حجتالاسلام رزاقی:
شناخت علوم انسانی رایج، شرط تولید علوم انسانی اسلامی است
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، در شانزدهمین پیشهمایش همایش بینالمللی علوم انسانی اسلامی تأکید کرد: تولید علوم انسانی اسلامی بدون شناخت عمیق، دقیق و نقادانه علوم انسانی رایج ممکن نیست و بیتوجهی به این شناخت، موجب فاصله گرفتن از واقعیتهای علمی و مسائل عینی جامعه خواهد شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجتالاسلام هادی رزاقی، عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، در شانزدهمین پیشهمایش، همایش بینالمللی علوم انسانی اسلامی که 27 آذر ماه در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد، با موضوع ضرورت شناخت علوم انسانی رایج بهعنوان شرط لازم تولید علوم انسانی اسلامی با بیان اینکه این بحث نیازمند پرداختی مبسوطتر است، خاطرنشان کرد: برای تولید علوم انسانی اسلامی، باید نسبت میان این علوم و پایههای معرفتی آنها بهدقت بررسی شود. پرسش اصلی این است که آیا میتوان بدون شناخت علوم انسانی رایج، صرفاً با مراجعه مستقیم به منابع اسلامی، علوم انسانی اسلامی تولید کرد یا خیر.
وی افزود: کسانی که بر ضرورت شناخت علوم انسانی موجود تأکید دارند، استدلالهایی دارند که باید بهصورت روشمند بررسی شود؛ همچنین باید روشن شود که این شناخت در چه سطح و با چه حدودی لازم است.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یکی از مهمترین دلایل ضرورت شناخت علوم انسانی رایج را مسئلهشناسی دقیق دانست و گفت: اگر بخواهیم مسائل علوم انسانی را بهدرستی تشخیص دهیم و بفهمیم، ناگزیر از آشنایی عمیق با علوم انسانی موجود هستیم. این مسئلهشناسی دستکم به دو معنا قابل طرح است.
وی در توضیح این دو معنا تصریح کرد: نخست آنکه در علوم انسانی موجود، مسائل متعددی مطرح شده که اساساً در معارف دینی یا در فضای ذهنی سنتی ما سابقه نداشته است. این مسائل، امروز جامعه بشری را درگیر کردهاند و کسی که قصد تولید علوم انسانی اسلامی دارد، باید این پرسشهای نوپدید را بشناسد، حدود آنها را درک کند و جایگاه معرفتیشان را تحلیل نماید.
حجتالاسلام رزاقی با اشاره به نمونههایی از این مسائل افزود: در حوزه روانشناسی، بهویژه در رویکرد رفتارگرایی که یکی از مکاتب گسترده و تأثیرگذار در فضای علمی بوده، مفاهیم و مسائل متعددی شکل گرفته که همچنان در نظامهای آموزشی و تربیتی جهان حضور فعال دارند.
وی ادامه داد: مفاهیمی مانند محرک، شرطیسازی، پاداش و تنبیه از جمله موضوعاتی هستند که شناخت دقیق آنها برای هر پژوهشگری که قصد تولید علوم انسانی اسلامی دارد، ضروری است. اگر این مفاهیم و حدود آنها بهدرستی شناخته نشوند، مواجهه ما با آنها خام، ناپخته و غیرواقعبینانه خواهد بود.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) تأکید کرد: در غیر این صورت، ممکن است پژوهشگر در فضایی ایزوله و بسته سخن بگوید، در حالی که فضای علمی و آموزشی جامعه بهشدت تحت تأثیر همین مفاهیم و نظریهها قرار دارد و نادیده گرفتن آنها نشان میدهد که ما از متن واقعیت علمی فاصله گرفتهایم.
حجتالاسلام رزاقی با اشاره به گسترش کاربرد این مفاهیم در نظامهای آموزشی افزود: امروزه بسیاری از اصول و روشهای تربیتی، از جمله شیوههای پاداش و تنبیه، بهعنوان مبانی پذیرفتهشده در نظامهای آموزشی به کار گرفته میشوند. بدون شناخت دقیق این مبانی، نقد، اصلاح یا بازتولید اسلامی آنها ممکن نخواهد بود.
