گذری بر موقوفات حرم رضوی
به گزارش خبرگزاری رسا، شواهد نشان می‌دهد که موضوع پذیرایی زائران حضرت رضا(ع) در مهمانسرای حضرت، قبل از قرن نهم هجری معمول بوده است ولی مأخذ و مدارک به دست آمده نشانگر این است که از اوایل دوره‌ی صفویه به بعد، این امر رواج یافته است.
هزینه‌های مهمانسرای حضرت از محل عواید موقوفات و نذورات مربوطه تأمین می‌شود و هم‌اکنون روزانه بیش از 5 هزار نفر زائر و خادم در مهمانسرای حضرت پذیرایی می‌شوند.
علاوه بر پذیرایی روزانه، برنامه‌های دیگری بر اساس نیات واقفین و اجرای مفاد وقف نامه‌ها، در طول سال به مناسبت‌های مختلف به اجرا در می‌آید که از جمله آن می‌توان به پذیرایی از یک هزار طلبه در سالروز ولادت حضرت علی(ع)، پذیرایی از مدعوین در سالروز میلاد امام حسین(ع)، پذیرایی از هزاران نفر در سالروز میلاد امام رضا(ع) و پذیرایی در روز میلاد امام زمان(عج) و پذیرایی از زوار و کارکنان آستان قدس رضوی در شب‌های روضه‌خوانی و شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد.
«عتیق علی بن احمد طوسی»، « شاه عبّاس صفوی»، «مهدی‌قلی خان میر آخورباشی»، «آقا کافور خزانه دار»، «مختار بیگ منشی و دیگران»، «برهان الدین محمّد»، «قمرنساء خانم دختر میرزا بدیع»، «محمود بیگا»، «جعفرقلی بیگا امیر شکار باشی»، «رقیه بیگم دختر میرزا عزیز الله فندرسکی»، «بی‌بی مرضیه خانم ملقّب به صدرالحاجیه»، «کارکنان و نواب سرکار علیه» و «حاجی تیمور پاشاخان» نام واقفان نیکو سیرتی است که رقباتی را برای مهمانسرای حضرت رضا(ع) وقف کرده‌اند.
«امیرحسین خان شجاع الدوله ایلخانی»، «میرزا حسین فرزند سیّد محمّد جعفر محرّر»، «مهدی قلیخان قرائی»، «میرزا فتحعلی خان صاحب دیوان»، «عبدالحسین تاجر تهرانی»، «میرزا محمود خان نوری»، «حاج محمّد جاغرقی»، «حاج غلامرضا تاجر تربتی»، «بانو کوچک آغا صنعی(افخم السلطنه)»، «محمود مکرّم»، «حاج کاظم غراب»، «حسین حجّاری زنجانی»، «حاج عباس برنجیان»، «مصطفی قلی رام و هوشنگ رام»، «مجدالدّین مدنی» و «فضّان غریبی لورون» از دیگر واقفان مهمانسرای حضرت رضا(ع) است.
گستره جغرافیایی موقوفاتی که برای مهمانسرای حضرت رضا(ع) وقف شده است، شامل؛ مشهد، چناران، گرگان، بابل، یزد، خوی، تربت حیدریه، کاشمر، جاغرق، قوچان، نیشابور و اردبیل است که بیش‌ترین این موقوفات در شهرستان مشهد و چناران است.
قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین موقوفه‌ای که ویژه مهمانسرای حضرت رضا(ع) وقف شده، مربوط به وقف نامه مرحوم «عتیقی» در سال 931 هجری قدیمی است که در فهرست موقوفات ثبتی آستان قدس رضوی این موقوفه از قدیمی‌ترین موقوفه‌ها است.
سه رقبه موقوفه‌ای که برای مصارف مهمانسرا وقف حضرت رضا(ع) شده است، در سال‌های بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی است، که آخرین وقف‌نامه مربوط به سال 1382 هجری شمسی است. در بین واقفان نیکوکاری که برای مهمانسرا وقف حضرت رضا(ع) شده است، نام چهار واقف زن(قمرنساء خانم دختر میرزا بدیع، رقیه بیگم دختر میرزا عزیز الله فندرسکی، بی‌بی مرضیه خانم ملقّب به صدرالحاجیه و بانو کوچک آغا صنعی) به چشم می خورد.
