علت اعتراف ولید بن مغیره به شیرینی قرآن
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از تسنیم، خلیل پروینی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، در اولین همایش بینالمللی روششناسی مطالعات میانرشتهای قرآن کریم که امروز در دانشکده الهیات دانشگاه تهران و با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی در حوزه مطالعات اسلامی همراه است، ضمن ارائه مقاله خود با عنوان «رابطه قرآن و نقد ادبی»، گفت: اکنون درباره چرایی انتخاب این عنوان صحبت خواهم کرد.
قرآن یک پدیده زبانی بی‌نظیر بود که عرب‌های صدر اسلام را به شگفتی واداشت طوری که تمام مشرکان معاند به سبک و اسلوب بیانی قرآن اعتراف کردند و از سوی دیگر مؤمنان در اثر شنیدن آیات قرآن ایمانشان زیاد شد. معروف است که ولید بن مغیره که سرسخت‌ترین دشمنان اسلام بود و خداوند در سوره «مدثر» مدال ننگآوری به او اختصاص داده است، درباره اسلوب و سبک قرآن در جواب ابوجهل که از او خواسته بود که علیه قرآن چیزی بگو تا مردم به آن تمایل نیابند، گفت: ای ابوجهل تو میدانی شعر جن و انس را میدانم و انواع شعر ادب را میدانم، به خدا سوگند این سخن (قرآن) را شیرینی و رونق خاصی است.
وی با اشاره به اینکه با چنین وضعیتی چرا زبان قرآن را مورد غفلت قرار دادیم، اظهار کرد: درباره اعجاز قرآن وجوه مختلفی بیان شده است که قدیمیترین و مستمرترین وجه اعجاز قرآن کریم طبق بیان علما، اعجاز ادبی قرآن بوده است. از قرن سوم به بعد شاهدیم که تألیفاتی درباره اعجاز ادبی قرآن توسط علما نوشته میشود.
پروینی با اشاره به روایت امیرالمؤمنین(ع) که درباره قرآن فرمود «ظَاهِرُهُ أَنِیقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِیق» گفت: بر اساس فرمایش امیر مؤمنان(ع) قرآن ظاهرش زیباست و این به معنای آراستگی خاص نیست بلکه به معنای اعجاز ادبی است. حروف و آیاتش و سبک نگارش قرآن حتی الهی است. حال باچنین وضعیتی ما در علوم قرآن شاهدیم متأسفانه به مسائل ادبی و زبانی قرآن کریم توجه بایسته و شایسته نداریم و این باعث شکافی در فهم تفسیر به روز قرآن شده است. وفاداری متن لازمهاش ملتزم شدن به مقدمات فهم متن است که اوج علوم زبانی نقد ادبی است. ناقد ادبی به درجهای از فهم متن میرسد که آن را ارزیابی می‌کند.
وی با بیان اینکه قرآن باعث شد نقد ادبی در جهان اسلام ایجاد شود، افزود: عرب صدر اسلام دلیل نیک بودن سخن خداوند را نمیتوانستند تشخیص دهند، اما پس از نزول قرآن شاهدیم که نقد ادبی با تأثر از علوم عقلی و علوم زبانی یک علمی به نام نقد ادبی شکل میگیرد که بلاغت قرآن را بررسی می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره رابطه بین نقد ادبی و قرآن کریم، گفت: باید بدانیم قبل از عالم اختراع ادبی و عالم ارزیابی ادبی چه ارتباطی وجود دارد؟ اول عالم ابداع است و ناقدان بر اساس متون ادبی موازینی را برای نقد سخن در نظر می‌گیرند. نقد ادبی میتواند نقش مکملی داشته باشد و در ادامه مسیر، برای ادبا راه را نشان دهند. درباره قرآن کریم نیز یک پدیده زبانی منحصر به فرد بود. نقد ادبی نیز در تمدن اسلامی برای ارزیابی اعجاز قرآن شکل گرفت و باعث پیدایش رویکردهای مختلف در نقد ادبی شد.
پروینی با اشاره به اینکه قرآن کریم دارای قابلیت‌های مختلف برای خوانش‌های مختلف و فهم زبانی است، افزود: این مسأله باعث میشود در طول مسیر، قرآن کریم را بر اساس پیشرفت علوم زبانی و نقدی بفهمیم. گسترش نقد ادبی مدیون به قرآن بوده است اما متأسفانه گسستی پیش آمده است تا جایی که در حوزه نقد ادبی کاملاً وابسته به غرب هستیم. نقد ادبی بوم زیست متون ادبی پیش می‌رود، لذا این مکاتب نقدی که امروز شاهدیم به صورت وارداتی، از غرب وارد شده است، لذا اکثر اساتید ما در این زمینه سردرگم هستند، زیرا به قرآن رجوع نمی‌کنیم.
وی با بیان اینکه قرآن در گسترش نقد ادبی نقش داشته است اما این نقد ادبی نتوانسته است با قرآن همراهی کند، افزود: از دانستن مفاهیم نقدی و رویکردهای نقد ادبی معاصر در فهم تفسیر قرآن کمک می‌کند. باید پرسید اکنون کدام استاد نشانههای معناشناسی قرآن را رعایت می‌کند و کدام استاد از دستاوردهای ساختارگرایی استفاده می‌کند؟/1325/102/خ