که به برخی از آنها اشاره می کنم؛ و مهم ترین محور صحبت های ایشان همین مسئله تبلیغ است. در حوزه علمیه غالب حوزویان این تلقی را دارند که تبلیغ در رده دوم اولویت ها است در صورتی امام جامعه ایت تلقی را اشتباه خواندند و بر لزوم قرار گرفتن تبلیغ در اولویت اول تأکید کردند. این سخنان رهبری در واقع خط شکنی بود؛ یکی از نعمات الهی که خداوند به این ملت عنایت کرده، وجود چنین رهبر فرزانه ای است که جلوتر از نخبگان جامعه حرکت می کند و راه نشان می دهد.

رهبری در سخنانشان در رابطه با اهمیت تبلیغ به آیات قرآن استناد کردند. آیات قرآن  رسالت اصلی انبیا را تبلیغ معرفی می کند و در آیه 99 سوره مائده می فرماید: «مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ...»، استثناء در سیاق نفی مفدی حصر است، یعنی تنها رسالت پیامبران تبلیغ بوده؛ تبلیغ یعنی پیام خدا را به عموم مردم برسانیم. در روایت هم داریم که «العلماء ورثة الأنبیاء»، یعنی علما باید راه انبیاء را دنبال کنند. متأسفانه برخی که از نظر علمی که به جایی می رسند تصور می کنند دیگر در شأنشان نیست که به تبلیغ بروند، حال آنکه علم آموزی باید مقدمه ای برای تبلیغ باشد و قطعا شأنشان از انبیاء بالاتر نیست.

رسا ـ اگر به تبلیغ آنگونه که باید توجه نشود چه می شود؟

 تبلیغ یعنی فکر و اندیشه اسلامی را به جامعه منتقل کنیم و می دانید که فکر و اندیشه مولد عمل است؛ اگر بخواهیم تحولی به وجود بیاوریم باید افکار را متحول کنیم. یکی دیگر از جنبه های اهمیت تبلیغ مسئله جنگ شناختی است. جنگ ترکیبی جنگی است که از چند عنصر و عامل نظیرتحریم، ترور، اختلال در معیشت و هجمه رسانه ای و... استفاده می شود. یکی از ابعاد این جنگ بعد شناختی و فرهنگی است که توسط رسانه ها اعمال می شود، و این جنگ  رسانه ای بنیادی تر و ویران کننده تر از جنگ نظامی است؛ چرا که کسانی که در جنگ نظامی و سخت آسیب می بینند به درجه رفیع جانبازی و شهادت نائل می آیند و بهشتی می شوند اما کسانی که در جنگ شناختی آسیب می بینند، تبدیل به  انسان های پستی شده که هم در دنیا و هم در آخرت دچار خسران می شوند. اگر دشمن در جنگ شناختی موفق شود نیاز به حضور فیزیکی سربازان دشمن برای از بین بردن اسلامی و نظام اسلامی نیست بلکه خود مردم از درون اسلام را از بین خواهند برد. مشابه همین اتفاق در حادثه کربلا به وقوع پیوست؛ به طوری که دستگاه حاکم طوری علیه امام حسین(ع) تبلیغ کرده بود که در عین ناباوری کسانی که پشت سر امیرالمومنین(ع) نماز می خواندند در صحرای کربلا علیه پسر پیامبر شمشیر کشیدند.

تبلیغ انقدر مهم است که اگر مسئولان فرهنگی و تبلیغی وارد کارزار نشوند بنیاد ها از بین می رود و وقتی اعتقادات و جهت گیری مردم منحرف شد اصلاح به سادگی صورت نمی گیرد. آنچه باعث کشته شدن امامان ما شد همین قدرت تبلیغی دستگاه حاکمه بود. مسلمان ها 11 امام را به شهادت رساندند. مهم ترین عامل شهادت امامان شیعه تبلیغ دشمن بود؛ تبلیغ و هجمه به حدی قوی بود و خواص جبهه حق آنقدر غافل از کارزار رسانه ای که موجب شد همسر امام، امام معصوم را به شهادت برساند.

