چرا از خدا می خواهیم با مکرش با ما برخورد نکند؟

فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی؛ «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ مِنْ أَیْنَ لِیَ الْخَیْرُ یَا رَبِّ وَ لا یُوجَدُ إِلا مِنْ عِنْدِکَ وَ مِنْ أَیْنَ لِیَ النَّجَاةُ وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلا بِکَ؛ خدایا مرا به کیفرت ادب منما،و با نقشه‏اى با من نیرنگ مکن،پروردگارا از کجا برایم خیرى هست،درحالى‏که جز نزد تو یافت نمى‏شود،و از کجا برایم نجاتى است،درحالى‏که جز به تو فراهم نمى‏گردد».

آیت الله محمدحسین احمدی فقیه یزدی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا به شرح فرازی از دعای پرفیض ابوحمزه ثمالی پرداخت و گفت: ابتدای این دعا سه درخواست مطرح می‌شود؛ ادب نشدن به عقوبت پروردگار، قرار نگرفتن در مسیر گرفتاری اعمال و نقشه‌های شیطانی و نفسانی، رسیدن به خیر پروردگار.

وی افزود: حضرت امام سجاد‌(ع) در ابتدای این دعای پرفیض خطاب به خداوند متعال می‌فرمایند که ادب نکن من را به عقوبتت؛ اینجا عقوبت پیامدهای هرکاری است و نتیجه بد اعمال را گویند و در فارسی گاهی کلمه شکنجه را به کار می‌بریم اما مقصود نتیجه کار است چه بد و چه خوب.

این استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان اینکه آنچه برای ما ضرر داشته و آثار سوء به همراه دارد را عقوبت می‌گویند، گفت: در این دعای پرفیض از خدا می‌خواهیم که ما را به عقوبت‌های خود ادب نکند؛ اینکه نسبت می‌دهیم به عقوبت پروردگار به واسطه جلوگیری از اثر فعلی است که انجام داده‌ایم.

وی تصریح کرد: قطعا اگر عمل بدی انجام داده باشیم همان عمل بد گریبانگیر خود ما می‌شود، مگر به اذن خدا که هیچ چیز در عالم وجود بدون اذن پروردگار متعال انجام نمی‌شود؛ همه چیز از ناحیه خداوند متعال محقق می‌شود، از این‌رو عقوبت را به عنوان ادب معنا کرده‌اند که ادب نکن به واسطه عقوبتی که تو اجازه می‌دهی نتیجه اعمال من به خودم برگردد.

آیت‌الله احمدی فقیه یزدی با اشاره به معنای مختلف ادب، متذکر شد: کسی که از جاده منحرف شود یا تنبلی کند در مسیری که باید انجام وظیفه کند، وقتی او را وادار می‌کنند که به راه صحیح و مسیر لازم برگردد این را تعبیر به ادب می‌کنیم، پس ادب در واقع ما را از انحرافی که داریم، نجات می‌دهد.

وی در ادامه ادب از روی محبت و ادب از روی خشم را متفاوت ارزیابی کرد و اظهار داشت: گاهی با محبت کسی را به راه صحیح برمی‌گردانند که این دیگر ادب نیست اما اگر طرف وقتی سرش به سنگ بخورد، دیگر قطعا به راه صحیح برمی‌گردد، آن را عقوبت می‌گوییم، ادب و عقوبت به معنای آن است که سرخورده شویم و با سرخوردگی و گرفتاری برگردیم.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: امام سجاد‌(ع) در این دعای پرفیض می‌فرمایند «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ» و از خدا می‌خواهند که او را با ادب و عقوبتش همراهی نکند، هرچند این هم از الطاف الاهی است اما با صدمه و گرفتاری، درد سر و سختی همراه است و زیبایی در آن نیست.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم درباره مکر خداوند متعال، یادآور شد: این همان توطئه‌ای است که ما در فارسی می‌گوییم یک کسی برای فرد دیگری نقشه می‌کشد که او را به چاه بیندازد، البته اینجا مکر و حیله یک معنای خاص و عام در مقابل هم دارد و امام سجاد‌(ع) در دعا فراز «وَ لا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ» را به کار می‌برند.