روشنایی حرم مطهر رضوی
روشنایی بارگاه منور حضرت رضا(ع) از گذشته‌های دور مورد توجه زائران و ارادتمندان به حضرت بوده و در تعداد زیادی از وقف‌نامه‌ها عوائد رقباتی از موقوفات آستان قدس رضوی برای روشنایی حرم و سایر اماکن متبرکه تعیین شده است. در قرن‌های گذشته بخشی از روشنایی حرم از طریق غرفه‌های کوچک بالای صفه‌ها تأمین می‌شد و قسمتی هم با افروختن شمع فضای حرم را روشن می‌کرد.
بعدها با مرور زمان روشن کردن شمع در حرم و رواق‌ها توسط زائران به عنوان ادای نذر انجام می‌گرفت. پس از مدتی برای تأمین روشنایی حرم مطهر رضوی از چراغ‌های پیه‌سوز و شمعدان‌های نقره یک شاخه و چند شاخه استفاده می‌شد. با گذشت زمان، برای نورآرایی حرم مطهر از انواع چراغ‌های بلوری و فلزی، دیواری و گردسوز استفاده می‌شد.
در دوره‌های بعد با ورود چراغ برق به مشهد، وسایل روشنایی قدیمی و گذشته به موزه انتقال یافت و جزء اشیای عتیقه درآمد. موضوع روشنایی اماکن متبرکه به ویژه حرم مطهر رضوی بسیار دارای اهمیت است و همان گونه که جلوه انوار معنویت این مکان مقدس قلب‌ها را منور می‌کند، باید نورآرایی ظاهری این بارگاه نیز از کیفیتی کاملا مطلوب برخوردار باشد، تا زائران و شیفتگان حضرتش بتوانند در پرتو انوار فروزان لوسترها و چراغ‌ها با آرامش کامل به خواندن دعا و تلاوت قرآن بپردازند.
232رقبه موقوفاتی خاص روشنایی
در اعصار و قرون مختلف 232 رقبه مختص سوخت و روشنایی حرم مطهر امام رضا(ع) وقف آستان قدس رضوی شده است. 174 نفر از واقفان آستان قدس رضوی در اعصار مختلف بخشی از اموال خود را به سوخت و روشنایی حرم مطهر رضوی وقف نموده‌اند. انواع مزارع، قنات، باغ، زمین، کاروان‌سرا، آب، منزل و دکان برخی از موارد وقفی این سرفصل موقوفاتی آستان قدس رضوی است.
موقوفات مربوط به سوخت و روشنایی در شهرهای؛ مشهد، چناران، قزوین، تربت حیدریه، کرمان، تربت‌جام، سبزوار، کاشمر، یزد، گناباد،کرج، ساری، شاهرود، تبریز، قوچان، دامغان، شراز، بابل، رشت و همدان واقع شده است.
«امام وردی خان بیان مختاری و آبجی سلطان خانم»، «سید محمد علی قائم مقام رضوی»، «فتحعلی صاحب دیوان»، «محمد حسین قاجار» و «شهربانو بیگم» برخی از واقفان نیک اندیشی هستند که رقباتی را برای روشنایی حرم مطهر وقف بر آستان حضرت رضا(ع) کرده‌اند.
گذری بر موقوفات فرش حرم مطهر رضوی
فرش‌ها آمیزه‌ای از هنر و صنعت و حاصل زحمت و تجربه هزاران ساله‌ی هنرمندان گمنامی است که تمام عمر گرانمایه‌ی خویش را صرف طرّاحی، بافت و رنگرزی فرش نموده‌اند. در حرم مطهر رضوی بعد از هنر معماری و آیینه‌کاری، فرش‌های این بارگاه ملکوتی چشم هر زائر و مجاوری را به خود جلب می‌کند.
در حال حاضر پنجه‌های هنرمند 3 هزار قالی‌باف، فرش‌های حرم رضوی را تأمین می‌کند و آستان قدس رضوی با تولید سالانه 5 هزار مترمربع از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش دستباف در ایران می‌باشد.
با نگاهی به اسناد و رقبات وقفی آستان قدس رضوی دیده می‌شود که برخی از واقفان بخشی از مایملک و اموال خود را برای تأمین فرش بارگاه منور رضوی وقف کرده‌اند.