رسا ـ با توجه به تداوم و بلکه شدت یافتن هجمه سنگین رسانه ای دشمن، برای مقابله با آن چه باید بکنیم؟

شرایط امروز با سال ها و صده های گذشته بسیار متفاوت است. رهبر معظم انقلاب هم در سخنان اخیرشان به این موضوع اشاره کردند که ما قبل از انقلاب به چندین سال پیش به جوان ها می گفتیم از رفیق ناباب دوری کنید و... اما امروز رفیق ناباب همواره در کنار او است. امروز شبکه های ماهواره ای، گوشی های هوشمند متصل به فضای مجازی باعث شده حرف منحرف کننده دشمن بیش از پیش به گوش جوان ما برسد. در جنگ نظامی محدودیت هایی از قبیل زمان و مکان وجود داشت اما در این جنگ رسانه ای این محدودیت ها وجود ندارد و توپخانه تبلیغاتی دشمن شبانه روز در شبکه های ماهواره ای و اینترنتی مشغول حمله به مواضع ما است. مهم ترین کاری که برای مقابله با دشمن باید انجام دهیم عبات است از «فعالیت جهادی». متأسفانه ما شبانه روز مشغول تبلیغ و ترویج اسلام نیستیم، تبلیغ ما محدود به ایام تبلیغی محرم و ماه مبارک رمضان است. اولین گام این است که تبلیغ را از انحصار این ایام در بیاوریم؛ در گام بعدی نباید تبلیغ ما به یکی دو منبر ختم شود بلکه باید جهادی و شبانه روز فعالیت کنیم. مانند زمان جنگ تحمیلی که شبانه روز رزمندگان مشغول مبارزه بودند و اینطور نبود که مثلا هشت ساعت بجنگند و فارغ از دفاع و فعالیت شوند. امروز هم باید همانطور خستگی ناپذیر باشیم و شبانه روز کار کنیم؛ یعنی علاوه بر منبر ها باید اوقات دیگر را به جلسات پرسش و پاسخ، رفع شبهه، کلاسداری، شعرخوانی و داستان خوانی برای کودکان و نوجوانان اختصاص دهیم. در گام بعدی باید کاری کنیم  و شرایطی  را فراهم کنیم که همه ی طلاب، اساتید و فضلا به تبلیغ بروند، نه اینکه فقط طلاب پایه های پایین تبلیغ کنند.

رسا ـ امکان دارد در زمینه تبلیغ جهادی الگوهایی معرفی بفرمایید؟

ما در این زمینه الگو های فراوانی داریم، نظیر آیت الله ربانی شیرازی که در سال های منتهی به انقلاب به کاشمر تبعید شده بودند. سال 56-57 حوزه های علمیه تعطیل شده بود و همه ی طلاب در آن سال ها به تبلیغ و روشنگری می پرداختند؛ بنده هم مثل دیگر طلاب به شهر کاشمر رفته بودم و مدتی محضر آیت الله مشکینی و ربانی را درک کردم. بنده زمانی که در خدمت آیت الله ربانی بودم، مسئولیت ملاقات ها و پذیرایی از میهمانان ایشان را برعهده داشتم.

شبی شخصی درب منزل را زد و تقاضای دیدار با آقای ربانی را داشت؛ منم خدمت ایشان رسیدم و نام شخص را به آقای ربانی گفتم و ایشان گفتند راهنماییش کنید داخل. اتفاقی که تعجب بنده را برانگیخت این بود که آقای ربانی انسانی متواضع بود و همیشه در ملاقات ها بی تکلف در پایین اتاق می نشستند اما اینبار ایشان لباس رسمی به تن کرده و عبا و عمامه پوشیدند و در بالای اتاق نشسته و منتظر ورود آن فرد شدند. وقتی آن شخص وارد اتاق شد اقای ربانی او را برای بنده معرفی کردند و گفتند: ایشان فرمانده امنیت منطقه هستند. کمی بعد آقای ربانی پرسیدند چه کاری دارید که به اینجا آمدید؟ و آن مأمور امنیتی گفت: دستور رسیده شما را باید به شهر دیگری منتقل کنم چرا که از زمانی که شما به این شهر آمدید مشکلات امنیتی به وجود آمده. منظور  مأمور تظاهرات مردم علیه رژیم بود. آقای ربانی با خونسردی گفت: خوب اینها چه ربطی به من دارد؟ و مأمور گفت: افراد می آیند نزد شما و شما با حرف هایی که می زنید باعث می شوید تظاهرات کنند. آقای ربانی گفتند: یعنی این سخنرانی هایی من رو می فرمایید؟ خوب من گمان می کردم برای همین مرا از قم به این شهر آوردند، چون قم مردم آگاه بودند و احساس کردند مردم اینجا نا آگاه هستند و مرا آوردند که آگاهشان کنم.

