ابعاد اخلاقی، معرفتی و تمدنی هوش مصنوعی

 

دکتر قنبر فتح شهبازی استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) دیگر ارائه کننده این نشست با تأکید بر ضرورت شفاف‌سازی سطح تحلیل در مباحث علمی، خاطرنشان کرد: چالش‌های هوش مصنوعی از سطح فرد پژوهشگر آغاز می‌شود، به سطح سازمان‌ها و نهادهای علمی می‌رسد و در نهایت به سطح سیاست‌گذاری کلان و حتی حکمرانی جهانی ختم می‌شود. اگر مخاطب نداند که سخنران از کدام سطح تحلیل سخن می‌گوید، دچار سردرگمی می‌شود و برداشت‌های نادرست شکل می‌گیرد.

 

وی با تصریح بر اینکه هدف این نشست صرفاً تحلیل نظری نیست، گفت: انتظار می‌رود خروجی این مباحث، به‌ویژه با توجه به حضور و حمایت مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی، به ارائه راهبردهای عملیاتی برای سیاست‌گذاران منجر شود. نشست‌های علمی زمانی اثرگذار خواهند بود که بتوانند از سطح توصیف فراتر رفته و به تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری کمک کنند.

 

گذار از «پژوهشگر-مولف» به «پژوهشگر-کیوریتور»

دکتر حکیمیان پژوهشگر مدیریت فرهنگی با اشاره به تلقی رایج از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای افزایش سرعت، دقت و صرفه‌جویی در زمان پژوهش، اظهار داشت: هرچند این نگاه برای پژوهشگران قابل درک است، اما مسئله اصلی را تقلیل می‌دهد. چالش بنیادین، گذار از پارادایم «پژوهشگر به مثابه مولف» به «پژوهشگر به مثابه متصدی و کیوریتور» است؛ تغییری که منطق تولید دانش را به‌طور اساسی دگرگون می‌کند.

وی افزود: در روش‌شناسی سنتی، پژوهشگر داده را گردآوری، پردازش و تحلیل می‌کرد و نهایتاً به نتیجه می‌رسید، اما در هوش‌های مصنوعی مولد، با یک «جعبه سیاه» مواجه هستیم که در آن، پرامپت وارد می‌شود و خروجی تولید می‌گردد، بی‌آنکه منطق درونی این فرآیند برای پژوهشگر شفاف باشد. دکتر حکیمیان تأکید کرد: در مدیریت فرهنگی، مسئله اصلی نه سرعت و نه حجم خروجی، بلکه «مشروعیت معرفتی» دانشی است که از این مسیر تولید می‌شود.

این پژوهشگر تصریح کرد: هوش مصنوعی برخلاف تصور رایج، ابزاری خنثی و بی‌طرف نیست، بلکه محصول یک جهان معرفتی خاص، با پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی، زبانی و فرهنگی مشخص است که عمدتاً ریشه در نظام معرفتی غرب دارد. وقتی پژوهشگر در یک بستر دینی، اسلامی و ایرانی از این ابزار استفاده می‌کند، ناخواسته یک واسطه معرفتی را وارد فرآیند تولید معنا می‌سازد که می‌تواند به ایجاد نویز روش‌شناختی منجر شود.