لزوم تشکیل شورای عالی معارف مهدوی/ احادیث مهدویت نیاز به پالایش دارد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کرسی نقد و عرضه ایده علمی با عنوان «واکاوی روند روبه افزایش روایات نشانه های ظهور در سیر تدوین منابع روایی» در سالن حضرت مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.

ارائه دهنده بحث در این نشست حجت الاسلام خدامراد سلیمیان ریزی عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو انجمن علمی مهدویت حوزه بود.

همچنین حجج اسلام نصرت‌الله آیتی پژوهشگر و مدرس مباحث مهدویت و جواد جعفری عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت به نقادی بحث وی پرداخته و دبیری علمی نشست را نیز حجت الاسلام محمود ملکی راد عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برعهده داشت.

آنچه در ادامه می خوانید مشروح گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا از این نشست است که چهارشنبه ۱۹ مهرماه برگزار شد.

 

اهمیت بحث نشانه های ظهور

حجت الاسلام ملکی راد در ابتدای این نشست به تبیین چرایی و اهمیت بحث روایات نشانه های ظهور پرداخت و ابراز داشت: روایات درحقیقت دومین منبع از منابع معارف دینی به شمار می روند و روایاتی که از معصومان نقل شده بر دو قسم هستند یا مضمون آنها موافق با دریافت حکم عقل است یا فراتر از آن.

وی افزود: در واقع احکامی که در روایات دسته اول بیان شده به عنوان احکام امضایی و تأیید حکم عقل هستند و دسته دوم که در حوزه غیر دریافت های عقلی دسته بندی می شود مثل متافیزیک است و در این نوع اگر این روایات حکمی بیان کنند تأسیسی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که روایات مربوط به علائم ظهور از جمله روایات دسته دوم یعنی فراتر از عقل است، اظهار داشت: در حقیقت در این موارد ما دریافت عقلی نداریم هرچند حکم عقلی بر اصل ظهور منجی موعود صحه می گذارد ولی علائمی را برای آن بیان کند از حوزه دریافت عقلی خارج است و باید دید روایات در مورد نشانه های ظهور چه مواردی را متذکر می شود.

برخی روایات علائم ظهور قابل اعتماد نیستند

وی با بیان این که در حوزه مهدویت شناخت علائم ظهور بسیار حائز اهمیت است، عنوان کرد: البته ممکن است به همه روایات و احادیثی که از معصومان در رابطه علائم ظهور نقل شده نتوانیم اعتماد کنیم چراکه ممکن است سند یا مضمون یا دلالت روایت به گونه ای باشد که نتوان آن را قبول کرد.

حجت الاسلام ملکی راد ادامه داد: از همین مسأله گاهی سوء برداشت می شود و گاهی ممکن است یک سری علائم و نشانه هایی برای ظهور بیان شود که اسناد درستی ندارند، بنابراین واکاوی این موضوع بسیار حائز اهمیت است.

وی خاطرنشان کرد: البته در منابع و متون حدیثی چه اهل تسنن و چه امامیه ممکن است به تعدادی از علائم خاصی اشاره شده باشد و شاید در روند تاریخی بر آنها افزوده هم شده باشد، اما به هرجهت در این نشست روند رو به افزایش این دست از روایات در متون دینی را مورد بررسی قرار می دهیم.

ضرورت راه اندازی شورای عالی معارف مهدوی

در ادامه این نشست حجت الاسلام سلیمیان ریزی به ایراد سخن پرداخت و عنوان داشت: بنده نزدیک به 15 سال است که در مورد حضرت ولی عصر(عج) تحقیقاتی را داشته ام اما آنچه موجب نگرانی می شود این است که ما نحوی از آشفتگی در مورد مباحث مربوط به امام زمان(عج) را شاهد هستیم و ای کاش یک شورای عالی معارف مهدوی در مملکتی که به نام امام زمان(عج) است شکل بگیرد.

وی افزود: مباحث مهدویت نیاز به مهندسی فراگیر دارد و مراکز علمی مهدوی نیز باید نسبت به هم هم پوشانی داشته باشند و این همپوشانی روز به روز بیشتر و بهتر بشود؛ اما به هرجهت وقتی به مقوله مهدویت مراجعه می کنیم متوجه می شویم که بحث های فراوانی در حوزه های کلامی، تاریخی و حتی روان شناختی شده است و کارهای خوبی هم صورت گرفته است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره این که نباید فراموش کنیم که گستره اصلی این مباحث روایات صادره از معصومین است، خاطرنشان کردک بنابراین عنصر کلیدی در موضوع مهدویت احادیث است که در گذر زمان دچار افت و خیزها و فراز و فرودهای فراوانی شده است،چراکه ما در مرحله شفاهی شاهد نقل به معنای روایات و در مرحله کتبی شاهد تحریف و حتی جعل بوده ایم.

