آیا جهان شکسپیر دیگری به خود خواهد دید؟

به گزارش خبرگزاري رسا، این روزها که شیوع ویروس کرونا در صدر اخبار است و به مهمترین دغدغه همه مردم دنیا تبدیل شده، مطالب متعددی درباره بیماری‌های واگیردار در طول تاریخ، قرنطینه و ... منتشر شده است. یکی از مطالبی که این روزها در فضای مجازی به آن اشاره شده، این است که شکسپیر یکی از بزرگترین تراژدی جهان یعنی «شاه لیر» را در دوران قرنطینه در زمان طاعون سال 1606 نوشته است. برخی این را یکی از مزایای قرنطینه عنوان کرده و دیگران را به انجام کارهای مفید در این دوران تشویق کرده‌اند. اما برخی از کارشناسان خلاف این این می‌گویند.

گاردین در گزارشی در این رابطه می‌نویسد: نمایشنامه «شاه لیر» در تعطیلات کریسمس 1606 برای اولین‌بار مقابل جمیز اول اجرا شد، این تاریخ نشان می‌دهد که نگارش این اثر دست‌کم در همان ایام یا سال قبل نوشته شده باشد. جیمز شاپیرو، مورخ تئاتر، در این زمینه معتقد است که طاعون در تابستان 1606 رخ داد و منجر به بسته شدن سالن‌های تئاتر شد. حتی برخی نیز عنوان کرده‌اند که «مکبث» هم حاصل قرنطینه خانگی است. فارغ از اینکه کدام یک از این دو گزاره درست باشد، جهان در دوران طاعون نویسنده‌ای را به خود دید که بیش از 100 شخصیت خلق کرد و به «صحنه‌ای که جهان است» فرستاد. الکساندر دوما که خود شخصیت‌های بسیاری خلق کرده، گفته است بعد از خدا، هیچ‌کس اندازه شکسپیر شخصیت خلق نکرده است.

بیماری واگیردار طاعون پیوندی عجیب با زندگی شکسپیر دارد. او در آوریل 1564 چند ماه قبل از شیوع طاعون در انگلستان متولد شد؛ زمانی که یک‌چهارم از مردم زادگاهش به دلیل شیوع این بیماری به کام مرگ رفتند. طاعون در طول زندگی او باز هم تکرار شد، در سال 1592، دوباره در سال 1603 و 1606. شیوع بیماری در دوره‌های متعدد برخی از همکاران و دوستان او از جمله صاحبخانه‌اش را به کام مرگ کشاند. در برهه‌ای باعث تعطیلی تماشاخانه‌ها شد و حتی زمانی از نمایش‌‌های تئاتر به عنوان عاملی برای خشم الهی تصور شد. با این همه شکسپیر چه برداشتی از این وقایع داشت؟ حالا که کرونا همانند طاعون زمان شکسپیر در جهان منتشر شده، آثار او چه کمکی می‌تواند به ما کند؟

ظهور چندباره طاعون در زندگی شکسپیر، بر آثار او نیز تأثیر گذاشته است. گاه و بیگاه به آن اشاره می‌شود؛ گاه در قامت نفرین و گاه در لفافه و استعاره. حتی گاه در صحنه‌های عاشقانه اثرش گریزی به آن می‌زند. مثلاً در رومئو و ژولیت نامه ژولیت به دست رومئو نمی‌رسد، زیرا پیک ژولیت قبل از انجام مأموریت مجبور می‌شود در قرنطینه بماند.

چهره شهر با حضور طاعون خیلی زود تغییر می‌کرد، با ابتلای هر 30 نفر در هفته شهر در قرنطینه فرو می‌رفت و طاعون این‌بار علاوه بر کمرنگ کردن مرزهای جغرافیایی، مرزهای اجتماعی را نیز مندرس و نابود می‌کرد. حالا دیگر فرقی نداشت آدم‌ها غنی باشند یا فقیر، آنها را به کام مرگ می‌کشاند و بدون در نظر گرفتن طبقات اجتماعی‌شان، آنها را در گورهای دسته‌جمعی کنار هم می‌نشاند. با وجود این، در آثار شکسپیر چهره شهر چنین سیاه به تصویر کشیده نمی‌شود. او برخلاف هم‌عصرانش دیدی متفاوت به شرایط پیرامون خود داشت. هرچند در آثار او رگه‌هایی از اعتقاد و باور به اندیشه‌های سنتی دیده می‌شود، اما انسان‌ها در کارهای او آزادند و این قدرت را دارند که با انتخابی آگاهانه و منطقی، مقهور تقدیر نشوند.

شکسپیر نمونه‌ای است از ادیبی خلاق که در بحبوحه جدال انسان با مرگ، توانست آثاری خلق کند که حالا بعد از 400 سال زنده‌اند و با ما زندگی می‌کنند. باید دید آیا جهان پس از کرونا هم نویسنده‌ای همچون شکسپیر به خود خواهد دید؟

/1360/