معنای توحید، بی‌توجهی به اسباب نیست
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه با سخنرانی محسن اسماعیلی، تنها عضو غیرمعمم پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری، شب گذشته در مجموعه شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد.
اسماعیلی در ابتدای این جلسه گفت: امیرمومنان(ع) فرموده‌اند از هر نعمتی که خدا عنایت فرموده است به طور صحیح استفاده کن، هیچ نعمتی را که خدا داده است ضایع و تباه نکن و باید اثر و نشانه نعمت‌هایی که خدا به تو می‌دهد در تو دیده شود.
وی افزود: از نکاتی که از این سه جمله امیرمومنان(ع) دریافت می‌شود عبارتی است که حضرت در هر سه جمله تکرار کرده‌اند که نعمت را خدا می‌دهد، این تأکید به مطلبی اشاره دارد که برخی بزرگان گفته‌اند آن مطلب، سرّ توحید در آن نهفته است، قرآن نیز در این مورد بیان کرده است که همه نعمت‌ها را خدا داده است و باید به این مطلب اعتقاد داشته باشید و اثر این اعتقاد در شما دیده شود.
اسماعیلی بیان کرد: در روایات داریم که خداوند همه نعماتش را مستقیماً عنایت نمی‌فرماید بلکه برخی نعماتش را از طریق بندگانش ارسال می‌کند که این نعمات می‌توانند مادی یا معنوی باشند، مثلاً اینکه مالی از طریق یک بنده خدا به ما برسد نعمتی مادی است یا مثلاً اینکه کسی را ما هدایت کند نعمتی معنوی است.
وی اظهار کرد: باتوجه به اینکه در معارف اسلامی آمده است ایادی یا واسطه های فیض وجود دارند و شکر آنان نیز باید بشود، پس منظور امیرالمؤمنین(ع) از جمله‌ای که سه مرتبه تکرار کرد چیست؟ در مورد ایادی ما مفصلاً در روایات داریم که باید قدردانشان باشیم و شکرشان را به‌جا آوریم تا جایی که به بهانه شکر خدا نیز نمی‌توانیم از شکر ایادی چشم‌پوشی کنیم و حتی اگر انسان نسبت به ایادی خدا بی‌توجه باشد و شکرش را نکند، کفران خدا کرده است، مثلاً اگر انسان به معلم خودش ناسپاسی کند، ناسپاسی خدا را کرده است، از این رو آن سه جمله ذکر شده از امیرالمؤمنین(ع) در مورد ایادی نیز صدق می‌کند منتها درست است که باید قدردان ایادی باشیم اما نباید آنقدر متوجه ایادی باشیم که خدا را فراموش کنیم.
این عضو مجلس خبرگان گفت: مثلاً پدر و مادر واسطه فیض هستند و خدا در قرآن می‌فرماید هم شکر من و هم شکر پدر و مادرتان را کنید اما بلافاصله در آیه بعدش می‌فرماید اگر این ایادی خواستند مرا فراموش کنی یا برای من شریک بگیری آنجا نباید از آنان اطاعت کنی، پس یک وظیفه ما این است که از اصل منبع فیض غافل نشویم و وظیفه دوم این است که حتی به این بهانه از شکر واسطه فیض غافل نشویم و شاید سرّ این شکر دوم در این باشد که اگر از کسی که واسطه فیض است و او را می بینم غافل هستیم و شکرش را به‌جا نمی‌آوریم، چگونه می‌خواهیم شکر آنکه نمی‌بینیم را به‌جا آوریم؟!
وی بیان کرد: نکته مهم این است که ما انسان‌ها آنقدر مشغول واسطه فیض می‌شویم که از منبع فیض غافل می‌شویم و آن سه تکرار امیرالمؤمنین بر همین نکته اشاره دارد، نه بر اینکه شکر واسطه فیض را نکنیم، این مطلب در خطبه 225 نهج‌البلاغه نیز وجود دارد که امیرالمؤمنین(ع) در دعایی به خداوند عرضه می‌دارد: خدایا آبروی مرا حفظ کن از این طریق که گشاده‌دست باشم و شخصیت مرا در اثر ناداری پست نکن چون اگر تو ندهی من باید جلوی کسانی دست دراز کنم که جلوی تو دست دراز کرده‌اند و از بدترین بندگان تو، درخواست ترحم و لطف کنم و گرفتار این بشوم که شکر کسی را کنم که من می‌دهد و اگر نداد بدگویی‌اش کنم و این در حالی است که پشت‌پرده همه آنان که می‌دهند خود تو هستی.