احادیث مهدوی پالایش نشده است

وی عنوان کرد: البته جعل حدیث از زمان حیات پیامبر گرامی اسلام شکل گرفت، در موضوع مهدویت نیز ما امروز با آسیب هایی مواجه هستیم که تا حدودی مورد غفلت واقع شده است و به اعتبار تسامح در نقل روایات اهتمام ویژه ای در پالایش آنها نمی بینیم.

وی با بیان این که زحمات بسیار ارزنده ای در موضوعات مربوط به امام زمان(عج) کشیده شده است، ابراز کرد: ولی به نظر می رسد برخی اوقات اهتمام جدی بر جلوگیری از ورود روایات نادرست در میان این مباحث نبوده است.

حجت الاسلام سلیمیان تأکید کرد: گفتیم جعل در روایات از زمان پیامبر و ائمه و در دوران غیبت صغری بوده است و این نگرانی زمانی تشدید می شود که در دوران کنونی هم شاهد وضع و جعل حدیث باشیم و در این زمینه نمونه ای را به عنوان اندکی از بسیار بررسی کردم.

کتابی در زمینه علائم ظهور با اشکالات فراوان

وی افزود: جریان های انحرافی، اینترنت، برخی کتاب ها و نرم افزارها از این دست منابعی است که قابل دفاع نیستند و اتفاقا طرفداران زیادی هم پیدا کرده است، همچون کتاب«مئتان و خمسون علامة» کتابی است که به ذکر 250 نشانه براي ظهور پرداخته و به رواياتي از منابع معتبر و غير معتبر و راوياني ضعيف و مجهول استناد دادهاست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که این کتاب 10 سالی است که مورد توجه واقع شده و در منابع اینترنتی نیز به آن توجه زیادی شده است، عنوان داشت: بنده ملاحظه جدی روی این کتاب داشته ام و نقدهای شکلی، حتی در زمینه نقل روایات از منابع گذشته در آن دیده می شود.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: اگر بخواهیم خلاصه کنیم در این کتاب اشکالات زیادی وجود دارد که از جمله آن که شاهد اختلاف برخی نقل های کتاب با منابع مورد نظر هستیم که در دنیای امروز خیلی عجیب است، دوم نسبت روایات به کتاب های ناشناس که اساسا با جستجو حتی در فضای اینترنت دیده نمی شود، سوم استناد به برخی آثاری که امروزه در دسترس نیست و چهارم روایات بدون سند که از آفت های این طور منابع است و پنجم نسبت روایات به افراد ناشناس است.

وی عنوان کرد: کتاب دیگر نیز معجم احادیث الامام المهدی(عج) است که ابتدا در پنج جلد و بعدها با ویرایشاتی در هشت جلد منتشر شد؛ این اثر مدعی است که مستند جامعی بر روایات مهدویت است ولی نقدهایی دارد که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

روایات در زمینه علائم ظهور کم هستند

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که نقل روایات نشانه های ظهور در این کتاب جای تأمل جدی دارد، خاطرنشان کرد: حدود 220 روایت نبوی در این معجم در بحث نشانه های ظهور وجود دارد ولی وقتی بررسی می کنیم بیش از 85 مورد از این روایات اسنادی به پیامبر داده نشده است.

وی افزود: بیش از نیمی از این روایات به گونه ای مستقیم و یا غیر مستقیم به دجال ارتباط دارد که البته روایات اهل سنت در مورد دجال بیش از 10 برابر کل روایات مهدویت در منابع آنها است و در مرحله بعد متوجه می شویم بخش  عمده ای از روایات از کتاب «الفتن» است که مؤلف، استناد تألیف به مؤلف و همچنین در استناد روایات آن در میان اهل سنت مشکل وجود دارد.

حجت الاسلام سلیمیان با اشاره به این که در این کتاب قریب به 40 روایت از امام علی(ع) بیان شده است، خاطرنشان ساخت: باز هم 19 مورد از آن از کتاب الفتن هست، بنابراین نیمی از این روایات قابل تأمل است؛ از امام مجتبی فقط یک روایت آن هم در بحث دجال ذکر شده است، از امام حسین(ع) روایتی در دست نیست و از امام سجاد(ع) دو روایت نقل شده است.

