شاه و کیسینجر؛ از «نقشه سرّی برای عربستان» تا «حمایت کردها در عراق»

در جلسه‌ای که در عصر همان روز با حضور هنری کیسینجر، محمدرضا پهلوی، اردشیر زاهدی و تعداد اندکی از مقامات دولت آمریکا برگزار شد، مجموعه‌ای از دقیق‌ترین سیاست های منطقه‌ای ایران در راستای اهداف و منافع ایالات متحده به بحث و تبادل نظر گذاشته شد. 

کیسینجر: من خیلی دوست دارم که درباره این موضوع با شما صحبت کنم؛ ولی یک‌ لحظه به سؤال قبلی من درباره کویت و عربستان سعودی برگردیم که حداقل آن بخش از مباحثاتمان را جمع‌بندی کنیم. ما مسائل زیادی برای مطرح‌کردن داریم. اطمینان داریم که نگاهمان به این جلسات با اعلی حضرت مثبت است؛ ولی دانش ما ضعیف است.

سه پاراگراف از متن سند حذف شده است.

من یادم می‌آید زمانی که نیروهای شوروی به چکسلواکی حمله کرد سفیر شوروی نزد من آمد تا اقدامات خود را توضیح دهد و من تنها پرسیدم که با چه استدلالی این دخالت توجیه می‌شود. او در جواب گفت با توجه‌ به «خواست مردم چکسلواکی». من از او پرسیدم که منظورش چیست؟ بعدازاین ملاقات ایران به اقدامات شوروی اعتراض کرد و تنها چند روز بعد، شوروی دولت را عوض کردند و از آن زمان به بعد حرف بیشتری نمی‌شود مطرح کرد چرا که ادعای آن‌ها این است که دولت چکسلواکی از آنها درخواست کمک کرده است.

یک پاراگراف از متن سند حذف شده است.

برای مثال اگر درک درستی از وضعیت پادشاه افغانستان داشتیم، باید او را برای مراجعت پنهانی به افغانستان بعد از کودتای اخیر راهنمایی می‌کردیم تا درخواست کمک کند و نیرو جمع کند.

کیسینجر:  مطالب از متن سند حذف شده است.

شاه: مطالب از متن سند حذف شده است.

کیسینجر: آیا اعلی حضرت برای اجرای این موضوع برنامه‌ای دارید؟ یا برنامه‌هایی از پیش اجرا شده هست که باید تقویت شود؟

شاه: نقشه‌ها را باید طراحی کرد.

کیسینجر: سناریو دیپلماتیک خیلی مهم است. در وضعیت مشابه این، باید خیلی سریع و قطعی عمل کرد.

شاه: بله همین‌طور است

زاهدی: اعلی حضرت به‌خاطر می‌آورند که او بود که در سال 1958 اصرار داشت که ما به عراق برویم اما آمریکایی ها و انگلیسی ها صبر کردند.

شاه: البته آمریکایی‌ها خیلی صبر نکردند. من در آن زمان در ترکیه بودم و وزیر امور خارجه به من گفت که آمریکایی‌ها خیلی سریع حرکت کرده‌اند.

زاهدی: ولی بعد از آن وقتی مشکلات در اردن و لبنان بیشتر شد، آمریکایی‌ها گفتند ما باید عراق را رها کنیم و بر لبنان و اردن متمرکز شویم.

شاه: مطالب از متن سند حذف شده است.

کویت اصلاً کشور آسانی نیست. اگر عراق تصمیم بگیرد در وقت صبحانه به کویت حمله کند، بدون شک ناهار را در کویت خواهند خورد. بااین‌حال کویتی‌ها نشان داده‌اند که حاضر به بازنگری در مواضعشان هستند.

کیسینجر: ما در حال فروش سلاح به آنها هستیم. آیا اعلی حضرت با این کار مخالفتی دارند؟

شاه: اصلاوابدا. هرچقدر دلتان می‌خواهد به آنها سلاح بفروشید. ولی اردنی‌ها باید از کویت دفاع کنند و آنچه بیش از فروش سلاح به کویت اهمیت دارد این است که به اردن در این زمینه کمک کنید

کیسینجر: کاملاً با این حرف شما موافقم

شاه: به اردنی‌ها اجازه دفاع از کویت را بدهید و ملک‌حسین کاملاً آماده جنگ به نظر می‌رسد.

