تولید مدل زبانی فارسی و عربی با داده‌های علوم اسلامی؛ گام تازه در حکمرانی هوشمند علمی است

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدحسین بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در هم‌اندیشی علمی با موضوع «حکمرانی و مدیریت و هوش مصنوعی» که از سوی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، با اشاره به نقش هوش مصنوعی در تحول نظام علمی و اداری کشور، از دستاوردهای دیجیتالی و نوآوری‌های علمی این مرکز سخن گفت.

وی یادآور شد: مرکز نور به دستور و تأکید رهبر انقلاب در سال ۱۳۶۸ تأسیس شد و از نخستین نهادهایی بود که راه دیجیتالی کردن منابع اسلامی را در کشور گشود.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ابراز کرد: امروز مرکز نور با بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب دیجیتال، دو میلیون مقاله علمی و صدها پایگاه اطلاعاتی، بزرگ‌ترین کتابخانه دیجیتال علوم اسلامی در جهان اسلام است، و برخی از پایگاه‌های آن بیش از ۹۰ درصد کاربران خارجی دارند؛ از کشورهای اروپایی و دانشگاه‌های معتبر آمریکا تا مراکز علمی شرق آسیا.

حجت‌الاسلام بهرامی با اشاره به سوابق فعالیت این مجموعه در حوزه هوش مصنوعی اظهار کرد: مرکز نور حدود ۱۸ سال پیش نخستین مقاله علمی درباره هوش مصنوعی را در مجله «رهاورد نور» منتشر کرد و از آن زمان تحقیق و توسعه محصولات هوشمند را آغاز نمود.

بنابر گفته او، نخستین محصول مبتنی بر سیستم خبره، نرم‌افزار «درایه» بود که نزدیک به ۱۶ سال پیش طراحی شد، و پس از آن محصولاتی چون «گفت‌وگو با حدیث» و دیگر نرم‌افزارهای شناختی عرضه گردید.

وی افزود: در گام جدید، مرکز نور تا پیش از پایان سال جاری بسته نرم‌افزاری گفت‌وگو با مجموعه علوم اسلامی را منتشر خواهد کرد که می‌تواند تحولی عملی در استفاده از هوش مصنوعی برای پاسخ‌گویی دینی و پژوهش‌های انسانی باشد.

حجت‌الاسلام بهرامی از امضای تفاهم‌نامه‌ای تازه با شرکت دانش‌بنیان پارت نیز خبر داد و بیان داشت: در این برنامه مشترک، تولید مدل زبانی بزرگ فارسی و عربی با بهره‌گیری از داده‌های معتبر مرکز نور در دستور کار قرار گرفته است. این مدل، پایه‌گذار رویکردی نو در هوش مصنوعی بومی و حکمرانی داده‌محور در علوم اسلامی و انسانی خواهد بود.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با تأکید بر این‌که آینده حکمرانی علمی بدون بهره‌گیری از هوش مصنوعی ممکن نیست، اظهار داشت: هوش مصنوعی نباید تنها در سطح گفت‌وگوهای عمومی و چت‌بات‌ها خلاصه شود. تمرکز ما بر ساختاردهی حکمرانی هوشمند در قلمروهای تخصصی مانند آموزش دینی، سلامت، فرهنگ و علم است؛ جایی که پلتفرم‌های هوشمند بتوانند تولید و مصرف علم، نقد، انتشار، و سیاست‌گذاری را رصد کنند.

وی تصریح کرد: چنین سامانه‌هایی امکان علم‌سنجی، ارزیابی کیفیت تولیدات علمی، و سیاست‌گذاری آگاهانه را فراهم می‌کند. ضریب اثرگذاری تصمیم‌های علمی و فرهنگی زمانی که بر پایه تحلیل داده و AI باشد، به شکل شگفت‌آوری افزایش می‌یابد و موجب جهشی فراتر از پیش‌بینی‌های متداول می‌شود.

به گفته رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی این مجموعه هم‌اکنون در حال طراحی یک پلتفرم پژوهشی هوشمند است که نقش دستیار پژوهشگر را خواهد داشت.

وی توضیح داد: در این پلتفرم، هوش مصنوعی به پژوهشگر کمک می‌کند تا منابع معتبر را بیابد، ساختار متن را تنظیم کند، استنادهای دقیق ارائه دهد، و شبکه مفهومی پژوهش را بسازد. در کنار این بخش، لایه‌ی نظارتی نیز وجود دارد که فرآیند تولید علم را رصد کرده و از کیفیت و جهت‌گیری آثار علمی محافظت می‌کند. هدف ما در این مرحله، رسیدن به الگویی از حکمرانی علمی داده‌محور است؛ مدلی که در آن نظام پژوهش نه با بخشنامه، بلکه با داده‌های زنده و تحلیل‌های عمیق هدایت می‌شود.

حجت‌الاسلام بهرامی در بخش دیگری از سخنان خود هشدار داد که تأخیر در ورود جدی به حوزه هوش مصنوعی، ریسک عقب‌ماندگی علمی کشور را افزایش می‌دهد.

وی افزود: در هوش مصنوعی، هرچه شروع فعالیت با تأخیر بیشتری همراه باشد، احتمال موفقیت و رقابت جهانی کم‌تر می‌شود. باید جریان پژوهش دینی و انسانی را با فناوری‌های نو هم‌افزایی داد.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با اشاره به مفهوم «علوم انسانی دیجیتال» ابراز کرد: این رشته در غرب جدی گرفته شده است و نهادهایی مانند بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا و شورای پژوهش اتحادیه اروپا آن را به‌طور مؤثر حمایت می‌کنند. ما نیز باید با سرمایه‌گذاری هدفمند در این حوزه، از تبدیل علوم انسانی به کالایی سودمحور جلوگیری کنیم. علم انسانی و دینی باید از حمایت نهادی برخوردار باشد تا مسیر تمدنی و فرهنگی خود را حفظ کند.

حجت‌الاسلام بهرامی بار دیگر بر دیدگاه رهبر انقلاب درباره حکمرانی علمی مبتنی بر ایمان و عقلانیت داده‌محور تأکید کرد و اظهار داشت: داده‌های علمی مراکز دینی، اگر با هوش مصنوعی تلفیق شوند، می‌توانند موتور محرک تمدن نوین اسلامی باشند.