وی با بیان این که بعد از این امامان عمده روایات از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است، ابراز داشت: بعد از این دو امام در بیان امامان دیگر کمتر بحث از نشانه های ظهور دیده می شود یا اصلا روایتی نیست.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: بنابراین باید گفت در این کتاب در روند بحث نشانه ها ابتدا با حجم قابل توجهی از روایات مواجه هستیم و بعد از آن به شدت کاهش پیدا می کند که با روایات اکنون در منابع تناسب ندارد؛ همچنانکه فردی امروز در فضای مجازی بیان می کند که ظهور امام زمان(عج) 1200 نشانه دارد که فقط پنج مورد آن باقی مانده است یا برخی می خواهند بر آشفتگی های موجود دامن بزنند.

کتاب الغیبه نعمانی اصلی ترین منبع شیعه در علائم ظهور

وی با بیان این که اگر روایت های مربوط به دجال کم شود روایت های نشانه های ظهور بسیار کمتر می شود، ابراز داشت: بالاترین نقل نشانه های ظهور را میان شیعه از کتاب «الغیبة نعمانی» می بینیم ولی به هیچ وجه هیچ نسبتی بین آن چه در آن کتاب ها نقل شده با منابع در دست نمی بینیم.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: ما در این نشست نمی خواهیم ادعای جعل کنیم ولی در دوران معاصر یعنی یک یا دو قرن گذشته حجم بسیار گسترده ای از روایت های نشانه های ظهور راه پیدا کرده که ردی از آنها در منابع گذشته نیست.

وی بیان داشت: بنده حدود 70 منبع روایی در مورد را مورد کنکاش قرار دادم و هدف من هم این بود که این منابع را درمقایسه با منابع معاصر برجسته کنم؛ به عنوان نمونه کتاب سلیم بن قیس که اولین نگاشته در دست شیعه در موضوع مهدویت هست تنها یک روایت از نشانه داریم، در کتاب بصائرالدرجات دو روایت، در کتاب تهذیب الاحکام دو روایت، در تفسیر عیاشی سه روایت و در تفسیر قمی یک روایت بیشتر در این موضوع دیده نمی شود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که کتاب کافی کلینی که در مورد مهدویت روایت زیادی دارد تنها 9 روایت در باب نشانه های ظهور مطرح کرده است، ابراز داشت: در کتاب الغیبه نعمانی که گفتیم شاخص منابع مهدوی است 86 روایت در زمینه دارد که برخی از آنها تکراری است.

وی ادامه داد: آن چه که قابل توجه است آن است که در کمال الدین صدوق 29 روایت، عیون اخبارالرضا سه روایت، الارشاد مفید حدود 20 روایت بیشتر نقل نشده است، البته بالاترین رقم بعد از الغیبه مربوط به کتاب «کشف الغمه» است که برخی روایات اهل سنت را نیز ذکر کرده است.

استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این که میانگین روایات به جز دو کتاب کشف الغمه و الغیبه نعمانی بین 20 تا 30 روایت است، خاطرنشان کرد: اما شما امروز در کتاب هایی مثل «روزگار رهایی» جامعه آماری فوق العاده فروانی را می بینید که دلائل متنوعی دارد که یکی از احتمالات آن روایاتی است که بدون عقبه اسنادی بیان است که باید شناسایی و معرفی کنیم و جلوی کسانی که با اتکای به این روایات جریان هایی را راه می اندازند، بگیریم.

بحث علائم ظهور برای بسیاری مردم جذاب است

وی در ادامه به جمع بندی مباحث خود پرداخت و تأکید کرد: به طور خلاصه باید بگوییم از آنجایی که سخن از نشانه های ظهور امام زمان(عج) به عنوان پیش گویی های آخرالزمانی برای بسیاری جذاب و پرسش بر انگیز بوده در میان روایات مهدویت همواره از برجستگی خاصی برخوردار است و در نگارش منابع روایی نیز به آن اهتمام شده است.

حجت الاسلام سلیمیان ادامه داد: اگر چه نخستین گام در نقل گسترده روایات نشانه های ظهور در کتاب الفتن نعیم بن حماد مروزی یکی از منابع اهل سنت برداشته شده اما آنچه مسلم است این که شماری از منابع روایی شیعی به ویژه سه منبع الغیبه نعمانی، کمال الدین صدوق و الغیبه شیخ طوسی به نقل این روایات پرداخته اند؛ در کنار سه منبع یاد شده که از برجستگی ویژه ای برخوردارند روایات نشانه ها البته در شمار اندک در کنار دیگر روایات مهدویت در برخی منابع نقل شده است.