کیسینجر: ملک‌حسین روحیه جنگجویی دارد

شاه: او به پایگاه هوایی در جنوب اردن احتیاج دارد.

کیسینجر: چه چیزی مانع بر سر راه اوست؟

شاه: پول. همچنین اردنی‌ها التماس می‌کنند که چند فروند C-130 بیشتر داشته باشند. اصلاً منطقی نیست که اردن فقط یک فروند از این هواپیما را داشته باشد

کیسینجر: اگر سفر شما دستاورد دیگری نداشت، اردن یک فروند C-130 دیگر خواهد گرفت.

شاه: ما فقط می‌توانیم به آنها وام دهیم. چون خودمان در حال بازسازی نیروی هوایی‌مان هستیم. اول‌ازهمه باید روی نیروی هوایی متمرکز شویم. من خوشحال می‌شوم. این خیلی مهم است که دیگران [شوروی] بدانند ما می‌توانیم مترسک‌های آنها را در منطقه نابود کنیم. هم‌زمان هم باید توجه داشته باشیم که یک کودتا در عربستان سعودی رخ‌داده که می‌تواند هیچ ربطی به روس‌ها نداشته باشد. یعنی متواند به‌صورت کامل از یک منبع و نیروی اجتماعی دیگر به وجود آمده باشد.

کیسینجر: برای حفظ مسائل امنیتی درباره برنامه‌های توسعه‌ای شما درباره عربستان سعودی، باید فقط با آقای هلمز در ارتباط باشید. به هیچ نباید از طریق تلگراف پیام ردوبدل کرد چرا که جناب آقای سفیر اردشیر زاهدی نمی‌توانند از طریق مکتوب نسبت به این مراودات مطلع باشند.

شاه: موافقم. ما همین ملاحظات را در ارتباط با کردها رعایت می‌کردیم فقط با آنها مکالمات شفاهی داشتیم.

کیسینجر: درباره کردها هم باید بگویم که ما هرچه در توان داریم انجام می‌دهیم؛ ولی تصور می‌کنم اعلی حضرت موافق باشد که هر دوی ما می‌توانیم بیشتر به کردها کمک کنیم. اگر شما این نظر را دارید ما قطعاً آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

هِلمز: اعلی حضرت، من دیروز با دکتر کیسینجر یک پیش‌نویس از وضعیت کلی موجود را آماده کردیم. تسلیحاتی که از یک سال پیش توافق شده بود تحویل دهیم الان منتقل شده است. آنچه باید الان موردتوجه قرار دهیم این است که کردها در چه موقعیتی قرار دارند و برنامه دارند به کجا برسند. بر مبنای آن گزارش تحلیلی، ما تصمیم می‌گیریم که چه نیازهایی را باید پاسخ دهیم.

کیسینجر: ما به این که چه نیازهای دیگری را باید پاسخ دهیم بیشتر توجه خواهیم کرد.

شاه:  ما باید اطمینان حاصل کنیم که آنها به همه... این بخش از متن حذف شده است ... دسترسی دارند؛ ولی ما باید به آنها کمک کنیم که تشکیلاتشان هم تقویت شود. اگر آنها وزارت بهداشت بخواهند باید بررسی کنیم که می‌توانیم به آنها کمک کنیم یا نه.

کیسینجر: رئیس‌جمهور با اعلی حضرت کاملاً موافق‌اند. ولی مشکل ما این است که ما اینجا در واشنگتن قضاوت کاملاً دقیقی درباره آنچه واقعاً لازم است انجام شود نداریم. ما برای رفع این مشکل تلاش می‌کنیم و دراین‌رابطه با اعلی حضرت در ارتباط خواهیم بود.

