سیری در مقام و منزلت حضرت اباالفضل العباس

چهارم ماه شعبان سال 26 هجری مصادف است با ولادت حضرت اباالفضل العباس عليه السلام[1]، میلاد پرچم دار قیام عاشورا و مظهر دلدادگی به معبود، آن بزرگ مرد حماسه آفرین که در قیامت، شهیدان بر مقام او رشک می برند.[2]
آداب زیارت حضرت اباالفضل، عباس بن على عليهما السلام
«ابن قولويه» در كتاب «كامل الزيارات» به سند معتبر از ابوحمزه ثمالى از امام صادق عليه السلام نقل كرده كه فرمود: وقتى اراده زيارت قبر حضرت عباس عليه السلام را نمودى، بر در حرم آن حضرت مى ايستى و مى گويى:[3]«... اشهد لك بالتسليم والتصديق، والوفآء والنصيحة، لخلف النبى صلى الله عليه وآله المرسل، والسبط المنتجب، والدليل العالم، والوصى المبلغ، والمظلوم المهتضم..؛گواهى مى دهم كه تو تسليم بودى ،و تصديق نمودى و وفادارى كرده و خير خواهى نمودى براى جانشين پيامبر مرسل(كه درود خدا بر او و اهل بيت پاكش باد)و نوه برگزيده اش و راهنماى دانا و جانشين تبليغ كننده و ستمديده اى كه حقش پايمال شده..».[4]
سپس داخل حرم مقدس مى شوى و مى گويى:« السلام عليك ايها العبد الصالح، المطيع لله ولرسوله..؛سلام بر تو اى بنده شايسته و مطيع خدا و رسولش ...».[5]،[6]
از عبارت «شيخ طوسى» در «تهذيب» به دست مى آيد كه خوب است اين زيارت را در پشت سر قبر آن حضرت، رو به قبله بخواند.[7]،[8]
«شيخ مفيد» وعده اى ديگرمى گويند: پس از زيارت فوق به بالاسرآن حضرت مى روى و دو ركعت نماز مى خوانى وپس ازآن، باز هم هر چه خواهى نماز بجاى مى آورى وخدا را بسيار مى خوانى وسپس مى گويى: «اللهم صل على محمد وآل محمد، ولا تدع لى فى هذا المكان المكرم، والمشهد المعظم..؛خدايا بر محمد و خاندان پاكش درود فرست و در اين مكان گرامى و شهادتگاه با عظمت مرا به حال خود وا مگذار...».[9]
آنگاه پايين پاى آن حضرت رو به ضريح مى ايستى و مى گويى:«السلام عليك يا ابا الفضل العباس ابن امير المؤمنين، السلام عليك يابن سيد الوصيين..،سلام بر تو اى ابوالفضل عباس فرزند اميرمؤمنان، سلام بر تو اى فرزند آقا و سرور جانشينان..».[10]،[11]
براى وداع با آن بزرگوار «ابن قولويه» از ابوحمزه ثمالى نقل مى كند كه امام صادق عليه السلام فرمود: هنگام وداع با عباس عليه السلام بگو:«استودعك الله واسترعيك، واقرء عليك السلام..، به خدا مى سپارمت و خواستار حفظ توام، بر تو سلام مى فرستم...»،[12] سپس براى خود و والدين خود و مؤمنين و مسلمين هر دعايى را كه خواستى بكن. ،[13] ،[14]
بی تردید مسئله مهم در زیارت به‌ویژه برای جوانان این است که به محتوای زیارتنامه‌ها توجه ویژه کرده و به آنها عمل کنند، اگر می‌خواهیم بدانیم زیارت ما چقدر مورد قبول واقع شده باید ببینیم که پس از زیارت چقدر به حال معنوی شما افزوده شده است.[15]
زیارتنامه حضرت ابوالفضل العبّاس علیه السلام؛نشان‌دهنده مقام و منزلت علمدار کربلا
بی شک اگر در زیارتنامه ها دقت کنیم تمام وظایف زوار در زیارت نامه ها آمده است[16] در این میان هیچ کلاس درسی به اندازه زیارتنامه نمی تواند اثرگذار باشد[17]، بلکه زیارت قبور اهل بیت(علیه السلام) یک مکتب عالی تربیتی است که مردم با مراجعه به آنها می توانند مسیر زندگی خود را مشخص کنند.[18]
اگر محتوای دعاها و زیارتنامه ها تشریح شود بسیاری از مسائل حل خواهد شد،زیرا زیارتنامه ها همه اش درس است. [19] لذا برای اینکه زیارتمان قبول واقع شود، باید به محتوای زیارت‌نامه‌ها توجه کرد ،لذا  با توجه به آنها توشه‌ای از تقوا، ایمان، پاکی، امانت، صداقت و دوری از گناه که سنت انبیاء است را به دست خواهیم آورد.[20]
حال به مناسبت میلاد با سعادت قمر بنی هاشم حضرت ابا الفضل العباس علیه السلام، می گوییم که اگر  کسی بخواهد از مقامات معنوی ایشان باخبر شود می تواند به زیارتنامه ی ایشان نظر بیفکند که در آن آمده است:« سَلاَمُ اللَّهِ وَ سَلاَمُ مَلاَئِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَنْبِيَائِهِ الْمُرْسَلِينَ وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِينَ وَ جَمِيعِ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّيقِينَ الزَّاكِيَاتُ الطَّيِّبَاتُ فِيمَا تَغْتَدِي وَ تَرُوحُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ؛ سلام خدا و سلام فرشتگان مقرب خدا و رسولان خدا و بندگان شايسته خدا و سلام تمام شهيدان راه خدا و صادقان با ايمان كامل و نفوس پاكيزه پاك و نكو سيرت در آنچه صبح و شام است سلام همه آنان بر تو باد اى فرزند امير المؤمنين».[21]