وی با بیان این که درنگ در تاریخ و تطور نقل روایات نشانه ها در منابع روایی شیعه نشان دهنده برخی دگرگونی ها در روایات و شمار آنها در هر دوره نسبت به دوره پیش از آن است، گفت: روند رو به افزایش شمار روایات در دوره ای نسبت به پیش از آن این پرسش را برجسته می کند که چگونه بر شمار روایات به ویژه در دوران غیبت افزوده می شود؛ این افزایش اگرچه به طور لزوم به معنای ساخته شدن همه روایات افزوده شده در دوره های بعد نیست اما دست کم تردیدهایی را در اعتبار برخی از آنها پدید می آورد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: با توجه به بررسی منابع روایی در دوره های گوناگون به روشنی می توان گفت که نقل روایات نشانه ها فراز و فرودهای پردامنه ای را پشت سر گذاشته است، برخی بر پایه انگیزه هایی به نقل این روایات اقدام و برخی روایات را نقل نکرده اند؛ تفاوت در شمار روایات نقل شده در این آثار گویای این مدعا است.

وی با تأکید بر این که بررسی هریک از آثار یاد شده و میزان اهتمام نگارندگان این آثار به نقل روایات نشانه ها می تواند بررسی پیش رو را کامل کرده و تصویر جامع در نگاه قرار دهد، ابراز داشت: این اهتمام می تواند به عواملی برجسته پیوند خورده باشد که تحلیل آنها کاری گسترده و اساسی است، همچون بررسی شخص مؤلف از نگاه علمیت، تخصص و گرایش های مذهبی و قومی و نیز انگیزه های نقل روایات مانند فضای ذهنیت جامعه نسبت به این موضوع و نیاز و علاقه مخاطبان به نقل روایات.

روند رو به افزایش شمار روایات نشانه ها در مقایسه منابع روایی نخستین

استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: روند رو به افزایش شمار روایات نشانه ها در مقایسه منابع روایی نخستین چون الغیبه نعمانی، کمال الدین صدوق، الغیبه شیخ طوسی، کافی کلینی و مانند آن با کتاب های معاصران مانند النجم الثاقب در احوال امام زمان(عج) نوشته نوری و آثاری از این دست که هرکدام شماری انبوهی از روایات نشانه ها را نقل کرده اند به روشنی قابل اثبات است.

وی در پایان یادآور شد: ما در این نشست می خواهیم تلاش کنیم تا با بازنمایی گسترش روافزون روایات نشانه های ظهور، احتمال وضع را در روایات نشانه ها اثبات نموده و به بررسی برخی از کتاب های روایی معاصر از جهت راست نمایی و امانت داری در نقل روایات و برجسته سازی پاره ای از روایات ساختگی بپردازد.

 

مؤلف بحث خوبی را دنبال کرده است

در ادامه این نشست حجت الاسلام جعفری به نقادی بحث ارائه دهنده پرداخت و گفت: در حقیقت مؤلف این مقاله با تألیف این اثر یکی از این دو دغدغه را داشته است؛ نخست آن که می خواهد در مورد کتاب های معاصر چاره ای بیاندیشد که حقیقتا جا دارد کتاب هایی که از 200 سال گذشته نوشته شده است بررسی شود که روایات آن از کجا نقل شده است.

وی ادامه داد: بنابراین یک بحث داریم یعنی نقد روی کتاب هایی که اخیرا نوشته شده است ولی نمی توان گفت که این مسأله همیشه دغدغه بزرگان بوده است، چراکه شما در کتاب «دادگستر جهان» آیت الله امینی کمتر از 8 صفحه یا در نجم الثاقب اصلا مطلبی در مورد علائم ظهور نمی بینید در حالی که محقق بحث گفته بودند که ایشان به علائم ظهور پرداخته است.

پژوهشگر مهدویت عنوان کرد: به هرحال در جهان معاصر افرادی با روحیات خاص هستند که به این مباحث می پردازند و این طور نیست که همه نویسندگان به آن بپردازند؛ اما دغدغه دوم آن است که بخواهیم بحث عمیق تری بکنیم روند رو به افزایش نقل روایات نشانه های ظهور در سیر تدوین منابع روایی را بررسی کنیم که در این صورت اصلا کتاب های معاصر بیرون می رود.

