ارتباط نظریه دولت و مدیریت عمومی در ایران بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی تخصصی ارتباط نظریه دولت و مدیریت عمومی در ایران، پیش از ظهر امروز به همت گروه مدیریت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با ارائه روح الله نوری، دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران در سالن همایش‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.

براساس این گزارش، محورهای بررسی نظریه‌های دولت و مدیریت عمومی در غرب و ارتباط آنها با هم، بررسی ارتباط بوروکراسی‌ها و نظام‌های سیاسی در غرب، بررسی نظریه‌های دولت و مدیریت عمومی در ایران و ارتباط آنها با هم و نتیجه‌گیری و مطرح نمودن چالش‌ها و سؤالات نظریه مدیریت عمومی متناسب با دولت جمهوری اسلامی در این نشست علمی، تبیین شد.

در ابتدای نشست که حسن عابدی جعفری، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و حجت‌الاسلام داود فیرحی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران بر آن نظارت داشتند، روح الله نوری، دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران به ارائه پژوهش خود پرداخت.

وی، عدم جهانشمولی نظریه‌های علوم انسانی و اجتماعی، تفکیک نظریات دولت در ایران و غرب و فقدان تئوری مدیریت عمومی متناسب با نظریه دولت اسلامی را از ضرورت‌های ارائه تحقیق فوق برشمرد و گفت: جوامع به لحاظ انسان‌شناختی و جهان‌شمولی با هم متفاوتند.

نوری، اظهار داشت: نگاه به انسان و جامعه در نظام‌های غرب و در ابعاد مختلف اصلی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و روان‌شناختی با هم متفاوت است و نمی‌توان هر یک را با یک مصداق سنجید، از این‌رو نظریه‌های ارائه شده در جوامع دیگر در جوامع اسلامی به ویژه جامعه ایران کاربرد نخواهد داشت.

دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران با بیان این‌که ابتدا باید نظریه‌های ارائه شده در جوامع غربی را در جامعه به آزمون گذاشت و در ادامه تغییرات لازم را در آن به عمل آورد، اظهار داشت: بررسی نظریه‌های ارائه شده در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی و انسانی ضروری است.

وی به ارائه پاسخی مناسب برای سؤالات دولت چیست و نظریه دولت کدام است، مدیریت عمومی و بوروکراسی چیست، نظریه‌های دولت در غرب کدامند، ارتباظ نظریه‌های دولت با مدیریت عمومی و بوروکراسی در غرب چگونه است، نظریه‌های دولت در ایران کدامند و ارتباط نظریه‌های دولت با مدیریت عمومی و بوروکراسی در ایران چگونه است، برآمد.

نوری، با بیان این‌که همه سازمان‌هایی که در طول تاریخ عهده‌دار امور همگانی جامعه خود بوده‌اند، دولت نامیده می‌شوند به تعریف دولت از دیدگاه ژرژ بوردو و وینسنت پرداخت و گفت: دولت قدرت عمومی فائق بر حکام و اتباع است که نظم و استمرار زندگی سیاسی را تضمین می‌کند.

وی، اضافه کرد: وقتی بخواهیم مقصود از همین قدرت عمومی و جایگاه آن و نیز شیوه توصیف آن را دریابیم، با یک دسته پرسش‌های ماهوری روبرو می‌شویم و پاسخ به این پرسش‌ها نظریه‌های دولت را نمایان می‌کند.

این دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران با ارائه تعریفی از بوروکراسی، آن را در دو بُعد ساختاری و رفتاری مورد بررسی قرار داد و ابراز داشت: بوروکراسی سازمان اجرایی دولت است که از طریق آن مدیریت عمومی جامعه تحقق می‌یابد.

وی در ادامه با اشاره به ارتباط نظام سیاسی و بوروکراسی از دیدگاه ماکس وبر، هپر، فاینزاد و دولت روآنتی، انواع جهان، کنش، نظام سیاسی و بوروکراسی را از دیدگاه این نظریه‌پردازان مورد تقسیم‌بندی قرار داد و این نوع نگاه‌ها را تک بُعدی دانست.

نوری به بررسی تاریخی ارتباط نظریه دولت و مدیریت عمومی در غرب پرداخت و گفت: نظام قبیله‌ای، دولت ـ شهر و امپراتوری در این بررسی کنار هم قرار گرفت و فقدان مدیریت عمومی که دنبال منافع عمومی و جمعی نبود، حاصل شد و با شکل‌گیری دولت‌های مدرن همچون دولت مطلقه در غرب نیز بروکراسی سلطنتی تشکیل شد.

