نقش آراء تفسیری در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «نقش آراء تفسیری در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن کریم» پژوهشی از «آقای عبدالله غلامی» به بررسی نمونه‌هایی از دخالت تفسیر و نقش آن در ترجمه قرآن و نیز رسیدن به ترجمه درست و دقیق اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
رویکرد فزاینده به قرآن کریم و اهتمام به ترجمه آن و ارائه مفاهیم آیاتش در هر عصری با ادبیات آن عصر همواره در تغییر و تحول و ارتقا بوده است و روز به روز به شیوایی، زیبایی و دقت در آن بیش از پیش افزوده شده و به جامعه عرضه گردیده است. از طرفی دیگر، وجود ترجمه‌های بسیار از قرآن کریم که از سر خدمت مترجمان به آستان مقدس قرآن سامان یافته است، خود حکایت از اختلاف در ترجمه‌ها دارد. منشأ این اختلاف‌ها را افزون بر شیوه نگارش و به کار گیری روش و نوع ترجمه قرآن از سوی مترجمان، می‌توان در انتخاب تفسیری خاص و دخالت آن در ترجمه از سوی مترجم قرآن دانست؛ از این رو، می‌توان برای تأثیر تفسیرهای متفاوت در ترجمه قرآن کریم نقشی اساسی در نظر گرفت. ادبیات عرب همچون صرف، نحو علوم بلاغی و آرایه‌های ادبی که با هدف زیباسازی کلام الهی به صورتی فراگیر در قرآن به کار رفته، خود منشأ تفسیرهای متفاوت و نیز ترجمه‌های گوناگون بوده است. توجه به واژگان وجوه و نظایر، انتخاب مبنا درباره ترادف در قرآن، سهم بسزایی در تفسیر قرآن داشته و به تبع موجب اختلاف در ترجمه‌ها شده است. سیاق آیات که قرینه‌ای پیوسته و درونی می‌باشد، می‌تواند ابزار مناسبی برای ارائه ترجمه‌ای دقیق و استوار باشد. توجه به چگونگی ترجمه آیات و واژه‌های متشابه و نیز مفاهیم پیچیده قرآن که خود منشأ دیدگاه‌های متفاوت کلامی می‌باشد و همچنین اختلاف در مسائلی همچون عصمت پیامبران، رؤیت خدا و ... و نیز توجه به دیدگاه‌های فقهی امامیه در ترجمه قرآن، از مباحث مهمی است که اختلاف در ترجمه‌ها را گسترش بسیار داده است.
انگیزه و هدف از تحقیق: نمایاندن نمونه‌هایی از دخالت تفسیر و نقش آن در ترجمه قرآن، بیان موارد اختلاف در ترجمه‌های قرآن، آشکار ساختن لغزش‌های برخی از مترجمان در ترجمه پاره‌ای از آیات و نیز رسیدن به ترجمه درست و دقیق برخی از آیات قرآن کریم از اهداف این نوشتار است.
ضرورت تحقیق: وجود ترجمه‌های بسیار و اختلاف‌های فراوان آن‌ها بستر تحیر و سرگردانی خوانندگان را فراهم کرده است. همین امر، خود، باعث و زمینه نگارش مقالات، پایان نامه و کتاب‌های ارزنده‌ای در این زمینه بوده است. لکن هر یک به مبحثی یا مباحثی چند از اختلاف در ترجمه پرداخته‌اند، به گونه‌ای که جای نوشتاری که به نقش آرای تفسیری در ترجمه‌ها پرداخته باشد، خالی به نظر می‌رسد.
واژه ترجمه در اصطلاح: «برگرداندن و انتقال کلام از یک زبان به زبان دیگر» شایع‌ترین و معمول‌ترین معنای اصطلاحی ترجمه است که لغت شناسان ذیل واژه ترجمه به آن اشاره کرده و آن را به عنوان عرف تمام پذیرفته‌اند.
انواع ترجمه قرآن:
1- ترجمه مطلق و جایگزین: یعنی ترجمه‌ای که تمام کمالات قرآن را بنمایاند و اعجاز و محتوی آن را به صورت کامل در زبان مقصد منعکس سازد، چنین ترجمه‌ای قرآن جدیدی است که جایگزین قرآن اصلی در زبان مقصد می‌شود و البته این ترجمه با تحدی قرآن منافات دارد و امکان پذیر نیست.
2- ترجمه نسبی: یعنی ترجمه‌ای که محتوی و دلالت اصلی و تبعی کلام و آهنگ کمالات قرآن را به طور نسبی در زبان مقصد منعکس سازد و ادعای اعجاز و تمام نمایی نداشته باشد؛ و مقصود کسانی که ترجمه را جایز و ممکن می‌دانند نیز همین نوع ترجمه قرآن است به عبارت دیگر همان طور که تفسیر قرآن یک امر نسبی و دارای مراتب کمال و نقص است و هیچ نوع تفسیری را نمی‌توان حد نهایی تلقی کرد، در مورد ترجمه قرآن نیز بی شک ترجمه کامل که گویای همه نکات و محتوای آیه یا آیات مورد ترجمه باشد، وجود ندارد.