ادعای افزایش روایات نشانه های ظهور قابل اثبات نیست

وی با طرح اشکالی بر عنوان بحث ابراز داشت: متبادر از عنوان مقاله آن است که بحث نشانه های ظهور در منابع اصیل قدیمی روند رو به افزایشی داشته است که در مقاله ایشان نیز بر همین مسأله تأکید شده است، که به عقیده من اصلا این ادعا قابل اثبات نیست.

حجت الاسلام جعفری ادامه داد: این مسأله نه بر اساس روایت معصومان قابل اثبات است چراکه خودتان بیان کردید که در امامان آخر روایتی در زمینه نشانه های ظهور دیده نمی شود و در زمان امام صادق(ع) و امام باقر(ع) افزایش یافته که طبیعی است چراکه آنها در همه مسائل روایات زیادی دارند و در کتاب هایی که منابع روایی هستند نیز خودتان تأکید کردید که افت و خیز داشته است، بنابراین روند رو به افزایش قابل اثبات نیست.

وی با بیان این که اگر بخواهیم منابع روایی را بررسی کنیم یک سنجه بسیار دقیق نیاز داریم، گفت: یعنی روش بحث بسیار مهم است اولا این که چطور نشانه ها را می شمریم، بنابراین ملاک شمارش باید مشخص شود و دوم ملاک نشانه بودن نیز باید معین بشود.

باید تعریف از نشانه و علامت روشن شود

عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت افزود: کسانی که می گویند نشانه های ظهور زیاد است، شاید تعریف دیگری از نشانه دارند مثل کتاب کافی که شما گفتید تنها 9 مورد بیان شده با یک تعریف بنده خودم بیش از 100 نشانه دیده ام و یا امام مجتبی(ع) نیز روایتی در مورد اوضاع آخرالزمان پیش از ظهور دارند که اگر اوضاع را هم نشانه بدانیم، بحث علائم ظهور در همین یک روایت نیز زیاد می شود.

وی با تأکید بر این که مبهم گویی در مقاله زیاد دیده می شود، یادآور شد: به عنوان نمونه عبارت های «بسیار اندک» یا «برخی» نمی تواند آمار درستی به دست بدهد، به همین خاطر اساسا کتاب معجم احادیث را نباید پایه قرار داد چراکه این کتاب احادیث را آورده و گفته است که مشابه این روایت در کتاب های دیگر ذکر شده است.

حجت الاسلام جعفری عنوان کرد: در مورد تقسیم بندی نیز باید به این نکته اشاره کنیم که کتب جوامع تعریف خاصی دارد که کتاب های جمع آوری کننده اصول ها است، بنابراین کتاب های بصائرالدرجات و یا کتاب سُلیم به هیچ عنوان از جوامع به حساب نمی آیند و یا کتاب هایی که بسیار مهم هستند در این مقاله بیان نشده است.

در ادامه این نشست دبیرعلمی به جمع بندی مباحث حجت الاسلام جعفری پرداخت و تأکید کرد: ایشان به نکاتی اشاره کرده اند که از جمله آنها این است که ما در ارتباط معصومان متأخر روایاتی در مورد علائم ظهور نداریم، منابع روایی هم افت و خیزهایی داشته است و آمار در همه کتاب ها شاید ملاحظه نشده باشد.

وی ادامه داد: اصل معیار و ملاک از نشانه ها و همچنین علائم حتمی و غیر حتمی باید مشخص شود، همچنین معجم احادیث هم نباید پایه بحث قرار بگیرد و برخی جوامع هم اصول هستند.

در ادامه این نشست نوبت به حجت الاسلام آیتی رسید که وی نیز با تقدیر از مؤلف این مقاله در جمع بندی مباحث مربوط به علائم ظهور عنوان کرد: این موضوعی است که ضرورت دارد و به لحاظ آسیب هایی که از گذشته تاریخ تا به امروز از فقدان آن بوده جای از این دست موضوعات خالی است و در این مقاله زحمت زیادی کشیده شده است.

مؤلف نظریه خودش را مشخص نکرده است

عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت با اشاره به این که مؤلف در این نوشته نظریه خودش را شفاف بیان نکرده است، خاطرنشان کرد: بنده هم همچون آقای جعفری معتقدم عنوان مقاله نشان می دهد که می خواهد روند رو به افزایش نقل روایات را در منابع دینی اثبات کند و در خلاصه بحث هم بر این مسأله تأکید شده ولی در ضمن مقاله نه تصریحی بر این بحث دیده می شود و نه مؤلف در این کار موفق بوده است.