آیت‌الله احمدی فقیه یزدی ابراز داشت: خدایا آن حیله‌هایی که من به کار می‌برم همان حیله‌ها را به خودم برنگردان، معنایش این است که در مقابل برنامه‌های حق تسلیم نشده و با نقشه کشیدن می‌خواهیم از راه حق دور شویم و به راه تمایلات نفس و شهوات خود را بکشانیم.

وی گفت: هر حیله‌ای چاره‌ای دارد، امام‌(ع) می‌فرمایند «خدایا من را با توطئه و نقشه کشیدن و تله برقرار کردن گرفتار نکن»؛ حالا اگر به این مکر و حیله بیفتم و گرفتار شوم و هرچه مکر کردم نتیجه مکر به خود من برگردد، خداوند همان مکر را به روی خود من برگرداند به همان چاه مکر سقوط می‌کنم.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم ادامه داد: همانطور که می‌گوییم خدایا من را به عقوبتت ادب نکن یک نوع برگرداندن مکر و حیله‌ها است؛ می‌گوییم خدایا من را گرفتار مکرها نکن و از مکرها برهان، حالا اگر بخواهیم دنبال خیر برویم چه کار کنیم، تنها از طریق خداوند متعال باید به ما خیر برسد.

وی تأکید کرد: در واقع با ادب نکردن به عقوبت و مکر به وجود نیامدن، من به سمت خیر هدایت شوم و نعمت‌ها، رحمت‌ها و غفران الهی به نتیجه برسم و آن آثار خیر در وجود من اثربخش بشود؛ در واقع افراد گرفتار می‌خواهند با یک کنایه‌ای در مقام دعا از گرفتاری رها شده و به سوی خدای متعال بازگردند.

آیت‌الله احمدی فقیه یزدی با بیان اینکه برخی از بزرگان اهل معرفت مثالی می‌زنند و می‌گویند وقتی بچه‌ای از سوی مادرش ادب شد، بیشتر به دامن مادر می‌چسبد چراکه می‌داند خیر و برکت همه از مادر است، گفت: باید به مبدأ خیر برگردیم و تنها مبدأ خیر پروردگار متعال است.

وی ابراز داشت: در این دعا مطرح می‌شود که اگر خداوند مرا ادب کند و مکر و حیله‌ها به خودم برگردد، دیگر راه بسته می‌شود و راه خیری باقی نمی‌ماند؛ از این‌رو از خداوند می‌خواهیم که به وظیفه پروردگاری‌اش که پروراندن است از من دریغ نکند که اگر از آستانه ربوبی او رانده شویم دیگر خیری پیدا نمی‌کنیم و این خیر و نعمت از جای دیگری به دست نمی‌آید.

وی با بیان اینکه در این فراز از دعای پرفیض ابوحمزه ثمالی انسان به خیر پروردگار در ماه مبارک رمضان که درهای رحمت الهی باز شده است، پی می‌برد و توجه خود را به این خیر کثیر معطوف می‌کند، گفت: ماه مبارک رمضان همه خیر و رحمت است، ماهی است که انسان‌ها از ناحیه خداوند متعال به خیر و رحمت دعوت می‌شوند.

این استاد حوزه علمیه قم متذکر شد: اگرچه بین خیر و رحمت تفاوت معنایی وجود دارد و کلماتی اینجا مطرح شده که در مباحث بعدی به آن می‌پردازیم، اما بیشتر به معنای عبودیت در مقابل دریافت خیر و رحمت است که خداوند متعال در مقابل عبودیت انسان به او رحمت و خیر کثیر می‌دهد./920/پ201/ع