لزوم تقویت بنیان های اعتقادی در برابر هجمه های رسانه ای

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب پنج شنبه در درس اخلاق خود که در حسینیه امام خمینی(ره) برگزار شد، به بررسی جایگاه کسب علم از دیدگاه اسلام پرداخت.

وی گفت: کسب برخی از علوم واجب و برخی دیگر مطلوب است، ولی فرد در مطالب مختلف همانند خدا شناسی، امام شناسی و پاسخگویی به شبهات که علوم مطلوب هستند به چه میزان باید علم کسب کند؟ تمام این‌ها فضیلت داشته و مطلوب هستند، ولی باید دید که فرد در این باره به چه میزان علم نیاز دارد.

آیت‌الله مصباح بیان داشت: بدون شک فرد وقتی به دنبال علمی می‌رود و به حقیقتی معتقد است، یا نسبت به علم و حقیقت اعتقاد 50 درصدی پیدا می‌کند که به آن شک گفته می‌شود، یا این‌که نسبت به یکی از طرفین اعتقاد بیشتری پیدا می‌کند که به آن ظن گفته می‌شود؛ درباره شک گفته‌اند که فرد نباید به آن عمل کند، آیات و روایت نیز افراد عمل کننده به شک را مذمت کرده‌اند.

وی افزود: آمده است «کسانی که به دنبال حق نمی‌روند تا حقایق را درک کنند، آنها را در تردیدشان باقی خواهیم گذاشت»، حتی در روایت آمده «عالمی را برای معاشرت انتخاب کنید که شما را از شک به یقین برساند».

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) درباره تعریف ظن نیز خاطرنشان کرد: وقتی یک موضوعی را نسبت به موضوع دیگر ترجیح داده می‌شود به آن ظن گفته می‌شود، این ظن نیز به دو صورت محقق می‌شود، نخست این‌که ظن تکیه پذیرش عقلایی نداشته و به ذهن فرد می‌آید، یعنی معتبر عقلایی نیست، نسبت به عمل درباره این ظن نیز مذمت و حتی نفرین وارد شده است، این نوع ظن از نظر اسلام مردود است و نمی‌شود آن را حجت قرار داد.

وی تصریح کرد: ظن دیگر ظنی است که شواهد عقلایی داشته و معتبر است، فقه نیز گفته است ظنی که از امارات محقق می‌شود، درست است؛ ولی نسبت به ظنی که بدون هیچ دلیلی بیان می‌شود اعتقاد ندارد.

آیت‌الله مصباح یزدی عنوان کرد: موضوع دیگر اعتقاد قطعی افراد نسبت به موضوعات و مباحث است، این اعتقاد قطعی محال است و اگر محال نیز نباشد نیاز به تلاش زیادی دارد؛ به این راحتی نمی‌توان به قطع رسید، و اگر افرادی به آن برسند بسیار نادر هستند، این نوع اعتقاد داشتن نسبت به موضوعات ایده‌آل است ولی زحمات زیادی را می‌طلبد، همچنین تعداد افرادی بسیار کمی شاید به آن برسند.

وی ادامه داد: فرد برای این‌که به اعتقاد یقینی برسد باید نسبت به موضوعات مختلفی تسلط داشته باشد، در حالی که حتی برای نمونه افرادی که به آنها منطقیون گفته می‌شود، بین خودشان اختلاف داشته و بعضا نیز خودشان از گفته‌هایشان عدول می‌کنند، اعتقاد قطعی نسبت به موضوعی از دسترس خارج است.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) با اشاره به این‌که رفتار عقلا نسبت به موضوعات، ظن همراه با شواهد و قرائن است، اظهار داشت: این نوع ظن به قدری اطمینان آور است که گویی در خود واقع رخ داده است و آن را علم تلقی می‌کنند که به آن علم عرفی گفته می‌شود؛ این نوع ظن در محاورات عقلا، احتمالات و دیگر مسائل کاربرد دارد.

وی یادآور شد: بالاتر از تمام علومی که بیان کردیم، علم دیگری وجود دارد که از آن در روایت به عنوان نور الهی یاد شده است؛ امام صادق(ع) به عنوان بصری می‌فرمایند «علم نوری است که خدا در دل هر کسی که بخواهد قرار می‌دهد، این علم به درس خواندن نیست، کسب این علم نیاز به بندگی حقیقی خدا دارد».