نقش آراء تفسیری در ترجمه:
1- تفسیر ادبی قرآن و جایگاه آن در ترجمه قرآن: اکنون به مواردی از نقش علوم ادبی در فهم، تفسیر و ترجمه قرآن اشاره می‌کنیم:
الف) توجه به علم صرف در ترجمه قرآن: اهمیت این علم آنجا نمایان می‌شود که ما با اشکال و صورت‌های مختلف و تغییر یافته الفاظ روبرو می‌شویم به طوری که هر یک بار معنایی خاص خود را دارد.
ب) توجه به علم نحو در ترجمه قرآن: آگاهی از علم نحو برای پی بردن به ساخت های ترکیبی کلمات، جملات و دریافت معنای صحیح آن‌ها و فهم استوار آیات قرآن بسیار مهم است همچنان که فهم درست و دقیق آیات قرآن بدون آگاهی از قواعد نحو ممکن نیست.
2- جایگاه علوم بلاغی در ترجمه قرآن کریم: از آنجا که ویژگی فصاحت و بلاغت در قرآن کریم عنصری اساسی در این متن مقدس شمرده می‌شود تفسیر و ترجمه قرآن یا بازخوانی معانی آن با بیانی دیگر که از جنبه‌های بلاغی و معجزه آسای قرآن محروم است. از نظر مفسران و فقیهان، قرآن نامیده نمی‌شود از این رو تمام آثار و احکامی از قبیل طهارت به هنگام مس خطوط قرآن، ثواب داشتن نگاه کردن به آن و... که خاص قرآن است بر ترجمه نیست. علوم بلاغی جنبه‌های فصاحت و بلاغت آیات قرآن و زیبایی‌های هنری آن را به نمایش می‌گذارد. پیوستگی قرآن با علوم بلاغی تا حدی است که بعضی از علمای ادب درک و فهم قرآن را منوط به آشنایی با بلاغت دانسته‌اند. از این رو باید گفت این علوم پیش نیاز لازم و ضروری تفسیر و ترجمه قرآن می‌باشد لذا مترجم قرآن باید ضمن آگاهی کامل از این علوم، آن‌ها را در ترجمه به کار گیرد.
3- تأثیر وجوه و نظایر در ترجمه و تفسیر قرآن: یکی از علومی که مترجم و مفسر باید در حوزه مفردات به آن توجه داشته باشد وجوه و نظایر است. مترجم قرآن باید ضمن توجه به معنای اصلی واژه‌ها با استفاده از علم وجوه و نظایر، وجوه معنایی واژه‌های قرآن را بشناسد و بداند که هر واژه‌ای در هر جای قرآن در چه وجهی از معنایش به کار رفته است.
4- تأثیر ترادف در تفسیر و ترجمه قرآن: مترجم باید مبنای خویش را در ترجمه مبنی بر عدم ترادف قرآن کریم مشخص کند. چون اگر دو کلمه عطف شده به هم، در معنا و مفهوم کاملاً مترادف باشند، چرا خداوند که حکیم علی الاطلاق است، آن‌ها را در کلام خود آورده است؟
5- جایگاه سیاق در ترجمه قرآن: مراد از سیاق سیر کلی یک جمله یا مجموعه‌ای از جمله‌هاست که از رهگذر آن مفهوم خاصی به هم می‌رسد، لذا معنایی که برای یک لفظ در نظر گرفته می‌شود باید با بقیه اجزای جمله متناسب باشد، اکنون برخی از مواردی را که توجه به سیاق یا عدم توجه به آن در ارائه ترجمه‌ای صحیح و درست تأثیرگذار است در ذیل می‌آوریم: 1)نقش سیاق در توسعه و تضییق معنا 2)نقش سیاق در تعیین فعل محذوف 3)نقش سیاق در تعیین مرجع ضمیر.
نتیجه گیری:
با بررسی ترجمه‌های فارسی قرآن کریم و تطبیق آن‌ها با آرای تفسیری مفسران، این نتیجه کلی به دست آمد که ترجمه قرآن به نوبه خود خلاصة التفاسیر می‌باشد و تفسیر نقش اساسی در ترجمه قرآن دارد از این رو بهتر است که ترجمه به گونه‌ای صورت گیرد که جامع همه تفاسیر صحیح و درست باشد همچنین در بررسی ترجمه‌های فارسی نتایج زیر به دست آمد:
1- همه مترجمان در ترجمه خویش لزوماً یکی از دیدگاه‌های تفسیری را برگزیده‌اند.
2- بهبودی در ترجمه خودش به تعیین مصداق پرداخته و به صورت گسترده و نابجا از عنصر تفسیر و دیدگاه‌های متفاوت تفسیری استفاده کرده است.
3- رضایی و همچنین مکارم دیدگاه مشهور تفسیری را در متن ترجمه لحاظ کرده و از این رو ترجمه‌ای در خور ارائه داده‌اند.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «نقش آراء تفسیری درترجمه های فارسی معاصر قرآن کریم» پژوهش پایانی «آقای عبدالله غلامی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد است که در سال 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن « محمد علی رضایی کرمانی» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام رضا حق پناه» است./9193/پ201/ن