نشست سلفی گری و وهابیت؛ جهان مدرن و پسا استعماری برگزار شد

 به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست تخصصی «سلفی گری و وهابیت؛ جهان مدرن و پسا استعماری» پیش از ظهر امروز یکشنبه اول آذرماه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با حضور جمعی از پژوهشگران و محققان برگزار شد.

حسین هوشنگی عضو هیآت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در ابتدای این نشست با بیان اینکه جریان سلفیه و نو سلفیه ابتدا به ساکن به وجود نیامد و پیدایش آن ریشه در تاریخ دارد، خاطرنشان کرد: ریشه تاریخی این جریان ها قبل از جهان مدرن در فضای تنش آلود جهان اسلام در نتیجه نوعی شکست و بحران هویتی ناشی از اقدامات استکبار علیه اسلام به وجود آمده است.

وی با اشاره به جریان «ابن تیمیه» بزرگ ترین متفکر سلفی در جهان اسلام، عنوان کرد: بدنبال فتوحات مغول و فتح بغداد توسط هلاکوخان مغول و شکست مسلمانان در اندلس و مصر نوعی درگیری در فضای سلفیه به وجود آمد، جریان نوسلفی نیز متعاقب رویایی جهان اسلام با فرهنگ غربی و مواجه با استعمار  تحت تأثیر نخبگان و روشنفکران غرب زده به وجود آمد.

استاد فلسفه  در ادامه با اشاره به نوع خفیف تر این جریان در ایران و ترکیه، اظهار داشت: این جریان در ایران  توسط « میزا فتحعلی آخوندزاده» و در ترکیه «آتاتورک» به دنبال حرکت میانه روی و تجدید نظر در دین وجود داشت، جریان بنیادگرا نوعی مواجه سلبی دارد که متفکر این جریان «سید قطب» است، جریان تند القاعده نیز با وجه فکری ضعیف تری و نوعی سلفیه در اهل تسن جهت مقابله با مدرنیسم و تفکر غرب شکل یافت.

هوشنگی با بیان اینکه جریان های سلفی در یک درجه نیست و مشتمل از جریان های مختلف است، بیان کرد:  طیف معتدل سلف سوفی از جمله «بیدل دهلوی» و «حسن البناء» تحت تأثیر جریان سلف هستند که این جریان ها در هند، مصر و مغرب معتدل تر وجه سیاسی و خشونت آنها کم تر و وجه فعالیت آنها حول محور فرهنگی اجتماعی است.

وی با اشاره به اینکه «محمد بن عبدالوهاب» سردمدار سلفی گری است، ابراز داشت: سید قطب به لحاظ مولفه اصلی در این جریان سلفی به حساب می آید، نوع سلفی گری در جریان زیدی یمن هم وجود دارد، سلفی ها تنها حنبلی ها و مالکی نیستند، در جهان اسلام با پشتیبانی عربستان نفوذ فراتر از حنبلی گری رفته است و حساسیت آنها بیشتر درباره توحید است.

هوشنگی با بیان اینکه طیف های مختلف سلفی در وجه اشتراک با سایر جریان ها متفاوت و میزان پایبندی آنها متفاوت است، گفت: اصلی ترین اعتقاد آنها بازگشت به قرآن و سنت است، این ادعای همه مسلمان است اما آنها تأکید بیشتری بر کتاب و سنت دارند، آنها از سلف صالح هم می گویند و اینکه منبع کتاب و سنت اصل و راهنما گزارش سلف صالح بوده است، اینکه سلف صالح چه برداشتی از قرآن داشته است آنها هم آن را صحیح می دانند.

استاد فلسفه با تأکید براینکه سلفی ها مخالف تفسیر و تحول هستند و اینکه تفسیر جزء سنت نبوده است، تصریح کرد: آنها تنها تفسیر سلف صالح را قبول می کند، مخالف توسل و زیارت اهل قبور و مزار ساختن برای امامان هستند چرا که سلف صالح به آن عمل نمی کرد، آنها مدعی به نام علم فقه و علوم قرآنی نیستد و معتقدند که اسلام باید پیراسته و با فقه و اصول مخالف هستند.

هوشنگی با بیان اینکه سلف مدعی به اینکه شیعه دارای خرافه و بدعت در دین است، عنوان کرد: آنها به همین دلیل با شیعه مخالفت می کنند، علت تفاوت داعش و القاعده این است که داعش شیعه کردها را عدو القریب و غرب را عدو البعید معرفی می کند اما القاعده عدو اصلی را غرب و شیعه را عدو البعید معرفی می کند، علت جدایی این دو در همین است تا اینکه جریان داعش شکل گرفت.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: این جریان ها مخالف با طیف ها عقل گر و  روحانی سنتی و فقه هستند و قصد دارند تا سنت چند صد هزار ساله اهل سنت و شیعه کنار رود، سلف مشاهده گر است و با جریان های شیعه و علما و سنت فقه ای مخالف است، گروه های فرقان و مجاهدین نیز نوعی سلف ضعیف بودند، نوعی از این اعتقادات را در اندیشه های دکتر شریعتی که تحت تأثیر عقاید سید قطب است را مشاهده می کنیم.

