«حوزه مطلوب» از منظر امام خمینی(ره)

به گزارش خبرگزاري رسا، «منشور روحانیت» آخرین مکتوب مفصل امام راحل (ره) قبل از رحلتشان بود که در روز سوم اسفندماه سال ۱۳۶۷ پیامی خطاب به روحانیان، مراجع، مدرسان، طلاب و ائمه جمعه و جماعات‏ استراتژی نظام جمهوری اسلامی ایران و رسالت حوزه‌‏های علمیه را صادر کردند. در واقع می‌توان گفت «منشور روحانیت» یک جمع‌بندی درباره روحانیت و نقاط قوت و ضعف آن بود که به بررسی تهدیدها و فرصت‌ها نسبت به این قشر پرداخته است.

در این راستا جمعی از طلاب و اساتید حوزه در سلسله گزارش‌‌هایی به تبیین و تشریح سخنان معمار کبیر انقلاب پیرامون «منشور روحانیت» با توجه به شرایط روز پرداخته‌اند که بخش نخست آن را می‌خوانید:

روحانیت شخصیت علمی صرف ندارد/ عالم واقعی باید از علم گذر کند

«خدمت حضرات روحانیون سراسر کشور و مراجع بزرگوار اسلام و مدرسین گرام و طلاب عزیز حوزه‌های علمیه و ائمه‌ محترم جمعه و جماعات ... و حال من غافل که هنوز از کتم عدم‌ها به وجود نیامده‌ام، چگونه از وصف قافله سالاران وجود وصفی کنم؟ من و امثال من از این قافله فقط بانگ جرسی می‌شنویم، بگذارم و بگذرم».

در این بخش از فراز امام راحل (ره) با تعبیر رساله علمیه و عملیه، اشاره لطیفی به هویت قشر طلبه دارند، یعنی روحانیت شخصیت علمی صرف ندارد و دو بعدی از علم و عمل است. در طول تاریخ هم مردم، حوزه‌های علمیه را این گونه شناختند و علما در اعمال و رفتار خود الگو و مرجع بودند.

در بخشی دیگر از منشور نمایان است که مسأله معنویت در اندیشه امام (ره) از ابعاد مختلف در کلمات ایشان بحث شده و در اینجا به رابطه میان علم و معنویت پرداخته شده است. به گونه‌ای که گویی علم مانع معنویت است، زیرا خود معرفت از تعلقات است که می‌تواند به پای آدمی عقال بزند و ممکن است انسان در علم گیر بیفتد و از معنویت باز بماند، در حالی که عالم واقعی باید از علم گذر کند.

تعبیر «حاملان امانت وحی»/ فهم هویت طلبه از طریق فهم هویت انبیا امکان‌پذیر است

اینکه در این منشور گفته شده «تا کشف حقیقت تفقه به پیش تاختند» اشاره به آیه ۱۲۲ سوره توبه دارد: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُون‏». همچنین نشان می‌دهد که انسان زمانی می‌تواند منذر واقعی باشد که به حقیقت فقه رسیده باشد و حقیقت تفقه هم با توجه به بیانات دیگر امام، معنوی است. پس از این منظر فقه در اندیشه امام هویت سیر و سلوکی و عرفانی دارد.

در این منشور تعبیر «حاملان امانت وحی» بسیار جای تأمل دارد. این تعبیر را  امام (ره) در کتاب حکومت اسلامی هم توضیح داده است و روایاتی هم آورده که علمای واقعی، وارثان انبیا و حاملان وحی هستند. مثلاً در روایت داریم که «العلماء ورثه الانبیاء» که ایشان این روایات را برای تبیین هویت طلبه مطرح می‌کنند که طلبه در همان جایگاه انبیاء قرار گرفته است و مسؤولیتی از جنس رسولان الهی دارد. همان کاری را که انبیا انجام می‌داده‌اند را باید طلبه انجام دهد. در واقع فهم هویت طلبه و روحانی از طریق فهم هویت انبیا و اولیا امکان‌پذیر است.

«حوزه مطلوب» حوزه‌ای است که حامل پیام انقلاب باشد

در جمله‌ای دیگر از امام خمینی (ره) آمده است که فرمود: «ارکان عظمت و افتخار انقلاب اسلامی را بر دوش تعهد سرخ و خونین خویش حمل نموده‌اند»، می‌توانیم این نکته را به خوبی فهم کنیم که حوزه مطلوب حوزه‌ای است که حامل پیام انقلاب باشد و در واقع حوزه زمان هر پیشوایی باید مرتبط با آن پیشوا باشد و حوزه امام زمان (عج)، حوزه‌ای است که به امام زمان (عج) متصل باشد  و اتصال به امام زمان (عج) در دوران غیبت از طریق ارتباط با انقلاب اسلامی است که محقق می‌شود.

