رویکرد میان رشته ای در حوزه نیاز امروز و ضرورت فردا است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام ابوالحسن بیاتی مدرس حوزه و دانشگاه در ششمین جلسه «بینش طلبگی و الگوی تحصیل تمدن ساز» که به همت واحد بسیج مدرسه علمیه امام محمد باقر(ع) در این مدرسه برگزار شد، اظهار داشت: علایمی نظیر افزایش جمعیت مسلمانان و توجه به سیاست اسلام چیز هایی است که نشان می دهد ما اقبال به برنامه دین برای مدیریت زندگی داریم.

حجت الاسلام بیاتی در ادامه افزود: این مطالبه دقیقا رو به طلاب و حوزه های علمیه است و پاسخ به مطالبه دین گلوگاه تحقق تمدن اسلامی است؛ گلوگاه یعنی جایی که اگر به موقع به آن رسیدگی شود تبدیل به فرصت میشود و تأخیر  در رسیدگی به آن، آن را تبدیل به تهدید جدیدی می‌کند ولی اساسا تمدن سازی ما بر اساس برنامه های غربی است، چه لیبرالی و چه غیر آن.

اسلام برنامه زندگی است

وی با طرح این پرسش که راه تعامل با این گلوگاه و تبدیل آن به فرصت چیست؟ خاطرنشان کرد: اگر اسلام برنامه زندگی است وگستره قلمرو آن اراِیه برنامه مدیریت زندگی در تمام سطوح  است و اگر عمق قلمرو اسلام حداقل تا سطح راهبرد در هر موضوعی است، آنگاه باید برنامه زندگی در دین اسلام تا سطح راهبرد در هریک از موضوعات زندگی تولید و ارائه شود.

این پژوهشگر و نویسنده حوزوی یادآور شد: رسالت حوزه اولا ایجاد توانایی تولید و ارائه برنامه اسلام با خصوصیات فوق در فراگیران و ثانیا طراحی و اجرای برنامه درسی متناسب با هدف فوق است، اما یکی از نقاط اساسی برای تحول در برنامه درسی سازماندهی مواد درسی است یعنی چینش محتوایی در آن ضرورتی غیر قابل انکار دارد.

وی در ادامه سخنان خود با تقسیم سازماندهی به عمودی و افقی خاطرنشان ساخت: سازماندهی عمودی همان چینش محتوای فقط یک ماده درسی است مثلا بخش های مختلف منطق، ولی سازماندهی افقی کیفیت تعامل مواد درسی مختلف در یک نظام آموزشی است که این سازماندهی با دو رویکرد رشتگی و تلفیقی انجام می‌شود.

حجت الاسلام بیاتی در توضیح رویکرد رشتگی عنوان کرد: مفهوم تقلیل گرایی که اولین بار دکارت آن را بیان کرد این است  که کل، چیزی غیر از اجزاءخودش نیست و هویتی جدید نیست، این تفکر تقیل گرایی باعث ایجاد دانشگاه شد که موضوعات درسی را به طور مجزا ارائه می کند و در نتیجه طبق این دیدگاه تخصص گرایی رواج یافت.

علم برای رسیدن به حل مسائل و کمالات آموخته می شود

وی تأکید کرد: اما علم برای رسیدن به حل مسائل و کمالات آموخته می شود و علوم مختلف را شامل می شود اما این دیوار های ساختگی بین علوم رابطه آن ها را با یکدیگر و در نتیجه با زندگی واقعی قطع کرده است.

این مدرس دوره های روش تدریس در ادامه با اشاره به رویکرد تلفیقی ابراز داشت: یکی از اندیشمندان غربی به نام «وایت هد» قائل بود که تنها یک ماده درسی وجود دارد و آن هم برنامه زندگی بشر است؛ در این رویکرد بیان می شود که پدیده های مورد مطالعه چند وجهی و دارای کلیت است و کل هویت جدیدی دارد که این سیستم را معرفی می کند مثل قطعات ماشین هرکدام به طور جداگانه حرکت نمی کنند اما وقتی با هم باشند باعث حرکت خودرو می شوند.