استاد اخلاق حوزه علمیه قم تأکید کرد: کسب احکام با علمی که امام صادق(ع) بیان کرده‌اند حاصل نمی‌شود، بلکه فقها از سنت و کتاب این مسائل را استنباط می‌کنند؛ این مسائل نشان می‌دهد که علم طیف وسیعی داشته و از موضوعاتی همانند ادبیات، نحو، صرف خارج است، حتی به جایی می‌رسد که امام(ع) می‌فرمایند علم نور الهی است که خدا در دل فرد قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: در روایت آمده که کسب علم برای همه مسلمانان واجب است، ولی آیا منظور علمی که نور الهی می‌باشد، است؟ اگر منظور این علم باشد که بسیاری از کارها باید تعطیل شود و افراد به دنبال آن بروند؛ بلکه منظور علومی است که فرد در زندگی به آنها نیاز دارد و اگر نسبت به آنها آشنایت نداشته و عمل نکند در زندگی گرفتار گمراهی می‌شود، مجتهد در این باره باید به اجتهاد خود عمل کند و مقلدان نیز به سخن مجتهد.

آیت‌الله مصباح یزدی خاطرنشان کرد: روایت امام صادق(ع) به عنوان بصری نشان می‌دهد که اجمالا خدا افزون‌بر علوم مختلف، علم دیگری را برای افراد می‌دهد که بر همه واجب نیست آن را یاد بگیرند، این علم تنها نصیب اولیای الهی می‌شود که راه کسب آن به حل فرمول و یا گفت‌ و شنود نیست، این علم احتمالا از نوع شهود، حالت معنوی و علم حضوری است.

وی افزود: از این مسائل مشخص می‌شود علمی که افراد باید کسب کنند علم ظنی همراه با دلیل عقلا پسند است، چرا که علم بدون دلیل عقلا اعتبار ندارد، شک هم که اعتبار ندارد، فرد به علم قطعی و یقینی هم که دست نخواهد یافت، علمی که نور است نیز برای اولیای الهی است، در نتیجه علم ظنی همراه دلیل عقلایی باقی می ماند که اطمینان آور است.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان این‌که به سبب گستردگی علوم دانشمندان شیعه به دو دسته اخباریون و اصولیون تقسیم شده‌اند، خاطرنشان کرد: اخباریون معتقدند که برای شناخت احکام باید عقول را کنار گذاشت، نمی‌شود با عقول به احکام رسید و تنها راه رسیدن به احکام وحی است، چرا که عقول اشتباه می‌کنند و در وحی اشتباهی نیست.

وی تصریح کرد: ظاهر سخن اخباریون جاذبه دارد، ولی آیا همه افراد به وحی دسترسی دارند؟ همین مطالبی که ما نیز بیان می‌کنیم به نقل از دیگری بیان می‌کنیم و تا رسیدن یک روایت به ما هزاران آفت آن را تهدید می‌کند؛ البته بنده باید تأکید کنم که علمای ما تمام اهتمام خود را برای نقل صحیح مطالب به کار می‌گرفتند و به هر فردی اجازه نقل روایت را نمی‌دادند، ولی همین مطلبی که به ما می‌رسد می‌تواند درباره آن احتمالات زیادی را بیان کرد.

آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: حتی پس از رسیدن یک مطلب به دست ما، احتمالات زیادی درباره فهم آن داده می‌شود، پس ما این مسائل را نیز به صورت ظنی با دلیل عقلا پسند می‌پذیریم، آیا می‌توان گفت که ما نسبت به یک مطلبی اعتقاد قطعی داریم؛ این‌که گفته می‌شود مگر عقل شما بیشتر می‌داند یا عقول اهل‌بیت(ع)، مغالطه کردن است.

