در حصار آزادی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ‌فیلم سینمایی «زیر نظر» از جمله فیلم‌های ایرانی جدیدی است که صرف مشاهده پوستر آن، مخاطب را به سمت دانلود یا خرید از ویدیو کلوپ‌ها می‌کشد. پوستری که روی آن نام طنزپردازانی همچون رضا عطاران، امیر جعفری، مهران احمدی و حتی مجید صالحی ذکر شده است. البته این بار فرم کار کمی متفاوت‌تر از قبل است. این بار مجید صالحی در جایگاه کارگردانی ایستاده و بقیه برای او بازی می‌کنند. صالحی قبل از این با سریال سال‌های دور از خانه توانسته بود مخاطبان زیادی را به نفع خود مصادره کند و این بار نیز با طنزی متفاوت پا به سینمای خانگی گذاشته است.

«زیر نظر» فیلمی سراسر خنده و فکاهی است که حتی گاهی از شوخی‌های جنسی نیز در آن استفاده شده است. قوت طنزپردازی نویسنده بر کسی پوشیده نیست علاوه بر اینکه حضور بازیگرانی همچون عطاران و جعفری (آن هم به خاطر رفاقت با کارگردان) نیز بر جذابیت کار می‌افزاید.

قبح شکنی عادی‌سازی شده

فیلم، داستان یک ساختمان مسکونی چند طبقه و همسایه‌های مختلف را روایت می‌کند که همه غرق در سه مقوله اعتیاد، شهوت و مشروب هستند. اگر چه که نشان دادن مسائلی همچون پارتی‌های شبانه و نحوه کشیدن مواد مخدر امروزه در سینمای ایران به یک امر عادی تبدیل شده ولی این از قُبح شکنانه بودن اینگونه مسائل نمی کاهد.

از ابتدای شروع فیلم دو مسأله مهم ذهن مخاطب را درگیر می‌کند. اول اینکه چرا اسم این فیلم «زیر نظر» گذاشته شده است؟ مسأله دوم اینکه چرا این فیلم تا این حد پر تنش، پر دیالوگ و سر و صداست؟ برای پیدا کردن پاسخ این سؤال‌ها، هیچ چاره‌ای جز رسیدن به آخر فیلم نبوده و معلوم نیست که باید این را به پای ضعف یا مهارت کارگردان گذاشت.

مجید صالحی نمی‌تواند کارگردان خوبی باشد

مجید صالحی نشان داده که نه در سریال قبلی و نه در این فیلم نمی‎‌تواند به عنوان یک کارگردان، سه پرده‌ منظم در فیلمنامه را به تصویر بکشد، چراکه او همواره از گره اندازی شروع کرده و در نهایت نیز بسیاری از گره‌ها را باز نشده رها می‌کند.

تماشای این فیلم مخاطب را به یاد نظریه‌ای می‌اندازد که از میشل فوکو فیلسوف معاصر تقدیم جهان علم شد. فوکو معتقد است که تاریخ بستر سلطه‌های متفاوت است و این سلطه هیچگاه از بین نمی‌رود و انسان به آزادی نمی‌رسد.

به نظر او حتی مدرنیته هم که مهم‌ترین شعار خود را به آزادی رساندن بشر می‌دانست، نه تنها نتوانسته انسان‌ها را به آزادی برساند بلکه قفسی تنگ‌تر از گذشته برای آنها به وجود آورده است. اگر در گذشته انسان‌ها در حصار قضاوت‌های ارزشی قبیله خود بودند، امروزه در حصار دوربین‌هایی هستند که تمام زندگی آنها را برای دیگران به نمایش می‌گذارد.

انسان همیشه در اسارت

به عبارت دیگر به نظر فوکو در زندگی مدرن فقط نوع نظارت و مراقبت بر انسان تغییر کرده و الا چیزی از اسارت انسان کاسته نشده است. فیلم «زیر نظر» برخلاف تصور برخی که آن را فیلمی سطحی و سخیف دانستند، به خوبی از پس طرح این نظریه برآمده و پیام خود را در پوشش طنز بیان می‌کند.

«زیر نظر» به مخاطب می‌فهماند که زندگی مدرن اگر چه که خوشی‌ها و زرق و برق بیشتری دارد اما سراسر تنش، نزاع، توطئه چینی، دروغ، پول پرستی و مشکلات خانوادگی است که نتیجه‌ای بهتر از خودکشی در حمام را نصیب انسان نمی‌کند.

از طرف دیگر این فیلم انسان‌ها را متوجه دوربین‌هایی می‌کند که زندگی مدرن برای آنان کاشته و به اصطلاح تمام حدود آزادی شان را در درون یک دستگاه جای داده است. خلاصه اینکه «زیر نظر» به مخاطب این پیام را می‌رساند که در دنیای معاصر که عنوان مدرن بر آن می‌درخشد، تصور آزادی را باید بیش از پیش از ذهن خود دور کند و مدام حواسش به دوربین‌های اطرافش باشد.

تصویرسازی نامناسب از نیروی انتظامی

یکی از مهمترین شباهت‌های محتوایی این فیلم با سریال قبلی مجید صالحی، نشان دادن تصویری سخیف و مُضحک از ماموران نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی است. در هر دو فیلم و سریال، یک پلیس رشوه‌گیر با شخصیتی سبک و رفتارهای تمسخرآمیز ایفای نقش می‌کند که هیچ توجیه مناسبی نمی‌توان برای آن در نظر گرفت.

به طور کلی می‌توان ادعا کرد که فیلم «زیر نظر» از لحاظ محتوایی بسیار غنی بوده و پیام‌های زیادی اعم از مثبت و منفی را به مخاطب القا می‌کند. اما از نظر فرمی از وجود مشکلات زیادی همچون نقل داستان‌های فرعی بی مورد، عدم چینش مناسب سکانس‌ها، استفاده از گریم‌ها و موسیقی‌های تند و همچنین فیلم‌برداری‌های ناقص، رنج می‌برد./882/ی404/ف

سید محمد مهدی شرف الدین، طلبه سطح عالی حوزه علمیه قم