می بینید، در حال تبعید و در مشت دشمن تمام وقت خودش را برای تبلیغ گذاشته بود. جالب است که فعالیت ایشان فقط محدود به کاشمر نبود، در شهر های اطراف هم نفوذ کلام داشت. یادم هست که جمعی از دانش آموزان تربت حیدریه به ملاقات ایشان آمده بودند و از معلمی که در مدرسه شان عقائد کمونیستی را ترویج می کرد شکایت داشتند و آقای ربانی به آنها گفت: هرجا که آن معلم صحبت می کند شما حضور پیدا کرده و اشکال کنید به عقائدش و از ادامه کارش جلوگیری کنیم اگر با این وجود باز هم فعالیتش را ادامه داد به او بگویید یک روحانی تبعیدی در کاشمر است که گفته اگر دست از این کار هایت برنداری، از کاشمر چنان مشتی بر دهانت میزند که دیگر نتوانی صحبت کنی.

تبلیغ جهادی یعنی از تمام ظرفیت های برای تبلیغ و اجرای اسلام استفاده کنیم، مبلغ علاوه بر منبر، وضعیت شهر را بررسی کند و اگر اشکالی در کار مسئولان شهر وجود دارد آنها را تا حد مقدور برطرف کند و یک شناخت کاملی از مسائل منطقه ای که در آن حضور دارد داشته باشد و با اولویت بندی به رفع آن مسائل بپردازد.

نمونه ی دیگری از یک الگوی تبلیغ جهادی

خاطرات شهید آیت الله مدرس را بخوانید؛ در زمانی که در شهر خواف بود، زندگی نامه خود را در زندان نوشت. وقتی دید در زندان دستش به  مردم نمی رسد، برای سربازان و مأموران زندان کلاس معارف اسلامی برگزار کرد و یکی از افسرانی را مسئول نوشتن تقریرات کرده بود. اینها الگو های ما هستند و خودشان هم از ائمه(علیهم السلام) الگو گرفتند. امام حسین در روز عاشورا  و در حال نبرد تبلیغ را رها نکردند و خطبه های متعددی دارند که افرادی به این طریق هدایت شدند یا امام موسی بن جعفر در زندان هم تبلیغ را ادامه دادند تا جایی که زنی که آمده بود تا امام را آزار دهد مسلمان و هدایت شد.

رسا ـ آنطور که بنده متوجه شدم تبلیغ حتی فقط محدود به سخنرانی و گفت گوی معارفی نمی شود و رفتار و معاشرت هم می تواند جزئی از تبلیغ محسوب شود درست است؟

بله، باید از تمام شرایط و اوقات استفاده کنیم، یک وقتی آقای قرائتی(خدا به ایشان عافیت دهد) تعریف می کردند که به منطقه ای رفته بود و افرادی نبودند که برایشان سخنرانی کند، در منطقه که قدم می زدم، دیدم در کوچه ای عده ای در حال پنچرگیری دوچرخه ای هستند و آستین ها را بالا زدم و کمکشان کردم و همین باعث ایجاد ارتباط شد و مردم پای صحبت هایم نشستند. مبلغ باید ذوب در تبلیغ باشد، در تاکسی و راه و بازار باید اثرگذار و جذاب باشد. آیت الله طباطبایی زمانی که در تربت حیدریه حضور داشتند نیم ساعت زودتر برای نماز به سمت مسجد حرکت می کرد و با محبت به مغازه دار ها سلام کرده و پذیرای شنیدن صحبت هایشان بود برخی ایشان را به مغازیشان دعوت می کردند و همین ارتباط گیری باعث تحولی درمردم و کسبه شد.

رسا ـ با توجه به تغییر زمانه و به وجود آمدن ابزار های جدید،تبلیغ با شرایط جدید و ابزار های نوین چه نسبتی دارد؟

امروز مبلغ باید درای همه ی مهارت های تبلیغی اعم از کلاسداری ، فیلم نامه نویسی، نقاشی، مدیریت اردو، تبلیغ شبکه های اجتماعی و... باشد. البته باید با تلاش خودش به این سطح از مهارت برسد.