وی عنوان کرد: ما که اهل‌بیت(ع) را ندیده‌ایم، بنده نمی‌خواهم خدای ناکرده روایت را کم اهمیت جلوه دهم، افتخار ما عمل به روایت است، افتخار می‌کنیم که فقهای ما چندین سال زحمت کشیده و این مطالب را استنباط می‌کنند، دستشان را باید بوسید، ولی این علم ظنی است نه قطعی، خود فقها نیز وقتی می‌خواهند یک فتوایی را صادر کنند بسیار دقت کرده و می‌گویند به عقیده و برداشت بنده این‌گونه است و برخی نیز می‌گویند که ممکن است احتمال دیگری نیز وجود داشته باشد.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) بیان داشت: اخباریون می‌گویند اگر می‌خواهید مطالب را بفهمید از فروع کافی بهره بگیرد، تقلید و اجتهاد چیست؟ حتی تقلید را بدعت می‌دانند، باید به این افراد گفت که عمل به روایت فروع کافی نیز با اعتماد به سخن شما صورت می‌گیرد، این که وحی مستقیم برای خود ما نیست، بلکه نقل است و با چندین واسطه رسیده است.

وی یادآور شد: در نقل باید به معانی نیز توجه ویژه‌ای داشت، چرا که یک مطلبی در یک زمانی معنایی می‌دهد که در زمان دیگر نمی‌دهد، برای نمونه در زمان امیرمؤمنان(ع) از تقیه به عنوان تقوا نیز یاد می‌کردند، ولی در زمان امام باقر(ع) و صادق(ع) معنای آن تغییر کرد، اکنون افراد تقیه را به معنای پنهان کردن عقیده می‌دانند، آیا فردی می‌گوید که تقیه به معنای تقوا است؟

آیت‌الله مصباح یزدی ظن همراه دلیل عقلایی را معتبر خواند و گفت: اگر فرد به این ظن عمل کند و با واقعیت یکی باشد، دو ثواب می‌برد؛ اگر عمل کند و با واقعیت یکی نباشد یک ثواب تقلید را می‌برد؛ اگر خلاف این موضوع عمل کردیم و با واقعیت یکی در نیامد نیز در این صورت مسؤولیم؛ البته اگر فردی عمل نکند و واقعیت یکی باشد موضوع دیگری است.

وی تأکید کرد: ما راهی جز این نداریم که ظن همراه دلیل عقلایی را بپذیریم؛ اکنون که ما نمی‌توانیم به محضر امام(ع) برسیم و سخنان را دقیق از ایشان بگیریم، حتی گاهی شاگردان خود امام(ع) نیز نسبت به موضوعی اختلاف پیدا می‌کردند، رسیدن به علم قطعی نیز هم که امکان ندارد، پس باید علم عرفی را بپذیریم.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: بنده فردی را می‌شناختم که اخباری بود، تقلید را بدعت می‌دانست و همه چیز را زیر سؤال می‌برد، اکنون نیز در گوشه و کنار کشورهای اسلامی شنیده می‌شود افرادی دارای چنین عقایدی هستند و گرایش اخباری دارند، این مغالطه است؛ باید دانست که علیرغم تمام زحماتی که عزیزان کشیده‌اند، بیش از سی سال عمر خود را در این موضوعات صرف کرده‌اند، باید دستشان را بوسید، ولی اعمالشان ظنی است نه یقینی.

وی اظهار داشت: البته برای کسب همه چیز یک مقدار علم کافی نیست،‌ بلکه برخی از مسائل همانند اصول عقاید است که فرد باید علم بیشتری نسبت به آنها کسب کرد، این مسائل را نمی‌توان با توضیح المسائل پذیرفت؛ اکنون شبهات مختلفی وجود دارد و به وسیله رسانه‌ها مطالب کاذب زیادی را مطرح می‌کنند، فرد در برابر این‌ها باید اعتقادات خود را تقویت کند و شبهات را نیز دفع کند.

آیت‌الله مصباح یزدی گفت: برخی از افراد در معرض شبهات هستند، بر این‌ها لازم است که علم زیادی را برای دفع این شبهات یاد بگیرند، باید قوی‌ترین علم را کسب کنند، اکنون که جوانان بیشتر در معرض شبهات هستند باید قوی‌ترین علم را کسب کنند، البته منظور قوی‌ترین علمی است که به آن نیاز دارند./993/پ200/ج