وی اضافه کرد: پس فقط با رویکرد رشتگی نمی توان پدیده ها را بررسی کرد و با رویکررد تلفیق از جوانب گوناگون نیز مطالعه صورت می گیرد مثلا در موضوعات مختلف، عالم کلامی از جایگاه خودش و عالم فقیه از جانب خودش و عالم اخلاقی هم ازجایگاه خودش آن را بررسی می کند؛ اما در حوزه علمیه باید گفت در خوش بینانه ترین حالت حوزه دارای رویکرد چند رشتگی درسی است.

حجت الاسلام بیاتی با بیان این که نوع دیگر در گونه های تلفیق، رویکرد میان رشتگی است، ابراز کرد: میان رشتگی در حقیقت تلفیق میان زبان، روش و معرفت چند رشته است بطوری که دانشی با ساختار جدید شکل می گیرد؛ در رویکرد چند رشتگی خود رشته ها با هم تلفیق می شوند و در این رویکرد برخلاف چند رشتگی که رشته ها مسقل هستند ، رشته ها با هم تعامل دارند.

رویکرد میان رشتگی علم محور نیست بلکه مسأله محور است

وی با تأکید بر این که رویکرد میان رشتگی علم محور نیست بلکه مسأله محور است، گفت: در این رویکرد چند امر لازم است، اول آموختن علوم مختلفی که اطراف موضوع را تفسیر میکنند  و دوم این آموختن باید به گونه ای باشد که ارتباطشان و تعامل شان معلوم باشد و سوم آن که میان رشتگی کامل ترین گونه تلفیقی برای شناخت پدیده های چند وجهی است چون میان علومی  که برای حل مسأله مورد استفاده قرار می گیرند تعامل برقرار است.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به موضوع رویکرد میان رشته ای در حوزه به عنوان نیاز امروز و ضرورت فردا یادآور شد: اگر بخواهیم با رویکرد غیر میان رشتگی به تلفیق اطلاعات بپردازیم هیچ چیزی از شکل واقعی بوجود نمی آید چون در تلفیق میان رشتگی، ارتباط بین اطلاعات مشخص است اما در چند رشتگی نیست؛ میان رشتگی رشته های تخصصی را نفی نمی کند بلکه جایگاه آن ها را باز تعریف می‌کند و هر چه شدت میان رشتگی بیشتر شود شدت تخصص گرایی کم می‌شود.

وی عنوان کرد: در میان رشتگی اقتضاء می شود که ابتدا اصول و قواعد کلی را بگذرانیم سپس گرایش تخصصی در یک رشته میان رشته ای تعیین شود سپس در مراحل فوق تخصصی حرکت به سمت تک رشته ها انجام می‌شود، به عنوان مثال اگر علما و مراجع دو دهه قبل در زمینه فرزند کمتر نگاه اولی شان اعتقادی و سپس فقهی بود،  ضرر رخ نمی داد حال آنکه آن ها فقط از دید فقهی به موضوع نگاه کردند از این رو مسائل جلوگیری از فرزند آوری را جایز دانستند و حرمتش را فقط زمانی دانستند که مترتب نگاه یا لمس حرام باشد.

پیشنهادهایی برای بهتر شدن نظام تحصیل طلاب

حجت الاسلام بیاتی در طرح پیشنهاد برای بهتر شدن نظام تحصیل طلاب در حوزه های علمیه گفت: پیشنهاد نهایی این است که طلبه سه مقطع داشته باشد، یکی اینکه همه دروس را به صورت عمومی بخواند تا حدی که توانایی استنباط داشته باشد اما در روش اسنباط مقلد باشد، دوم اینکه در همان روش هم مجتهد شود یکی در فضای علمی محض یکی در فضای تبلیغی و در سطح بعدی که فوق تخصصی است طلبه در یکی از ریز رشته ها متخصص می شود./1330/ج