وی با اشاره به مفهوم هویت بهعنوان یکی از مسائل محوری در تعلیم و تربیت معاصر افزود: بحران هویت و مسائل مرتبط با شکلگیری هویت، از جمله چالشهای جدی نظامهای آموزشی امروز است. این در حالی است که خود مفهوم هویت و بسیاری از مؤلفهها و فروعات آن، دستکم به این صورت و با این ادبیات، در معارف اسلامی ما مطرح نبوده یا اگر هم مطرح شده، با اصطلاحات و چارچوبهای متفاوتی بیان شده است.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) ادامه داد: برای آنکه بتوانیم مواجههای دقیق و کارآمد با این مسئله داشته باشیم، ناگزیر هستیم مفهوم هویت و حدود آن را همانگونه که در علوم انسانی رایج مطرح شده، بهخوبی بشناسیم. در غیر این صورت، هم تحلیلهای ما انتزاعی و دور از واقعیت خواهد بود و هم توان پاسخگویی مؤثر به مسائل عینی جامعه را از دست خواهیم داد.
حجتالاسلام رزاقی با اشاره به پیوند عمیق هویت با مسائل اجتماعی و تربیتی اظهار داشت: موضوعاتی مانند تعویق نقش اجتماعی، سبک زندگی، تربیت در کودکی، نوجوانی و بزرگسالی، همگی ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با بحث هویت دارند. این مسائل در بستر تمدن جدید، شهرنشینی، نظامهای آموزشی نوین و تکثر ارزشها شکل گرفتهاند و بدون شناخت این زمینهها، فهم درست مسئله هویت ممکن نیست.
وی تأکید کرد: اگر با این مفاهیم آشنایی کافی نداشته باشیم، ناخواسته در فضایی دورافتاده از واقعیتهای علمی و اجتماعی بحث خواهیم کرد و در نتیجه، مواجهه ما با مسائل تربیتی، مواجههای غیرکارآمد خواهد بود.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در ادامه به نمونهای دیگر از مسائل نوپدید اشاره کرد و گفت: فرسودگی تحصیلی یکی از موضوعات مهم در آموزش و پرورش جدید است که در روانشناسی آموزش با عناوینی مانند خستگی روانی، خستگی انگیزشی، دلزدگی از یادگیری و احساس بیمعنایی تحصیل بررسی میشود. این در حالی است که نهتنها عنوان این مسئله، بلکه بسیاری از ابعاد و فروعات آن، در متون سنتی معارف اسلامی مطرح نبوده است.
وی افزود: طرح این نمونهها صرفاً برای نشان دادن گستره مسائلی است که در علوم انسانی رایج وجود دارد و بدون شناخت آنها، امکان تعیین تکلیف دقیق و علمی نسبت به این مسائل در چارچوب علوم انسانی اسلامی فراهم نخواهد شد.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یکی دیگر از دلایل ضرورت شناخت علوم انسانی موجود را امکان مقایسه، تحلیل و نقد علمی دانست و تصریح کرد: اگر بخواهیم علوم انسانی رایج را نقد، تحلیل و ارزیابی کنیم، ناگزیر به شناخت عمیق آنها هستیم. آشنایی سطحی، اجمالی و کلی بههیچوجه کافی نیست. نقد علمیِ معتبر تنها در صورتی ممکن است که شناخت ما از این علوم عمیق و دقیق باشد.
وی ادامه داد: ورود به حوزه تولید علوم انسانی اسلامی بدون این شناخت عمیق، خطرات و آسیبهایی جدی بهدنبال دارد که اگر فرصت بود، میشد بهتفصیل به آنها پرداخت.
عضو گروه تربیتی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در بخش پایانی سخنان خود به آسیبهای احتمالی آشنایی با علوم انسانی رایج نیز اشاره کرد و گفت: البته خود آشنایی عمیق با علوم انسانی موجود نیز خالی از آسیب نیست. ورود جدی به این حوزه ممکن است موجب شود برخی افراد، بدون نقد و ارزیابی، این نظریات را بهعنوان یافتههای قطعی بپذیرند و همانها را بیواسطه در تولید علوم انسانی اسلامی بهکار بگیرند.
وی تصریح کرد: یکی از مهمترین آسیبها این است که یافتههای علوم انسانی رایج، بدون توجه به نقدها و مبانی معرفتی آنها، وارد منظومه علوم انسانی اسلامی شود. بنابراین شناخت علوم انسانی موجود، در کنار تعهد به نقد، تحلیل و ارزیابی مستمر آنها معنا پیدا میکند.
حجتالاسلام رزاقی در پایان با تأکید بر ضرورت گفتوگو و تأمل بیشتر در این حوزه گفت: بحث ضرورت شناخت علوم انسانی رایج ابعاد مختلفی دارد و لازم است در فرصتهای آینده بهصورت مستوفا و دقیق به این ابعاد پرداخته شود.
ارسال نظرات