پژوهش دینی نیازمند جمع میان اصالت فقهی و معاصرت است

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضائیه و در جمع مسئولان عالی قضایی استان قم به مناسبت هفته پژوهش، با تأکید بر جایگاه والای پژوهش در معارف اسلامی، تصریح کرد: اسلام نه‌تنها ارزش پژوهش و تحقیق را تأیید کرده، بلکه جایگاه آن را به سطحی بی‌سابقه در تاریخ اندیشه بشر ارتقا داده است.

وی در سخنانی به مناسبت هفته پژوهش، با اشاره به آیات و روایات اسلامی، از جمله آیه «ن وَالقَلَمِ وَما یَسْطُرون»، اظهار داشت: سوگند الهی به قلم و نوشتن نشان‌دهنده عظمت علم، تحقیق و تفکر در منظومه فکری اسلام است؛ جایگاهی که حتی در مکاتب فکری معاصر نیز نمونه‌ای هم‌تراز برای آن یافت نمی‌شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه ارزش‌گذاری پژوهش یک اصل انسانی بوده و محدود به اسلام نیست، افزود: هنر اسلام در این است که این اصل را امضا کرده و با ارتقای رتبه آن، علم و پژوهش را به یکی از ارکان تمدن‌سازی تبدیل کرده است؛ امری که در شکوفایی تمدن اسلامی در قرون سوم و چهارم هجری به‌روشنی قابل مشاهده است.

آیت‌الله علیدوست در بخش دیگری از سخنان خود، به مهم‌ترین بایسته‌های پژوهش دینی اشاره کرد و گفت: پژوهش فقهی و دینی باید بر دو رکن اساسی «اصالت» و «معاصرت» استوار باشد. اصالت به معنای پایبندی کامل به هنجارهای علمی و اجتهادی است و معاصرت ناظر به توجه دقیق به اقتضائات زمان، تحولات اجتماعی و تغییر کارکرد مفاهیم در بستر تاریخی جدید است.

وی با طرح مثال‌هایی از مباحث فقهی، از جمله موضوع دیات، تصریح کرد: فقیه و پژوهشگر نمی‌تواند بدون توجه به تغییرات واقعی در ارزش‌ها، کارکردها و شرایط اجتماعی، صرفاً به ظاهر الفاظ اکتفا کند. در عین حال، این توجه به معاصرت نباید به خروج از چارچوب‌های فقهی و اصول اجتهاد بینجامد.

این استاد درس خارج حوزه با هشدار نسبت به «فقه ژورنالیستی» و نگاه سطحی به دین، خاطرنشان کرد: مدیریت درست میان اصالت و معاصرت کاری دشوار اما ضروری است؛ به‌گونه‌ای که نه اصالت قربانی شرایط روز شود و نه معاصرت نادیده گرفته شود.

آیت‌الله علیدوست همچنین بر ضرورت شناسایی «عنوان پایه» در پژوهش‌های فقهی تأکید کرد و گفت: بسیاری از اختلاف‌ها و پراکندگی‌ها در تحقیقات علمی ناشی از ناتوانی در تشخیص عنوان محوری و بنیادین مسائل است. پژوهشگر باید بتواند میان «تفریق عناوین» و «تمرکز بر محور اصلی» تعادل برقرار کند.

وی در پایان، با بیان اینکه با وجود تلاش‌های گسترده فقهای گذشته، همچنان میدان پژوهش دینی گشوده و نیازمند کار عمیق است، تصریح کرد: میراث علمی حوزه‌های علمیه مسئولیتی سنگین بر دوش پژوهشگران امروز نهاده و نباید تصور کرد که کار فقه و اجتهاد به پایان رسیده است.

این استاد حوزه علمیه ابراز امیدواری کرد که با تلاش پژوهشگران، مسیر تولید علم دینی متناسب با نیازهای روز جامعه با حفظ اصالت، ادامه یابد.