وی همچنین با اشاره به دولت لیبرال، لیبرال ـ دموکراتیک، سوسیال ـ دموکراتیک، نئولیبرال و سوسیال ـ لیبرال و جمهوری‌خواه، مدیریت عمومی هر یک را در اداره عمومی بروکراتیک، مدیریت دولتی نوین و خدمات عمومی نوین بررسی کرد و دموکراسی هر یک را لیبرال یا نخبه‌گرا، اجتماعی یا جمعی، لیبرالیسم افراطی و دموکراسی مشارکتی یا جمهوری‌خواه نامید.

این دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران به مقایسه نظریه‌های دولت در غرب و همچنین مقایسه نظریه‌های مدیریت عمومی مدرن در غرب پرداخت و پاسخگویی، شهروندی، مشروعیت و اقتدار، منافع عمومی، معیار عملکرد، نقش مدیریت عمومی، مکانیزم تحقق اهداف و خط مشی‌ها و رهبری را از شاخص‌های مشترک هر یک عنوان کرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، سیر دولت و مدیریت عمومی را در ایران باستان، پس از اسلام تا مشروطه در عناوین نظم امپراتوری، عصر صفوی، دولت قاجاریه و از ورود اسلام تا مشروطه، در دوره مشروطه و پهلوی و نظریه دولت جمهوری اسلامی و مدیریت عمومی پس از انقلاب مورد بررسی قرار داد.

نوری با بیان این‌که نوع قدرت ارتش و نظامی‌گری در نظام سیاسی و مدیریت عمومی پهلوی نقش اصلی را ایفا می‌کرد که این متغیر پس از انقلاب اسلامی نقشی به عهده نداشت، ابراز داشت: در دوران پس از انقلاب دموکراسی با مردم‌سالاری دینی، ارزش‌های مورد تأکید با استقلال، آزادی و عدالت، مشروعیت با الهی، قانونی و مردمی، ماهیت مردم با بندگان خدا و شهروندان و حقوق با مدنی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی مطرح شد.

وی با بیان این‌که هدف از بررسی‌های فوق دستیبابی به یک چارچوب نظری بود، عدم سازگاری مدیریت عمومی رایج در ایران با نظریه دولت جمهوری اسلامی و دوگانگی‌ها و تعارضات موجود در نظریه دولت جمهوری اسلامی همچون دوگانگی مشروعیت، پیوند دین و دولت، دوگانگی پاسخ‌گویی و مانند آن را از چالش‌های اصلی نظریه دولت و مدیریت عمومی ایران برشمرد.

این دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران، اظهار داشت: منفعت عمومی در مدیریت دولتی نوین حاصل تجمیع منافع شخصی تک تک افراد جامعه است، اما در جمهوری اسلامی، عدالت محور و مبتنی بر تحقق مصالح دینی و دنیوی است، از این‌رو مدیریت عمومی دولت نوین نمی‌تواند نظریه مدیریت عمومی متناسب با جمهوری اسلامی را در عدالت و مصالح معنوی و دنیوی تأمین کند.

وی در پایان سخنان خود، بروکراسی در هر کشوری را نماینده نظام سیاسی آن کشور دانست و گفت: نظام سیاسی ایران به عنوان یک نظام دوگانه از جمع‌گرایی با احترام به افراد، مشروعیت الهی ـ مردم، استقلال، آزادی، عدالت و مانند آن حاصل می‌شود و نمی‌توان از بوروکراسی ایران همان کارکردهایی را انتظار داشت که از بوروکراسی مبتنی بر دوموکراسی‌های غربی انتظار می‌رود.

محققان راهی برای انطباق مدیریت دولتی با نظریه دولت پیدا کنند

در ادامه این نشست علمی، حجت‌الاسلام داود فیرحی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران به بررسی نظریه فوق پرداخت و با بیان این‌که اتفاق رخ داده در نظریه‌های کلاسیک و به ویژه پوزیتویست‌ها آن بود که مدیریت دولتی یا عمومی و یا بروکراسی مستقل از نظریه دولت عمل می‌کرد، گفت: این نظریه‌ها که در هرکجا قطع نظر از نظریه دولت عمل می‌کردند در ایران هم برای مدت‌ها قابل قبول بود.