 متن زیارتنامه ها بی حساب و کتاب نیست و این نشان دهنده ی مقامات برجسته ی آن حضرت می باشد که چنین زیارتنامه ای از معصومین درباره ی او به ما رسیده است.[22]
دردانه ام‌البنین و علمدار کربلا ؛ پرورش یافتۀ دامان علی(علیه السلام)
بدیهی است حضرت اباالفضل العباس (علیه السلام) در دامان «على عليه السلام» و در سايه او پرورش يافت و پرتوى از خلق و خوى آن امام بزرگوار، در وجودش انعكاس يافت.[23]
آری آن حضرت كه در كانون وحى پرورش يافته است؛[24]علمدار کربلا در مكتبى پرورش يافته بود كه مرگ افتخارآميز را به زندگى ننگين و در يك محيط ملالت بار و خفقان آور ترجيح مى دادند به عقيده ما شناخت مقام و منزلت حضرت عباس(علیه السلام)،يكى از بهترين مدارك براى شناسايى مكتب على عليه السلام است [25].
جانم به فدايت على جان كه از مصاديق بارز عالم ربانى بودى و با شيره جان و كلمات شيوا، متعلمينى چون حضرت عباس(علیه السلام) را پرورش دادى .[26]
«زهد»؛ راز جاودانگي ابوالفضل العباس (علیه السلام)
حاكم حسكانى در شواهد التنزيل از جابر بن عبدالله انصارى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود:«ان الله جعل عليا و زوجته و ابنائه حجج الله عى خلقه و هم ابواب العلم فى امتى، من اهتدى بهم هدى الى صراط مستقيم؛ «خداوند على عليه السلام و همسرش (فاطمه زهرا عليها السلام) و فرزندان او را حجت هاى الهى بر خلقش قرار داده، و آنها درهاى علم در امت من هستند؛ هر كس به وسيله آنها هدايت شود، به صراط مستقيم هدايت شده است.[27]،[28]
لذا امامان معصوم از فرزندان على عليه السلام، وارثان علم او بودند[29] زیرا علم و آگاهى نسل اندر نسل به فرزندان على عليه السلام يعنى امامان معصوم عليهم السلام رسيد.[30]
لیکن باید دانست قطع نظر از مسألۀ امامت، دیگر فرزندان على عليه السلام نیز تمام توجه خود را صرف علم و عبادت و ورع و بى اعتنايى به ظواهر فريبنده زندگى مادى دنيا نمودند [31]؛ در این میان به مقام و منزلت والای حضرت ابوالفضل العباس (علیه السلام) اشاره کرد که از جمله بزرگترين زاهدان و دانشمندان بود.[32]
جایگاه حضرت ابوالفضل (علیه السلام) در بیان امام حسین علیه‌السلام
عباس بن على عليه السلام پرچمدار لشكر برادرش امام حسين عليه السلام بود. وقتی از برادرش امام حسين عليه السلام اجازه ميدان خواست. امام عليه السلام فرمود:[33]««يا أخي كنت العلامة من عسكري و مجمع عددنا، فإذا أنت غدوت يؤل جمعنا إلى الشتات، و عمارتنا تنبعث إلى الخراب [34]؛ برادر جان! تو نشانه (شكوه و عظمت و) برپايى سپاه من و محور پيوستگى نفرات ما هستى. اگر تو بروى (و شهيد شوى)، جمعيت ما پراكنده، و ويران مى گردد».[35]
مقام والای حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام در قیامت؛ شهیدی که همه شهدا به مقامش غبطه می‌خورند
در وهلۀ نخست باید گفت مقام شهدا، در فرهنگ اسلام فوق العاده زياد است ؛ زیرا همانها بودند كه در هنگام خطر، اسلام را بيمه كردند، و اگر فداكاريهاى شهدايى همچون شهداى «بدر» و «احد» يا «شهيدان كربلا» نبود، شايد امروز خبرى از اسلام نبود.[36]
از این رو مقام شهدا در اسلام بسيار بالاست و مقامى بالاتر از آن نيست. قرآن تعبيرى دارد كه در مورد هيچ كس در قرآن چنين تعبيرى نيامده است:[37]«ولا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله أمواتا بل أحياء عند ربهم يرزقون؛ (اى پيامبر) هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شده اند مردگانند! بلكه آنان زنده اند ونزد پروردگارشان روزى داده مى شوند».[38]،[39]