جدال حق و باطل در حوزه نیز به چشم می‌خورد 

«منذران صادق» هم که در این بخش از فراز منشور روحانیت به آن اشاره شده است، رابطه بین صداقت و شهادت را مطرح می‌کند که شهدا انسان‌های صادقی هستند؛ بین صدق، شهادت و جهاد یک گره عمیقی وجود دارد که از هم ناگسستنی است.

این در حالی که مطلب مهمی که در این قسمت ذکر شده است و تا انتهای منشور به وضوح به چشم می‌خورد، گویی امام (ره) به دنبال تبیین آن هستند، تفکیک روحانیت راستین و صادق از غیر است. باید اینگونه بیان کنیم که جدال حق و باطل که در تمام جامعه وجود دارد، در حوزه نیز به چشم می‌خورد و شاید مهم‌ترین شاخصه روحانی راستین توجه به معنویت است که امام می‌خواهد آن را در همین قسمت اول بیان بفرمایند.

روحانیت باید خود را با دشمن بسنجد

«تردیدی نیست که حوزه‌های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع مهم‌ترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجروی‌ها بوده‌اند. علمای بزرگ اسلام در همه عمر خود تلاش نموده‌اند تا مسائل حلال و حرام الهی را بدون دخل و تصرف ترویج نمایند. اگر فقهای عزیز نبودند، معلوم نبود امروز چه علومی به عنوان علوم قرآن و اسلام و اهل بیت (ع) به خورد توده‌ها داده بودند...تصور نمی‌کنم برای بررسی عمیق همه‌ جانبه علوم اسلامی طریقه‌ای مناسب‌تر از شیوه علمای سلف یافت شود. تاریخ بیش از هزار ساله تحقیق و تتبع علمای راستین اسلام گواه بر ادعای ما در راه بارور ساختن نهال مقدس اسلام است».

معمار کبیر انقلاب در تعریف وظایف روحانیت که سنگری در مقابل کجروی‌ها بوده است، اشاره به این موضوع دارد که روحانیت همواره باید خودش را با دشمن بسنجد و اقدام متقابل انجام دهد. آن هم از حیث ابزار، دانش و روش! اگر حوزه می‌خواهد رشد کند، باید خود را با دشمن بسنجد و هرگز عقب نماند و البته همواره بداند که در مقابل او دشمنی محکم ایستاده است.

وجه اشتراک تاریخ روحانیت در گذر زمان

معظم‌له وجه اشتراک تاریخ روحانیت در همه برهه‌های تاریخی را ایستادن در مقابل دشمنان دانسته‌اند. اما روش مبارزه حوزه متناسب با ابزار و روش دشمن و توانایی‌های نهاد روحانیت متفاوت است. باید توجه داشت آنچه که تغییر نمی‌کند، اصل مبارزه با دشمن و ایستادگی در مقابل آن است.

با این وجود مسأله قابل تأمل که در مجموع منشور روحانیت وجود دارد، این است که جهاد واقعی عمل به وظیفه در هر زمانی است و شاید بتوان گفت این جهاد زمانی به حد اعلی می‌رسد و ثمر واقعی می‌دهد که به شهادت ختم شود. اما اگر به شهادت ختم نشد. دلیل بر بی‌ثمر بودن نیست و از طرفی شهادت را علاوه بر آنکه بالاترین آرزو برای اهل جهاد است، هدف اصلی نمی‌توان در نظر گرفت.

مرارت‌هایی که امام (ره) آن را جهاد در راه خدا می‌دانست

زیرا گاهی جهاد منجر به شهادت نمی‌شود و گاهی مسیر جهاد حوزه و روحانیت مسیری است که با وجود انجام وظیفه ختم به شهادت نمی‌شود.همان طور که علمای سلف با تدوین کتب و تبویب احادیث این جهاد را انجام داده‌اند وخودرا مجاهد فی سبیل الله معرفی کرده‌اند، اما این مجاهدت ختم به شهادت نشده است. لیکن ثمراتی از جمله کتب اربعه را در پی داشته است.

باید توجه داشت یکی از پایه‌های هویتی روحانیت شیعه پاسداری از مرزهای دین و مرزبانی آن است.به گونه‌ای که حلال و حرام الهی، به درستی به دست مردم برسد.حقیقتاً برای رسیدن علوم حوزوی به زمان ما چه مرارت‌هایی که کشیده نشده! گاهی در بیان زندگی برخی علما نقل شده است که مثلاً برای دستیابی به چند روایت، سفرهای طولانی به راه‌های دور با سختی‌های آن زمان برای مسافرت، داشتند که همه این‌ها جز عمل به تعهدی نیست که بر گردن خود گذاشته‌اند. مرارت‌هایی که حضرت امام (ره) از آن تعبیر به جهاد فی سبیل الله می‌کنند.

ادامه دارد...

/1360/