وی افزود: استقلال بروکراسی از نظریه‌های دولت و برداشت استقلال حقوق از دولت یکی از مشکلاتی است که در تاریخ ایران به وجود آمده و این دو عامل را کم و بیش دچار تعارضاتی کرده است که برای فرار از این تعارض دو معمای تکالیف حاکمیتی دولت که به بروکراسی تحمیل می‌شود و دیگری بروکراسی‌ای که به طور نهادین در برابر تکالیف حاکمیتی دولت مقاومت می‌کند و سبب ناکارآمدی هر دو می‌شد، شکل گرفت.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: در جامعه ایران و از دوره مشروطه شاهد یک دگردیسی در دولت و اندیشه آن هستیم که هنوز به یک قرار منظمی نرسیده و اثر خود را در اجرای قانون اساسی و بوروکراسی‌های آن به جای گذاشته است.

وی با بیان این‌که نظریه مدیریت عمومی تابعی از نظریه عمومی دولت شده است، به بررسی رساله ارتباط نظریه دولت و مدیریت عمومی در ایران پرداخت و گفت: این رساله با مباحثی مانند این‌که دولت در نظریه‌های غربی تثبیت شده، مواجه بود که باید دقت بیشتری در این مسأله می‌شد.

حجت‌الاسلام فیرحی در ادامه نخستین هدف رساله فوق را این دانست که بدون ایجاد یک رابطه بین مدیریت دولتی و نظریه دولت نمی‌توان کار کرد و گفت: در این رساله فرض بر این بود که نظریه دولت در ایران یک نظریه خاص است، از این رو مدیریت آن نیز باید یک مدیریت خاص باشد و مدلی را بپذیرد.

وی با بیان این‌که نظریه دولت در جامعه به درستی تبیین نشده است، اظهار داشت: نظریه مدیریت دولتی به سبب فقدان روشن نظریه دولت در جامعه با مشکل روبرو شده و وظیفه محققان امروز جامعه آن است که راهی پیدا کنند تا منطق مدیریت دولتی با نظریه دولت نسبت سازگاری پیدا کند.

نقش حوزه و دانشگاه در پردازش نظریه‌ دولت و مدیریت عمومی مؤثر است

در بخش دیگری از این نشست علمی، حسن عابدی جعفری، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران به بررسی نظریه دولت و مدیریت عمومی ایران پرداخت و گفت: با سیر تحول دولت‌ها و نظریه‌هایی که توسط اندیشمندان پردازش شده است، نظریه‌های عمومی دولتی تحول پیدا کرده و این تحولات در غرب به وضوح قابل نشان دادن است.

وی، اظهار داشت: براساس مسائل و مشکلاتی که در غرب اتفاق افتاده و تأملاتی که در حوزه سیاسی، عمومی و یا دولتی انجام شده، نظریه‌هایی هم که به وجود‌ آمده به طبع این مسائل تغییر کرده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان این‌که در حوزه نظری و در باب مدیریت عمومی ضعف جدی داریم که باید در این زمینه پردازش نظریه صورت گیرد، افزود: این پردازش نظریه طبق تأمل باید در راستای تحول نظری دولت اتفاق بیفتد، یعنی این نظریه در غرب و با نظریه دولت در جمهوری اسلامی مقایسه و ارتباط آن به دست آید.

وی، خاطرنشان کرد: پس از انقلاب تاکنون نتوانسته‌ایم نظریه‌ای در باب مدیریت عمومی پردازش کنیم و این خلأ در جلساتی با مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مانند آن کاملاً محسوس است و مرتب تکرار می‌شود که چون نظریه مدیریت عمومی نداریم دچار مشکل شده‌ایم.

عابدی، افزود: با نگاه به چند برنامه توسعه‌ای که پس از انقلاب نوشته شده، خواهیم دید که اعجاز نظری در طول این نظریه‌ها احساس می‌شود و نقاط تغییر آن به راحتی قابل بررسی است، از این‌رو در میزان پایبندی و چگونگی تحقق برنامه‌ها در راستای چشم‌انداز با گرفتاری‌های متعددی مواجه شده‌ایم که نقش حوزه و دانشگاه را در برطرف کردن این خلأها به وضوح نشان می‌دهد. /920/