رسا ـ این سطح از مهارت هایی که فرمودید به نظر می رسد علاوه بر تلاش شخصی، نیاز به برنامه ریزی و بستر سازی توسط مسئولان حوزه دارد، در این باره چه نظری دارید؟

بنده در جلسه ی شورای معاونین حوزه علمیه قم با صراحت مطرح کردم که نظام آموزشی ما در بحث تبلیغ دو خلع دارد: عدم تولید و ارائه ی محتوای تبلیغی و عدم آموزش مدون مهارت های تبلیغی؛ کتاب های درسی کنونی باید خوانده شود اما معارف تبلیغی نظیر اخلاقیات اسلامی، حقوق همسر و همسایه و صله رحم، مباحثی همچون دشمن شناسی، زندگانی علما و شهدای بزرگ که الگوی همه می توانند قرار بگیرند کجای برنامه درسی حوزه است؟ باید طلبه با دست پر به تبلیغ برود و صرف خواندن دروس کنونی حوزه مبلغ تربیت نمی شود.

اما خلأ دوم عدم آموزش مهارت های تبلیغی: طلبه ای که وارد حوزه شد و سطوح و درس خارج را با موفقیت و معدل بالا طی کرد اما مهارت تبلیغی نداشته باشد چه سودی دارد؟ در نظام کنونی آموزش حوزه هرکس به موفقیتی رسید از تلاش خودش بوده؛ نظام آموزشی حوزه باید مهارت کلاسداری و نویسندگی را برای همهی طلاب الزامی کند؛ ما تا کنون حدود 140 مهارت تبلیغی رصد کرده و پیدا کردیم که باید در نظام آموزش حوزه قرار بگیرد.

رسا ـ رهبری در سخنانشان بر مسئله تبلیغ بین الملل هم تأکید ویژه ای داشتند، در این باره چه نظری دارید؟

بله همانطور که حضرت آقا فرمودند باید تبلیغ برای همه ی بشریت باشد، اما آیا جهت گیری ما اینگونه است؟ ما در جهان حدود 2 میلیارد مسیحی، 1 میلیارد بودایی، 1میلیارد هندو داریم؛ آیا حوزه علمیه در قبال این جمعیت کثیر مسئولیتی ندارد؟ ما چند مبلغ متخصص این ادیان داریم؟ آیا نسبت به این جمعیت زیاد تعداد مبلغان کافی است؟ علاوه بر این سوای از مبلغ تخصصی ادیان، باید مبلغ تخصصی برای ملت های مختلف هم داشته باشیم.

پیامبر اکرم(ص) در همان 10 سالی که در مدینه بودند تبلیغ بین الملل برای ملت ها را شروع کردند و نامه به سران کشور های مختلف فرستادند اما با امکانات امروز بسیار از وضع مطلوب فاصله داریم. رهبر معظم انقلاب در سفر حدود 30 سال پیش به قم خطاب به حوزه علمیه گفتند باید حدود 5 الی 6 هزار مبلغ بین الملل داشته باشیم که متأسفانه هنوز محقق نشده؛ ما نزدیک یک میلیارد و چهارصد نفر مسلمان غیر شیعه داریم که برای این برادران باید برنامه داشته باشیم. اهل سنتی که ائمه(علیهم السلام) را دوست دارند، برخی تصور می کنند آنها با معصومین دشمن هستند اما اینطور نیست و باید به صورت بلاغ مبین و بدور از جدال و ایجاد هیجانات منفی انها را با معارف شیعی آشنا کرد، تحمیل عقیده لازم نیست فقط کافی است شیرینی کلام اهل بیت(علیهم السلام) را بچشند.

امام موسی صدر وقتی وارد لبنان شد علمای اهل سنت او را برای منبر های مساجد مردم سنی دعوت می کردند، یا مرحوم کاشف الغطاء همینطور، طوری رفتار کرده بود که با دعوت اهل سنت امام جماعت آنها شده بود. این نمونه ها نشان می دهد می شود به دور از جدال الفت قلوب به وجود بیاید و باعث وحدت بیش از پیش مذاهب اسلامی شویم. شاید اشکال شود که این دو نمونه استثنا هستند و ویژگی های شخصی آنها باعث این نزدیکی شده بود اما اینطور نیست چرا که این طلبه کمترین حوزه در سفر به مصر و در تعامل با دانشگاه الازهر توانستم الفتی به وجود بیاورم که علمای الازهر از بنده برای امامت جماعت دعوت کرده و پشت سرم نماز خواندند.

البته مسئولان و متولیان حقیقتا دغدغه این مطالبی که عرض کردم را دارند و در تلاش هستند، اما گاهی غفلت صورت می گیرد که ان شاءالله زین پس و بعد از سخنرانی رهبر معظم انقلاب اهتمام بیشتری به ارتقای امر تبلیغ داشته باشیم.