علامه طباطبایی و فتنه اختلاف و تفرقه در میان امت اسلامی

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، فرج الله میرعرب، عضو هیأت علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن در یادداشتی به بررسی نظر علامه طباطبایی در مورد اختلافات امت اسلامی و نیاز امت مسلمان به وفاق و اتحاد پرداخته است.

تفرقه و نزاع سبب به خطر افتادن جان مردم و جامعه بشری است. از سخنان پیامبر اعظم(ص) به روشنی استفاده می‌شود که حیات امت در اتحاد و وفاق، و نابودی و هلاکتشان در تفرقه و پراکندگی است.

این حقیقت همان است که خدای تعالی در آیات 24 و 25 سوره­ی انفال ما را از آن آگاه کرده است. آیه­ی اول، به چیزی دعوت کرده که حیات بخش امت است و آن به نظر بعض مفسران وفاق و اتحاد است. رسول خدا(ص) به همین موضوع حیاتی دعوت کرده است. آیه بعد هم در واقع در همین رابطه است و امت را از خطر اختلافات و عوامل تهدید کننده اتحاد برحذر داشته و آن فتنه، که آتشی امت سوز دارد، فتنه اختلاف و شکننده همدلی امت است.

خداوند در آیه 24 انفال، که مشتمل بر یک فرمان واجب الاطاعه است، فرموده: "یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکمْ لِما یحْییکمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یحُولُ بَینَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیهِ تُحْشَرُونَ"؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید، چون خدا و پیامبرش شما را به چیزى فرا خوانند که زندگی ‏بخش است (و حیات شما در گرو آن است)، دعوتشان را اجابت کنید و بدانید که خدا میان آدمى و قلبش حایل است و همه به پیشگاه او گرد آورده شوید.

خدای متعال در آیه بعد می‌فرماید: "وَاتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ"؛ و بترسید از فتنه اى که تنها ستمکارانتان را در بر نخواهد گرفت و بدانید که خدا به سختى عقوبت مى‏کند، (انفال/ 25)

علامه طباطبایی ذیل این آیه مقصود از فتنه را، در عین اینکه ظاهر لفظ آن را به بعض افراد نسبت داده، فتنه‏اى با عواقب فراگیر می‌داند که تمامى افراد امت بایستى در صدد جلوگیری از وقوع آن برآیند و با امر به معروف و نهى از منکر که خدا بر آنها واجب کرده از شعله ‏ور شدن آتش آن جلوگیرى کنند.

حال این فتنه و فراگیری عواقب آن چه ربطی به نیاز امت به وفاق و اتحاد دارد؟

پاسخ علامه این است که این فتنه همان از دست رفتن اتحاد و ابتلا به اختلاف است. پس، آیه در مقام تحذیر تمامى مسلمانان از سهل‏انگارى در امر اختلافات داخلى خواهد بود. نظر علامه این است که با این گونه اختلافات، خطر تفرقه مسلمانان را تهدید می‌کند و در نهایت باعث مى‏شود که اتحاد مسلمین، به چند حزبی شدن و چند دستگى مبدل شود. در این صورت هر دسته که غالب شود، زمام را به دست مى‏گیرد و بر سایر گروه‌ها و احزاب ستم خواهد کرد. روشن است که این غلبه، غلبه فساد است نه غلبه کلمه حق و دین حنیف، که خداوند تمامى مسلمانان را در آن مشترک دانسته است.

علامه معتقد است خداى تعالى، گر چه این فتنه را به اسم و رسم معرفى نکرده ولی جمله بعدى که مى‏فرماید: "لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکمْ خَاصَّةً" و جمله "وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ" مى‏فهماند که "فتنه" عبارت از اختلاف بعضى از امت با بعضى دیگر، در امرى است که تمامى امت حقیقت آن را مى‏فهمند و می‌دانند درست کدام است، ولی یک دسته از قبول آن سرپیچى نموده، و آگاهانه به ظلم و منکر اقدام مى‏کنند، آن دسته دیگر هم که حقیقت امر را قبول کرده‏اند آنان را نهى از منکر نمى‏کنند و در نتیجه آثار سوء آن دامن‏گیر همه امت مى‏شود.

علامه چنین استفاده کرده که گرچه فتنه ی اختلاف مختص به ستمکاران است، ولی اثر سوء آن دامن‏گیر همه شده، و در اثر اختلاف، همه دچار ذلت، بیچاره‌گی، بلاها و تلخکامى‌ها مى‏شوند. در این فتنه همه در پیشگاه خداى تعالى مسئولند و عقوبت خدا شدید است.

علامه فتنه‏هاى واقع شده در صدر اسلام را نمونه‏ای می‌داند که آیه شریفه کاملا و به طور واضح بر آن فتنه‏ها منطبق مى‏گردد، چون فتنه‏هاى مزبور اتحاد دینى اسلام را منهدم و با ایجاد تفرقه قدرت و شوکت اسلام را در هم شکست، و خون‏هایى به ناحق ریخت و باعث اسارت و غارت و هتک نوامیس و حرمت‏ها گردید و کتاب و سنت متروک شد.

به بیان ایشان، از جمله مفاسد شوم این فتنه این است که امت اسلام حتى بعد از آنکه به اشتباهات و اعمال زشت خود تنبه پیدا کند نمى‏تواند از آن عذاب دردناکى که این فتنه به بار آورده خود را نجات دهد، آرى "کلَّما أَرادُوا أَنْ یخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ"؛ هر گاه بخواهند از دوزخ بدر آیند و از غم و اندوه آن نجات یابند باز فرشتگان عذاب، آنان را به دوزخ برگردانند و گویند باز باید آتش سوزان را بچشید. (حج/2)./992/د101/ب6

منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی