اخوان المسلمین؛ از تقریب گرایی تا تکفیری گری

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی جریان شناسی سلفیت معاصر، پیش از ظهر امروز با ارائه حجت الاسلام محمد علی لیالی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی، در پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی قم برگزار شد.

حجت الاسلام لیالی با بیان این که موضوع بحث ما اخوان المسلیمن است، گفت: امروز از میان جریان های مختلف سلفی گری جریان سلفی گری از نوع تکفیری جهادی حاکم است که نیاز به جریان شناسی دارد.

وی با اشاره به جریان سلفی گری بر اساس مکتب اخوانی، اظهار داشت: اصل بر این است که جریان سلفی از جریان های احمد ابن حنبل است و بعد از او ابن تیمیه است ولی در دوران معاصر بعد از پیدایش سید جمال الدین اسدآبادی و تفکر بازگشت به اسلام، شاگردش به نام محمد عبده و شاگردش رشید رضا هر دو شافعی هستند و حسن البناء شاگرد رشید رضا است که مؤسس جریان اخوانی است و بعد از او سید قطب می آید که بنیان گذار جریان های سلفی جهادی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی با بررسی رهبران اخوان تا کنون ابراز داشت: اخوان المسلمین تا کنون 7 رهبر را به اسم مرشد داشته است که از حسنن البناء شروع می شود و امروزه به محمد بدیع رسیده است و این ها هر کدام اندیشه خاص داشته اند و گاهی با هم در تعارض هستند.

وی با بیان این که امروز جریان اخوان را رهبران مصری اداره نمی کنند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر یوسف قرضاوی قطری هدایت اخوان را به دست دارد و قابل توجه است که با تحلیل جریان های جهان اسلام جنبش اخوان در صدر تأثیر گذاری در جهان اسلام و اهل سنت قرار دارد و کشورهای اسلامی مانند ترکیه بسیار متأثر از جریان اخوان هستند.

حجت الاسلام لیالی با بیان این که نوع تعارض و تناقضی که این رهبرای با جهان تشیع دارند متأثر از جریان اخوان است، گفت: بر خلاف همه جریان ها اخوان خیلی زود رشد کرد و در 40 کشور شعبه ایجاد کرد و در تحلیل این جریان باید گفت که کمک کرد جمال عبد الناصر به قدرت برسد ولی بعد اخوان به دست جمال عبد الناصر در مصر معدوم شد و در سوریه هم حافظ اسد همین کار را کرد؛ یکی از مهمترین دلایل مخالف اخوان نسبت به بشار اسد به خاطر کشتاری است که حافظ اسد از اخوانی ها به راه انداخت.

وی با بیان این که در تمام کشورها به جز ترکیه و قطر که رهبرانش اخوانی هستند اخوان ممنوع است، گفت: اخوان در ایران هم فعالیت داشته است اهل سنت ایران در غرب کشور گرایش شافعی و اخوانی دارند بر خلاف اهل سنت شرق که گرایش حنفی و دیوبندی دارند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی با بیان این که اصول اندیشه سیاسی جریان اخوان بسیار مشکل است و نمی شود آن را تحلیل کرد، یادآور شد: اساس تفکر اخوان ارشاد و تبلیغ و دعوت به سازندگی جامعه برای تأسیس حکومت اسلامی است و اخوان معتقد است آنقدر باید تبلیغ کرد که جامعه آماده شود و وقتی آماده شد حکومت تأسیس شود.

وی با اشار به ویژگی های متعارض اخوان از ابتدای شکل گیری تا کنون، ابراز داشت: اخوان از ابتدا بر تعامل با جهان تأکید داشت ولی امروز در حالی که خود اخوان یک حزب است تحزب را حرام می داند؛ از دیگر ویژگی های اخوان در ابتدای شکل گیری تأکید بر امت اسلامی در مقابل ملت و تعامل با فرقه های مسلمان و اجتناب از درگیری با فرقه های مذهبی، تأکید بر دموکراسی و انتخابات، ضدیت با اسرائیل و حمایت از مقاومت؛ تعامل حتی با فرقه های غیر اسلامی به خصوص در مصر از اندیشه های بنیادین اخوانی ها بوده است.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که تأکید اخوان بر تقریب بود و تعصب مذهبی را انکار می کردند، گفت: حسن البناء از رهبران تقریب بود که در نشریه خود مقالاتی از نواب صفوی و آیت الله کاشانی هم به چاپ می رساند و از آنها برای نشست های اخوان دعوت می کرد که نشانگر جریان تقریب گرایانه با تشیع در اخوان است.

وی با بیان این که اخوان امروز هیچ اعتقادی به تقریب ندارد و به جهاد با گروه های حتی مسلمان هم می پردازد، اظهار داشت: امروز اخوان در اختیار رهبران اخوان نیست و گرایش های مختلف و متفاوتی دارد که حتی انشعاباتی از آن جدا شده است.

حجت الاسلام لیالی اشتراکات انشعابات اخوانی را برشمرد و خاطرنشان کرد: همه گروههای منشعب از اخوان المسلمین سلفی هستند و همه به رهبران واحدی اعتقاد دارند و عموم آنها گرایش به ترکیه و قطر دارند؛ همه آنها با عربستان و وهابیت سر ناسازگاری دارند و اکثریت جریان اخوان را باید جریان اخوان سکولار دانست که نماد آنان اردوغان و فتح الله گلن است و مدیریت جریان اخوان به غیر از گروه های جهادی در اختیار جریان های سکولار است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی ادامه داد: بخشی از جریانهای اخوان که اصل اخوان است جریان اخوان تبلیغی و دعوتی است که جریان غالب است و یک گرایش دیگر هم وجود دارد که اخوان تصوفی است و آخرین گرایش هم اخوان سلفی جهادی است که در عراق و سوریه به فعالیت می پردازند.

وی با بیان این که جریان اخوان از اندیشه های رشید رضا شروع می شود، گفت: رشید رضا از سال 1865 تا 1935 در تفکر اسلام گرایی و باز گشت به اسلام در قرن بیستم اثر گذار بود و نظریه بازگشت به خلافت اسلامی را مطرح می کند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: اولین تفکر رشید رضا احیای خلافت اسلامی است که یک حلقه مفقوده در تاریخ اهل سنت است زیرا دنیای خلافت با بر افتادن بنی العباس از بین رفت و از این جهت برای اهل سنت جاذبه داشت؛ در ادامه رشید رضا با تفکرات محمد ابن عبد الوهاب آشنا می شود.

وی با یان این که در مصر الان هم اندیشه شافعی مطرح است، اظهار داشت: رشید رضا از اولین کسانی بود که به تقابل با اهل بیت و شفاعت و توسل پرداخت و مسلمان قائل به توسل را مشرک می داند ولی کافر نمی داند و شاگردش به نام حسن البناء در سال 1349 به بهانه ترور رییس جمهور وقت دستگیر و اعدام می شود.

حجت الاسلام لیالی با بیان این که حسن البناء را از تأثیرگذارترین رهبران اخوان در قرن بیست می دانند، گفت: تفکر بازگشت به خلافت اسلامی قبل از او مطرح شده بود ولی او سعی می کند این اندیشه را باز سازی و تدوین کند و ساختار اخوان را تأسیس می کند.

وی افزود: حسن البناء ناقد وهابیت است و معتقد است که مهمترین مشکل وهابیت این است که به قبور پرداخته است و به قصور کاری ندارد وی می گوید وظیفه ما خراب کردن قصرها است و تخریب قبرها هیچ تأثیری در جریان اسلام ندارد و اساس اختلاف وهابیت با اخوان در همین نکته است که اساس وهابیت قصر نشینی است و اخوان به دنبال تخریب قصر ها است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی با بیان این که حسن البناء تفکر پیچیده متعارض دارد، گفت: حسن البناء هم سلفی، هم تقریبی، هم صوفی و هم اعتدالی است و معتقد بود که اختلاف در مذاهب را می شود پذیرفت و باید به حداقل رساند و از همین جهت با نواب صفوی ارتباط داشت و قائل به کنار آمدن با تشیع بود.

وی ابراز داشت: بعد از حسن البناء دومین شخصیت تأثیرگذار جریان اخوان سید قطب است که اخوانی ها حسن البناء را امام می دانستند و سید قطب را پدر جریان اخوان می خواندند؛ سید قطب بیش از بیست کتاب دارد که به زبان های مختلف ترجمه شد و به ایران هم آمد.

سید قطب آموزگار گفتمان تکفیر در اهل سنت است

حجت الاسلام لیالی با بیان این که سید قطب آموزگار گفتمان تکفیر در اهل سنت است، خاطرنشان کرد: اندیشه های سید قطب بر جریان های سلفی و جهادی امروز تأثیرگذار است؛ او می گوید جهان در جاهلیت به سر می برد و باید انقلاب کرد و علیه طاغوت شورید و مفهومی به نام خشونت علیه جاهلیت در آثار سید قطب مطرح است.

وی با بیان اینکه مکتب سید قطب با عنوان قطبی گری مطرح است، گفت: او در ابتدا گرایش تقریبی دارد ولی به تدریجی به خاطر مبارزه با جمال عبد الناصر به سلفیت و جهادی گری روی می آورد و تمام گروه های جهادی امروز متأثر از اندیشه های سید قطب هستند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی ابراز داشت: سید قطب در کتاب خود معتقد است که مدارا و وفق باید با جامعه اسلامی باشد ولی امروز ما جامعه اسلامی نداریم؛ بنابراین باید با خشونت با جاهلیت مبارزه کرد و جامعه اسلامی را تأسیس کرد؛ سید قطب در تفسیر آیه اشداء علی الکفار و رحماء بینهم می گوید که تمام فرقه های اسلامی در جاهلیت هستند و کافر هستند و باید اول با آنها مقابله کرد.

وی با بیان این که مبارزه با سران حکومت های اسلامی مانند شاه در قبل از انقلاب در ایران جاذبه داشت و نواب صفوی هم همین تفکرات را داشت، گفت: تفکر سید قطب اندیشه جهاد را در دنیای اسلام زنده کرده است.

حجت الاسلام لیالی ادامه داد: یکی از دلایل برگشت شخصیت سید قطب از تقریب گرا به تکفیری گری آشنایی با ابو علی مودودی و خواندن کتاب های او است که مفهوم هجرت و جهاد را مطرح می کند؛ ولی بعد از سید قطب اندیشه اخوان فرو پاشید و عظمت خود را از دست داد.

وی شکری مصطفی که از شاگردان سید قطب بود را بنیانگذار اندیشه تکفیر و جهاد با مسلمانان دانست و ابراز داشت: یکی از نظریه پردازان معروف جریان تکفیر عبد السلام فرج بود که اندیشه جهاد سید قطب به وسیله او تدوین شد و کتابی را به عنوان الفریضة الغائبه تدوین کرد و بر اساس این کتاب او تنها راه رسیدن به حکومت اسلامی را جهاد دانسته است و مورد پذیرش جوانان اهل سنت قرار گرفت.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی افزود: تکفیری ها بر گزاره هایی از قبیل این که آیات جهاد را باید برجسته کرد، اسلام دین شمشیر است، بر هر مسلمانی جهاد واجب است، همه مسلمانان کافر هستند زیرا به غیر ما انزل الله حکم می کنند معتقدند از این روی عبد السلام فرج تشکیلات «جهاد» را راه اندازی کرد.

وی با بیان این که شخصیت دیگری که در اخوان مطرح است حسن الهضیبی است، گفت: او برگشت به تقریب دارد و می گوید ما مأمور دعوت هستیم و نباید قضاوت و حکم کنیم و از این جهت از بحث ما خارج است و ما کاری به اندیشه های او نداریم.

حجت الاسلام لیالی با بیان این که یکی از مشکلات جدی که در میان تمام اهل سنت وجود دارد نبود مدل حکومت اسلامی است، خاطرنشان کرد: دنیای اهل سنت در زمینه رسیدن به خلافت نظریه مشخصی ندارند و نمی دانند که خلیفه باید از راه نصب و یا از راه غصب و یا از راه بیعت و یا از راه دیگری به حکومت برسد ولی اکثرا بر بیعت با خلیفه تأکید دارند که در هر منطقه باید یک والی منصوب شود.

وی عامل گرایش نیروهای نظامی دیگر کشورهای اسلامی به این گروه های تکفیری را عوامل مادی دانست و گفت: بودجه های کلانی که در اختیار تکفیری ها قرا می گیرد و همچنین عوامل جنسی و از طرف دیگر شست و شوی مغزی و اعتقادی باعث جذب این افراد به گروه های تکفیری جهادی شده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و مطالعات اسلامی افزود: باید فکر کرد که چه عاملی باعث شده است که اهل سنتی که به خون هم تشنه بوده اند امروز دارند به هم نزدیک می شوند و به اتحاد رسیده اند که یکی از عوامل آن می تواند عملکرد بد مبلغان ما در توهین به صحابه که فصل مشترک بین اهل سنت است باشد.

وی ابراز داشت: با توجه به تحولات منطقه ما باید همایش ها و کنگره هایی را تشکیل دهیم و جریان سلفی تکفیری را محکوم کنیم؛ این نشست ها نباید در ایران بلکه باید در سایر بلاد باشد و اندیشه تقریب و وحدت را گسترش دهیم به شرط این که تقریب به معنای دست کشیدن از اصول اهل بیت(ع) نباشد.

حجت الاسلام لیالی با بیان این که گروه های تکفیری متخصص بر اندازی حکومت هستند، گفت: ولی بعد از تغییر حکومت تبدیل به معضلی برای همان حکومت می شوند و تاریخ مصرف موقت دارند.

وی با اشاره به چالش های نظریه جهاد، گفت: یکی از چالش ها این است که هنوز کسی ندیده است از یهود  و نصارا کسی کشته شود در حالی که بیش از یک میلیون مسلمان کشته شده است، دیگر این که سلف با ابزارهای مدرنیته سازگاری ندارد در حالی که امروز آخرین ابزارهای صنعتی و مدرنیته در اختیار آنها است؛ چالش دیگر این است که فرزند هیچ وهابی دیگر به عربستان بر نمی گردد و عمدتاً سکولار هستند./843/پ200/ی