شاه: اولین کاری که باید انجام شود این است که عراقی‌هایی را پیدا کنیم - نه مهاجران -  و آنها را به شمال عراق بفرستیم و یک دولت باهویت ملی واحد را تشکیل دهیم. کردها باید درون قلمرو عراق بمانند و به دنبال راه‌حل با دولت مرکزی بگردند. ولی تنها اهرم فشار ما بر دولت عراق همین کردها هستند که باید حفظ شود.

کیسینجر: رئیس‌جمهور قصد دارد یک اقدام نمادین و مهم انجام دهد. آیا در این اقدام همراهی مردم شما را خواهیم داشت یا صرفاً باید یک عملیات آمریکایی باشد؟

هلمز: این عملیات به طور کامل هماهنگ شده و اقدام شده با این بخش از متن حذف شده است.

شاه: مشکلی ندارد قطعاً عذر مهمی برای کردها وجود دارد تا در قالب دولت عراق فعالیت نکنند.

کیسینجر: آیا ما می‌توانیم آنها را از کنارآمدن با دولت مرکزی باز بداریم؟

شاه: بله قطعاً. ولی روس‌ها فشار بسیار زیادی بر کردها می‌آورند تا با دولت مرکزی کنار بیایند و به دولت بپیوندند. اما بارزانی [رهبر کردها] قول داده که هیچ کاری برخلاف میل ما انجام ندهد. او تقاضای حمایت معنوی ایالات متحده را کرده و من به او گفتم ما می‌توانیم آنها فراهم کنیم. من به بارزانی گفتم که نمی‌خواهم او یک دولت مستقل را در شمال عراق ایجاد کند. این کار ترک‌ها را به‌شدت خواهد ترساند. ما اصلاً نمی‌خواهیم که ترک را بدون دلیل بترسانیم.

کیسینجر: رئیس‌جمهور با این کار موافق است.

شاه: هر اقدام حفاظتی درباره سعودی‌ها باید در سکوت کامل انجام شود. سعودی‌ها با کویتی‌ها فرق دارند. من این را برای خودم نمی‌گویم فکر می‌کنم این یک اقدام مفید از منظر اروپائی‌ها هم باشد.

کیسینجر: ما باید توافق کنیم که هر نقشه اجرایی در این زمینه باید در یک فضای مشترک انجام شود و باید بدانیم چه اقدامی این فضا را تحریک می‌کند.

شاه: بله

کیسینجر: بعد از آنکه اعلی حضرت به تهران بازگشت شاید زمان مناسبی باشد که آن نقشه را اجرا کنیم. [خطاب به هلمز] چه کسانی را باید از این ماجرا مطلع کنیم؟

هلمز: به جز چند نفر از اعضای کاخ سفید لازم نیست کس دیگری بداند

کیسینجر: اعلی حضرت می‌توانند به سفیر هلمز اطلاع دهند که چه زمانی آماده هستند. همچنین می‌توانیم از طریق ارسال افرادی بیرون یا داخل این فضا ارتباط برقرار کنیم. احتمالاً مکالمات و پیام‌های مربوط به این قضیه را در کانال ارتباطی پشتیبانمان هم نباید مطرح کنیم.

شاه: هم‌زمان باید با افرادی مثل فهد یا سلطان هماهنگ کنیم که با دولت ایران همراهی کنند. بدون شک ما احتیاج به یک طرح حفاظتی داریم؛ ولی هم‌زمان باید عناصری را در داخل حکومت سعودی با خود همراه کنیم.

کیسینجر: ما این کار را باید در چارچوب کلی دولت تعریف کنیم. ما هنوز درگیر به نتیجه رساندن چند بررسی مختلف درباره این موضوع هستیم و هروقت به نتیجه نهایی رسیدیم به شما اطلاع می‌دهیم.

شاه: بسیار خوب. [با لبخند و شوخی] خیالتان راحت باشد من فردا در جلسه با کمیته روابط خارجی سنا درباره این قضیه صحبتی نمی‌کنم.

کیسینجر: حضور شما در کمیته حداقل چند روز تیترهای روزنامه‌ها را از موضوعات داخلی منحرف می‌کند.