دعای عرفه یا مقتل حسینی؟

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، دعای عرفه، علاوه بر اینکه گنجینه معارف ناب اسلامی است، نقشه سیر و سلوک انسان تا دیدار با خداست. قاری دعا باید تلاش کند شنونده را گام به گام در این مسیر همراه با امام کند تا هر کس به اندازه ظرفیت خود از این تجربه درخشان معنوی خوشه چینی و بهره برداری کند.

یک مقایسه برای فهم مشکل

روز عاشورا روز اشک و عزاداری و دسته راه انداختن، بر سر و سینه زدن و خواندن مقتل است. اگر شخصی در روز عاشورا به بهانه این که حضرت سجاد علیه السلام معارف بلندی در صحیفه سجادیه دارد و باید این معارف را تبلیغ کنیم محوریت اساسی سخنرانی یا مرثیه‎سرایی را به «مناجات» و خواندن و شرح دعا‌های صحیفه اختصاص بدهد و نسبت به ذکر مصائب اهل بیت علیهم السلام کوتاهی کند، رفتاری نسنجیده و نادرست انجام داده است، دقیقا همین گونه است اگر کسی متن مناجات و دعای عرفه را تبدیل به مقتل‎خوانی و روضه خوانی کند.

توسل پشتوانه ایمان و دعاست، امّا...

بدون شک توسل شاهراه ارتباط با خداست و پشتوانه قوی ایمان است و باز، شکی نیست که یکی از اعمال روایت شده در روز عرفه، زیارت امام حسین علیه السلام است؛ اما آیا روضه‎خوانی در متن دعای عرفه نیز مستحب است یا برای آن روایت داریم؟

چرا با گریز‌های فراوان و طولانی در مقاطع مختلف دعا، در عباراتی که در سیاق شکر خدا، طاعت، توبه، انابه و خشوع و ... است بدون توجه به مقصد انشا کننده اصلی دعا یعنی شخص ابا عبدالله الحسین عبارت‌ها را به هر بهانه‌ای تاویل به روضه‎خوانی می‌کنیم؟

در جایی که امام حسین با بیان اعضای و جوارح خود همه را شاکر درگاه الهی معرفی می‌کند، روضه اعضا و جوارح امام حسین را می‌خوانیم؟!

وقتی امام، با خدا به عنوان روزی دهنده به کودک خردسال مناجات می‌کند، از واژه الطفل الصغیر، به روضه علی اصغر منتقل می‌شویم!

آنجا که داستان انبیا و الطاف الهی به آنان را بر می‌شمارد و به زیبایی برای خود نیز چنین توجه و لطفی را از خدا طلب می‌کند از داستان ابراهیم و اسماعیل به داستان حساسیت هاجر برای سلامت اسماعیل رسیده و سپس هاجر را با حضرت زینب مقایسه و روضه حضرت زینب می‌خوانیم!

آنجا که امام حسین می‌فرمایند بای شیء استقبلک با کدام یک از اعضا و جوارحم به درگاهت رو کنم روضه تکه تکه شدن بدن شریف حضرت را بازگو می‌کنیم! و هلم جرا ...

یک اشکال:

ممکن است مداح عزیزی بیان کند که من روضه خوان حسین علیه السلام هستم و وظیفه دارم از هر فرصتی برای عاشورایی کردن دل‌های مومنان استفاده کنم و چه فرصتی بهتر از دعای عرفه که توسط خود امام حسین نیز بیان شده است.

اما پاسخ:

باید معیار را روش خود اهل بیت علیهم السلام قرار بدهیم. در هنگام روضه خوانی بسیار عالی ذکر مصیبت می‌کردند و در هنگام دعا و مناجات بسیار عالی مناجات می‌خواندند.

روش اهل بیت علیهم السلام:

مقایسه‌هایی از این دست در روایات وارد شده است و اهل بیت نیز برای تذکر جامعه نسبت به مظلومیت تاریخی خود چنین بیان‌هایی داشته‌اند، ولی نه در وسط دعا و مناجات با خدا بلکه در مکان و زمان مناسب خود.

امام سجاد علیه السلام اشک و بی‎تابی طولانی خود بر سالار شهیدان و سایر شهدای کربلا را با اشک یعقوب در فراق یوسف تبیین نمود یا با دیدن منظره ذبح گوسفند، روضه عطش را خواندند یا امام رضا در هنگام خواندن شعر دعبل خود نیز مرثیه سرا شدند، و یکی دیگر از اهل بیت علیهم السلام وقتی کودکی را دیدند که نام فاطمه بر او گذارده بودند، مظلومیت مادرسادات را یادآور شدند و ...

این تذکر‌ها را در موقعیت‌هایی مناسب خود بیان می‌نموند نه در میانه دعای عرفه، دعای کمیل یا صحیفه سجادیه و مناجات خمس عشر و سایر ادعیه.

 اگر دعا‌های روایت شده از اهل بیت را نمی‌خوانیم و مشغول خواندن دعا‌های شخصی خود هستیم مانعی ندارد هر گونه که می‎خواهیم دعا بخوانیم، ولی به نظر می‌رسد «شیوه خواندن» ادعیه روایت شده از اهل بیت علیهم السلام نیز مانند متن خود ادعیه توقیفی باشد، چنینش عبارات و سیر حاکم بر آن توسط اهل بیت با اهدافی کاملا حکیمانه طراحی شده و نباید هر کدام از ما با سلیقه‌های خود این سیر روایت شده را به هم بزنیم.

جان کلام اینکه: دعا را آنگونه برای مردم بخوانیم که روایت شده.

پیشنهادات:

وظیفه اصلی خواننده دعا این است که به گونه‌ای دعا بخواند که خود و شنوندگان، در هنگام دعا بلکه در حرکت و تحول و رشد عرفانی حاصل از دعا به امام معصوم اقتدا کنند و تلاش کند جلسه دعا را به سمت فهم معنایی و تاثیر معنوی دعا پیش ببرد. یکی از راهکار‌های موثر برای تحقق این هدف بیان و ترجمه و شرح و توضیحات کوتاه و کد دادن‌های موثر درباره محتوای دعاست تا شنونده بفهمد چه می‌خواند و خود را در صحرای عرفات در کنار امام حسین علیه السلام ببیند و حس کند و همانند امام که از گفتگوی با خدا دیدگان پراشکی داشت، اشکش برای مناجات با معبود جاری شود.

هیچ مانعی نیست بلکه بسیار مطلوب است که قبل از قرائت دعا مرثیه‎سرایی شود تا مناجات کننده با اشک حسینی قلب را شستشو نموده در حریم اهل بیت علیهم السلام به ولاء و طهارت رسیده، آنگاه به محراب گفتگوی با خداوند متعال وارد شود: شستشویی بنما آنگه به خرابات خرام... یا بعد از دعا ذکر مصائب و عزاداری و سینه زنی انجام شود.

بسیاری از این گریز‌ها و تشبیهات زیبا در سخنرانی پیش از دعا نیز قابل ارایه است، مخصوصا در جایی که سخنران و خواننده دعا یک نفر باشد./918/د101/س

منبع: وبسایت شخصی حمیدرضا غریب رضا