اسماعیلی افزود: یا مثلاً در حکمت 232 نهج‌البلاغه در این مورد آمده است: هرکس با دست کوچک ببخشد با دست بزرگ می‌گیرد. خود سید رضی در مورد این حکمت آورده است که دست کوچک، دست واسطه است و دست بزرگ، دست (بخشش) خداست.
وی بیان کرد: یا مثلاً در خطبه 227 نهج‌البلاغه آمده است: خدایا تو مونس‌ترین مونس دوستانی هستی و نیازهایشان را برطرف می‌کنی، باطنشان را می‌بینی و می‌دانی در عمق باطنشان چه می‌گذرد، هیچ رازی ندارند که تو ندانی، دل‌هایشان متوجه توست، اگر غریبی و تنهایی آنان را به وحشت اندازد یاد تو آرامشان می‌کند، اگر گرفتاری‌ها بر سرشان بریزد به تو پناه می‌آورند چون این اولیاء تو می‌دانند که سرچشمه فیوضات دست توست.
اسماعیلی اظهار کرد: معنای توحید، بی‌توجهی به اسباب نیست بلکه معنایش این است که انسان از مسبب‌الاسباب غافل نباشد و اگر انسان به این نکته توجه کند هم انسانیتش محفوظ می‌ماند و هم ایمانش محفوظ می‌ماند؛ انسانیتش محفوظ می‌ماند چون قدردانی از واسطه‌ها نشانه انسانیت است و ایمانش محفوظ می‌ماند چون با این‌همه به این واسطه‌ها دل نمی‌بندد و توکلش به خداست.
وی افزود: امام(ره) در این مورد فرموده‌اند اگر کسی به اسباب توجه کند اما مسبب‌الاسباب را فراموش کند، مثل بت‌پرست‌هاست. انسان اگر دقت کند که هیچ خیری نیست مگر اینکه خدا فرستاده است پس در حقیقت همه شکرهایش نیز از خداست و از واسطه هم که تمجید می‌کند از خدا تمجید کرده است اما اگر متوجه این موضوع نباشد همانند بت‌پرستان است.
این عضو مجلس خبرگان گفت: همه معارف دین در الحمدلله جمع شده است، برخی می‌گویند الف‌ولام آن، ماهیت را می‌رساند یعنی ماهیت حمد برای خدا است چون چیزی جز خدا وجود ندارد که انسان از او تمجید کند، امام(ره) در تفسیر سوره حمد آورده است شما وقتی غذا می‌خوردی و به‌به می‌گویید شاید حتی خودتان متوجه نباشید اما در واقع به خدا به‌به گفته‌اید. برخی نیز این الف‌ولام را الف‌ولام استغراق گرفته‌اند و گفته‌اند هر حمدی که می‌کنیم برای خدا واقع می‌شود به شرط اینکه متوجه باشیم. به همین دلیل، گفته‌اند الحمدلله سرّ السرّ توحید است.
وی افزود: امیرالمؤمنین(ع) در این سه جمله می‌خواهند پایه‌های توحید را محکم کنند تا انسان باورش شود هیچ نعمتی به او نمی‌رسد مگر اینکه اینکه از جانب خدای متعال است، انسان باید در واسطه‌ها نیز خدا را ببیند و اگر از واسطه‌ها نیز تشکر می‌کند فقط خدا را مد نظر داشته باشد، انسان باید به منبع متصل شود و در واسطه‌ها نماند، البته منظور این نیست که اسباب را نبینیم، از طریق سبب است که مسبب الاسباب را می‌بینیم بحث بر این است که در اسباب نیز مسبب الاسباب را ببینیم.
اسماعیلی در پایان یادآور شد: مرحوم استادم می‌فرمود این ماه‌های رجب، شعبان و رمضان، خانه‌های هستند، در ماه رجب، امیرالمؤمنین(ع) از شما پذیرایی می‌کنند این ماه، «دار الولایه» است، در ماه شعبان، رسول‌الله (ص) از شما پذیرایی می‌کنند و این ماه، «دار الرساله» است و در ماه رمضان، خود خدا از شما پذیرایی می‌کند و این ماه، «دار الله» است./202/9597/ب1