وی با بیان این که در این مقاله عکس قضیه عنوان بحث اثبات می شوند، یادآور شد: اولا باید دانست که این مقاله علمی پژوهشی است و برای جامعه علمی سطح بالا تألیف شده است، بنابراین کتاب هایی مثل مئتان و خمسون علامة اصلا جایگاهی ندارد و باید از منابعی نقل کنید که در میان بزرگان جایگاهی داشته باشد.

کاهش روایات علائم بیشتر از افزایش قابل اثبات است

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: شما فرمودید اولین کتاب خاص الغیبه نعمانی است که 86 مورد در مورد علائم ظهور بیان کرده، بعد از آن کمال الدین صدوق است که 50 مورد است و همین طور کمتر می شود، بنابراین بر عکس فرمایش مقاله است که قصد داشت افزایش سطح روایات علائم ظهور را اثبات کند.

وی عنوان داشت: فردی گفته بود احادیث سفیانی آشفته است، چراکه در میان روایات 10 اثم برای او بیان شده بنابراین اصلا سفیانی حقیقت ندارد، در حالی که بنده به ایشان گفتم بسیاری از این احادیث اصلا مأثور نیستند، چراکه سه مورد از منابع اهل سنت است و تنها یک مورد برای شیعه است پس اصلا آشفته نیست.

حجت الاسلام آیتی با بیان این که در این نوشتار تحلیلی به آن صورت دیده نمی شود، خاطرنشان کرد: حقیقتا جا داشت عوامل و ریشه های بحث مشخص شود نه این که صرفا یک گزارش محض باشد.

وی افزود: از نیمه مقاله به بعد اصلا گویا نویسنده رسالت نوشته را فراموش می کنند و تنها گزارش مختصری از کتاب های روایی می دهند، تنها یک بحث منبع شناسی است و از هدفی که داشتند فاصله گرفته است و هیچ بحثی از مهدویت و نشانه های ظهور در آن به میان نیامده است و بحث بعدی استدلال ها است که خیلی قوی نیست.

مقاله نتیجه گیری خوبی ندارد

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که نتیجه گیری این مقاله هم جای دقت دارد، ابراز داشت: نتیجه گیری نوشته با انگیزه بحث و پژوهش شما مرتبط نیست و تنها به ذکر چند نکته بدیهی بسنده شده که اگر بیان هم نمی شد هیچ مشکلی را ایجاد نمی کرد؛ به هرحال این نظریه به صورت شفاف بیان نشده است.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام سلیمیان به پاسخ و جمع بندی مباحث خود پرداخت و تأکید کرد: بله بنده وارد اصل بحث نشانه ها نشدم چراکه من دیدگاه خاص خودم را دارم و آن بحث فضای مربوط به خود را می طلبد، از جمله این که من نشانه های ظهور را بعد از ظهور می دانم نه قبل از آن.

وی افزود: این که بگوییم همه چیز آرام است درست نیست، چراکه حجم گسترده ای از علاقه مندان مهدویت صرفا در بحث علائم ظهور ورود می کنند و این که ما به برخی از کتاب های معاصر پرداختیم این بود که وضع موجود نقل روایات را درک کنیم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که در این آثار ادعاهایی شده است که به مستمعان می رسد، خاطرنشان کرد: امروز مواجه هستیم با گستردگی سفره ای از روایات علائم ظهور و همچنین بیان نکاتی در فضاهای مجازی که عقبه روایی ندارد.

وی تأکید کرد: در حقیقت ما می خواهیم بگوییم بالاترین نگرانی این است که در گذر زمان مواجه با صدها حدیث هستیم که نمی توانیم مستند بودن آنها را یقین کنیم که این حجم با زمان صدور اولیه آن تناسب ندارد، بنابراین ما به دنبال برجسته سازی بین وضع موجود و وضع گذشته بودیم.

یادآور می شود، در ادامه این نشست تعدادی از حاضران سؤالات و نکات خود را بیان کردند که کارشناس و ارائه دهنده بحث به بیان پاسخ به این سؤالات و ابهامات پرداخت.

همچنین قرار بر این شد که مقاله فوق با اصلاحاتی که در آن صورت خواهد گرفت، هفته آینده در یکی از مجلات علمی پژوهشی کشور در موضوع مهدویت منتشر شده و در اختیار جامعه علمی قرار بگیرد./1330/ز۵۰۲/ج

گزارش از داود جعفری