«خواجه علاءالدین حاجی» اولین واقفی است که در سال 933 هجری قمری مزرعه‌ای را در شهرستان تربت حیدریه برای تأمین فرش حرم مطهر رضوی وقف بر آستان حضرت رضا(ع) کرد.
«خواجه علاءالدین حاجی»، «بیگ آغا خانم ذوالقدر»، «مهدی قلی بیگ جغتای»، «گنجعلی خان زیگ»، «آقاخان بابا و آقا فرج»، «مرتضی قلی بیگ»، «یلداش بیگ»، «جعفرخان بیگا»، «کربلایی مرادعلی» و «ولد شاه محمّد باکری» از واقفانی هستند که در سال های مختلف اموالی را برای مخارج فرش حرم مطهر وقف حضرت رضا(ع) کرده‌اند.
گستردگی موقوفاتی که واقف خیراندیش آستان قدس رضوی برای تأمین فرش بارگاه منور رضوی وقف کردند، در شهرهای ساری، نیشابور، چناران، مشهد، قزوین و کرمان پراکنده شده است که سه موقوفه آن در شهرستان قزوین است.
فرش‌های تولیدی آستان قدس رضوی با توجه به حجم تردد در حرم مطهر رضوی از کیفیت بالایی برخوردار است و فرش‌های ماشینی 500 شانه با تراکم هزار بوده که از بهترین مواد اولیه برای صحن‌ها استفاده می‌شود.
در بعضی ایام به مناسبت‌های خاص همچون عید نوروز، لیالی قدر، نماز عید فطر و همچنین دعای عرفه در حدود 20 هزار متر مربع از خیابان‌های اطراف مشرف به حرم برای رفاه حال زائرین فرش می‌شود.
در سال جاری و همزمان با دهه آخر صفر در چند نقطه از ورودی شهر خدمات فرش با تهیه 10 هزار تخته فرش ارائه شد. همچنین مساجد میان راهی و حرم امام‌زاده حسین بن موسی بن کاظم(ع) واقع در طبس که وابسته به آستان قدس رضوی می‌باشند، نیز از خدمات فرش آستان قدس رضوی بهره‌مند می‌شوند.
گفتنی است در حال حاضر با توجه به توسعه رواق‌ها و صحن‌های حرم مطهر رضوی، علاوه بر مفروش بودن دائم حدود 64 هزار مترمربع رواق با فرش‌های دستباف و نفیس، همه روزه به منظور برپایی نماز جماعت تا 300 هزار مترمربع فرش ماشینی در صحن‌های حرم مطهر پهن می‌شود.
موقوفه خاص کوک سازی و صدا پردازی ساعت حرم مطهر رضوی
یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی، صحن انقلاب اسلامی است که در این صحن چهار ایوان به نام‌های؛ «ایوان عباسی»، «ایوان طلا»، «ایوان نقاره» و «ایوان ساعت» وجود دارد. در ایوان ساعت، ساعت بزرگی قرارداده شده و اطراف آن نیز با بهترین مصالح هنر معماری آراسته شده است که این ایوان با گذشته چندین قرن هنوز هم استوار و پابرجاست.
این ساعت به صورت سه سیستم مجزا دستگاه کوک ساعت، دستگاه زنگ ربع زن و دستگاه زنگ ساعت زن با آهنگی دیگر که به وسیله سیم بکسل کوک می‌شود، طراحی شده است.
این ساعت با الکترو موتور به صورت خودکار روزی دو بار کوک می‌شود و در زمان خاموشی برق تا 24 ساعت به طور خودکار نیز کوک دارد.
سیستم کوک این ساعت به گونه‌ای است که در هنگام بی‌برقی ممتد، می‌توان آن را به وسیله هندل دستی کوک کرد.
از نکات بسیار ظریفی که از نگاه تیزبین واقفین خیراندیش و نیکوکار پنهان نمانده، موقوفه‌ای جهت مواجب کوک سازی و صدا پردازی ساعت بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) است تا زائران آن حضرت از برکات و فضایل اوّل وقت نمازهای یومیه بهره‌مند شوند.
میرزا سعدالدین محمّد وزیر در سال 1093 هجری قمری با دو رقبه وقف شامل هفت قطعه باغ و محوطه و عمارات در مزرعه طرق و نه قطعه باغ و محوطه و عمارات در مزرعه گودسلوک را برای کوک‌سازی و صداسازی ساعت حرم مطهر رضوی وقف کرده است.
/934/704/ر