آری قرآن برای شهدا حیات جاویدان ذکر کرده است،[40]زیرا شهدا ميهمان خدا هستند و از خوان احسان او، روزى مى گيرند.[41]،[42]
حال با این تفاسیر ، در عظمت و مقام حضرت عباس عليه السلام همين بس كه امام سجاد (سلام الله عليه) فرمود: «خدا رحمت كند عباس را كه برادرش را بر خود مقدم داشت و جان خويش را فداى حضرتش نمود، به گونه اى كه در يارى او دو دستش را قطع كردند، و خداى سبحان در عوض آن، دو بال به او عنايت فرمود كه مانند جعفر بن ابى طالب (جعفر طيار) در بهشت پرواز مى كند و از براى عباس در نزد خدا روز قيامت منزلت و مقامى است كه جميع شهدا به آن غبطه مى خورند (و آرزوى مقام او را مى نمايند)».[43]،[44]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام) كه در راه عشق به حق و فضيلت و براى خدا همه چيز خود را فدا کرد نماد کامل جانبازی و وفاداری به ولایت و دین مبین اسلام است.[45]
از سوی دیگر باید گفت حضور جانبازان درفعایت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مایه برکت برای نظام مقدس جمهوری اسلامی است.[46] زیرا جانبازان ستارگان درخشان جهاد و مایه برکتند[47]و امنیت کشور مدیون ایثارگری جانبازان است.[48]

[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص666.
[2] همان ؛ ص391.
[3] كليات مفاتيح نوين ؛ ص386.
[4] همان.
[5]  كامل الزيارات، باب 85، ص 256، ح 1 / بحارالانوار، ج 98، ص 277، ح 1.
[6] كليات مفاتيح نوين ؛ ص387.
[7]  تهذيب، ج 6، ص 66.
[8] كليات مفاتيح نوين ؛ ص388.
[9] همان ؛ ص389.
[10]  مزار مفيد، ص 123/ بحارالانوار، ج 98، ص 218؛( با اندكى تفاوت).
[11] كليات مفاتيح نوين ؛ ص389.
[12] كامل الزيارات، باب 86، ص 258، ح 1.
[13] كليات مفاتيح نوين ؛ ص391.
[14] برای اطلاعات بیشتر: ر.ک: كليات مفاتيح نوين ؛ ص386-392.
[15] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیراز ی ؛صحن حرم مطهر رضوی؛16/6/1392.
[16] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیراز ی  درشبکه رادیویی معارف؛25/8/1395.
[17] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیراز ی در مراسم کلنگ زنی زائرسراهای ارزان­قیمت در مشهد؛ 22/05/1394.
[18]همان.
[19] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیراز ی در دیدار اعضای ستاد هماهنگی فعالیت های مهدوی کشور ؛16/9/1395.
[20] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیراز ی ؛صحن حرم مطهر رضوی؛16/6/1392.
[21] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛22/2/1395.
[22] همان.
[23] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 3 ؛ ص131.
[24] تفسير نمونه ؛ ج 15 ؛ ص429.
[25] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص132.
[26] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج 1 ؛ ص168.
[27]  شواهد التنزيل، جلد 1، صفحه 58، حديث 89.
[28] پيام قرآن ؛ ج 9 ؛ ص381.
[29] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 8 ؛ ص590.
[30] پيام قرآن ؛ ج 9 ؛ ص121.
[31] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص130.
[32] تفسير نمونه ؛ ج 15 ؛ ص429.
[33] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص492.
[34] بحارالانوار ؛، ج ۴۵ ص ۴۱.
[35] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص492.
[36] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 5 ؛ ص248.
[37] مشكات هدايت ؛ ص81.
[38]  سوره آل عمران، آيه 169.
[39] مشكات هدايت ؛ ص81.
[40] شیعه پاسخ می گوید؛ص247.
[41]«أحياء عند ربهم يرزقون»؛( سوره آل عمران، آيه 169).
[42] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 3 ؛ ص545.
[43]  خصال، ج 1، ص 68، ح 101.
[44] كليات مفاتيح نوين ؛ ص391.
[45] فلسفه شهادت ؛ ص14.
[46] بیانات حضرت آیت الله مکارم شیرازی در دیدار جمعی از جانبازان،31/2/1394.
[47] همان.
[48]بیانات حضرت آیت الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس بنیاد شهید و امور ایثار گران استان قم 31/2/1394.

/۱۳۲۳/د۱۰۲/ج۱