هوشنگی با بیان اینکه سلف تنها مذاهب چهار گانه را، راه به سوی بهشت می دانند، عنوان کرد: جریان سلفی با پشتیبانی عربستان نفی مذاهب ها و ایجاد وحدت مسلمان اهل سنت را مطرح کرد، افکار آنها تأثیرگذار بوده و برای شیعه نوعی چالش ایجاد کرده است، در واقع وحدتی را تنها ین اهل سنت مطرح می کنند که کنار گذاشتن اختلافات مذهبی و بازگشت به کتاب و سنت است.

وی با بیان اینکه سلفی و نو سلفی ها معتقد به بازگردان باب اجتهاد هستند، عنوان کرد: برخلاف جریان های قرن چهار که گفته شد علمای راشدین همه برحق هستند و مذاهب چهارگانه جا افتاد سلفی ها این را اسلامی نمی دانند و معتقد هستند که باب اجتهاد باز و با تکیه بر روح تعالیم اسلام باشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با بیان اینکه بحث اجتهاد میان طیف های سلف مختلف است، خاطرنشان کرد: برخی از طیف ها از جمله جریان سید جمال خواستار مقابله با خرافه ستیزی و بازگشت توحید را مطرح می کند، قائل به تفسیر عقلی و اجتهاد هستند و شاگران سید جمال منجر به تقویت اخوان المسلمین نوعی سلفی اصلاح طلب شدند که علم را نفی نمی کنند اما سلف وهابی برای عقل جایگاه ممتازی قائل نیست و این جریان در برابر مدرنیست و فرهنگ غرب است.

هوشنگی در ادامه بیان کرد: این جریان با نوسلفی و بنیاد گرا سرخورده از جهان اسلام است، سلف وهابی نسبت به استعمار و قدرت داخلی ابعاد فکری ندارد و دغدغه او است اینکه جهان اسلام تضعیف شده و دلیل آن این است که از ایمان اولیه دست برداشتیم و به همراه بازگشت به ایمان را هر دومی مطرح می کنند، اما جریان سید جمال سلفی عقل گرا است و به یافته غرب توجه بیشتری دارد.

استاد دانشگاه با بیان اینکه جریان سید جمال علم جدید را در عین اینکه نفی نمی کند گروهای فعال هم در این زمینه تشکیل می دهد، در ادامه خاطرنشان کرد: القاعده و داعش از نظر ساختار و رسانه ها و تکنولوژی استفاده می کنند و در روش ابزار نفی ندارند اما با علم مشکل از ابتدا پیدا کردند و معتقد هستند که علم قائل به اشتباه است، معتقد هستند که دین همه یا هیچ است.

هوشنگی با بیان اینکه در مدرنیته منشا نو سلفی بحث هویت مطرح می شود، گفت:  بحران هویت در مدرنیسیم تبعات و فرهنگ مردم را از هویت دین جدا می کند چرا در غرب این اقدام به یکباره انجام نمی شود و  بیش از300 سال از تولید موتور بخار تا اینترنت فاصله است اما در جهان اسلام بحران هویت با بروز تکنولوژی به یکباره اتفاق می افتد.

وی مشکل افرادی را که به داعش می پیوند را مشکل هویتی دانست و خاطرنشان کرد: معمولا طبقات متوسطی که جذب داعش می شود شهرنشین های هستند که از مهاجرین روستا هستند، آنها وقتی وارد زندگی شهری و صنعتی می شوند دچار بحران هویت می شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در پایان صحبت های خود خاطرنشان کرد: در فرهنگ غرب جهان دین سکولار شده و معنویت به حاشیه و مادیت غالب شده است، آرمان های دینی تبلیغ نمی شود و میزان و معیار غرب تنها رفاه است، انسان دچار بی آرمانی و روزمرگی می شود بنابراین استعمار با ایجاد سرخوردگی و حقارت باعث احیای جریان سلفگرایی می شود.

گفتنی است، در این نشست ضمن بررسی اهمیت فضای پسا استعماری در جامعه کنونی مسلمانان، درباره نسبت وهابیت و جریان های جدید سلفی با استعمار و پسا استعمار و نیز میزان پاسخگویی تفکر و عملکرد وهابیت به نیازهای جامعه مدرن مسلمانان،، بحث و گفتگو شد./818/