سوغات عراقچی از وین چه چیزی نیست؟

به گزارش خبرگزاری رسا، حمیدرضا غلامزاده طی یادداشتی نوشت: با پیشرفت گفتگوها در وین، تیم‌های مذاکره کننده با رسیدن به یک توافق اولیه به پایتخت‌های خود باز می‌گردند تا شرایط توافق را با نهادها و مقامات عالی کشورشان هماهنگ و نهایی سازند. اما روند مذاکرات و مسیر رسیدن به توافق نهایی این بار بسیار پیچیده‌تر از سال 2015 و زمان امضای برجام است. طبیعتا در فاصله کمتر از 2 ماه تا انتخابات ریاست جمهوری، دولت روحانی تمایل جدی خواهد داشت به هر قیمتی به یک توافق دست یابد تا هم در روزهای پایانی دولت بتواند تا حدودی شکست تنها پروژه دو دوره خود را جبران نماید و هم حتی الامکان از آن در انتخابات پیش رو و پیروزی جبهه همسو با خود بهره‌برداری نماید. همزمان موج رسانه‌ای بزرگی هم از سوی هواداران دولت به راه افتاده که مصرانه از یک «اتفاق مهم» و «موفقیت» خبر می‌دهند.

اما چند نکته مهم در خصوص مذاکرات وین و رهاورد آن وجود دارد...

سوغات عراقچی از وین چه چیزی نیست؟

قطعا آنچه تیم مذاکره کننده با خود از وین به تهران می‌آورد یک «توافق نهایی» مانند برجام و یک «دستاورد» نیست. در این مرحله رهاورد دو طرف عملا یک توافق اولیه هم نیست. در حال حاضر آنچه آقای عراقچی و همراهانش به تهران می‌آورند شرایط پیشنهادی برای توافق است. این متن بعد از تایید که احتمالا از طریق دولت و شورای عالی امنیت ملی صورت خواهد گرفت باید مجددا به وین رفته و به توافق طرف‌های مختلف برسد.

اما بعد از توافق نهایی در وین هم هیچ کدام از طرفین به «دستاورد نهایی» خود نرسیده‌اند. در ایران طبق قانون راهبردی مجلس، در صورتی که آمریکا تمامی تحریم‌ها را رفع نماید، نتیجه آن باید توسط نهادها و وزارتخانه‌های مربوطه مانند وزارت امور خارجه، نفت، صمت و... راستی آزمایی شده و نتیجه آن به مجلس گزارش شود. بعد از بررسی دقیق این گزارش‌ها در کمیته‌های تخصصی مجلس است که در صورت صحت رفع تحریم‌ها مجلس مجوز بازگشت به تعهدات برجامی را خواهد داد.

در آن سوی دنیا نیز، طبق قانون INARA که در سال 2015 در ایالات متحده تصویب شد، کاخ سفید باید این توافق را به مجلس سنا برد و تایید کنگره را در خصوص آن دریافت کند. بنابر این آنچه از این گفتگوها تا به حال حاصل شده، هیچ تضمینی برای بقا و اجرا ندارد و قطعا یک توافق و لزوما یک موفقیت نیست.

دست‌انداز سنا

در حال حاضر چندین طرح توسط نمایندگان کنگره فعلی ارائه شده است که با هدف ممانعت از بازگشت دولت بایدن به برجام ارائه شده‌اند؛ اگرچه این طرح‌ها هنوز به طور جدی مطرح نشده‌اند، اما با پیشرفت مذاکرات در وین، احتمال تلاش برای پیشبرد این طرح‌ها یا ارائه طرحی جدید دور از انتظار نخواهد بود. برای درک بهتر این مساله بهتر است نگاهی به ترکیب کنگره داشته باشیم. هرچند در مجلس نمایندگان آمریکا دموکرات‌ها اکثریت قابل قبولی را در اختیار دارند، اما بررسی و تصویب توافقات خارجی بر عهده مجلس سنا است که از 100 عضو آن 50 نفر جمهوریخواه، 2 نفر مستقل و 48 نفر دموکرات هستند که به لطف گرایش دو عضو مستقل و ریاست معاون رییس جمهور بر کنگره از اکثریت برخوردار هستند.

در شرایطی که آنتونی بلینکن در اوج بحران دوقطبی حزبی و تنش ناشی از حمله به ساختمان کنگره در مجلس سنا موفق به کسب 78 رای مثبت در مقابل 22 رای منفی برای وزارت خارجه شده بود، هفته گذشته در فرایند تایید وندی شرمن به عنوان قائم مقام وزارت خارجه، عضو ارشد تیم مذاکره کننده آمریکا در برجام تنها 56 رای مثبت و 42 رای منفی کسب کرد. دلیل اصلی این اختلاف تعداد آرا، نقش شرمن در توافق هسته‌ای با ایران است که از دید بسیاری از نمایندگان سنا نکته منفی در کارنامه او تلقی می‌شود. در صورت فعال شدن قانون اینارا، چنین رویکردی حتما در رای نهایی موثر خواهد بود. علاوه بر این، در نامه‌ای که با حمایت لابی آیپک خطاب به بایدن نوشته شده بود و او را از بازگشت به برجام بر حذر می‌داشت، تعدادی از سناتورهای ارشد دومکرات نیز از جمله امضاکنندگان شاخص آن متن بودند.

با این شرایط، مجلس سنا دست انداز بزرگی برای دولت بایدن است که به راحتی می‌تواند وعده لغو و حتی تعلیق تحریم‌اه را به چالش بکشد. بدیهی است عبور از سد سیاست داخلی مساله کابینه بایدن است و نباید هزینه، تعهد یا مشکلی برای ایران ایجاد نماید.

راستی آزمایی

استفاده ازدستور اجرایی و waiver در زمان برجام تجربه شد و نتیجه پایدار و مستمری نه تنها در دوران ترامپ، بلکه حتی در دوران خود اوباما نیز نداشت. بنابر این مسیر کنونی وزارت خارجه و دولت که به امید تعلیق تحریم‌ها به دنبال waiver هستند امری کاملا موقتی است و حتما با راستی آزمایی جدی همراه نخواهد بود. طبیعتا کسی در ایران مخالف رفع تحریم‌ها نیست و برخی از مردم به احیای برجام امید بسته‌اند؛ اما این امید بدون راستی آزمایی سرابی بیش نخواهد بود. مردمی که در طول سالهای اخیر مشکلات عدیده اقتصادی و صف مرغ و گرانی‌های مستمر و طاقت‌فرسا را تجربه کرده‌اند، قطعا به دنبال باردهی موقت توافق و رفع کوتاه یا میان مدت تحریم‌ها نیستند.

برای این مهم و با توجه به وضعیت و جایگاه سنا، راستی آزمایی لغو یا رفع تحریم‌ها در بازه زمانی کوتاه مدت ممکن نیست و دست کم چند ماه زمان نیاز دارد. در این بازه زمانی کاخ سفید در صورت عزم جدی برای احیای برجام و بازگشت به آن می‌تواند با کنگره لابی کرده و تحریم‌ها را در کنگره و به صورت قانونی و دائمی لغو نماید. به طور حتم، نسبت کاخ سفید و کنگره ارتباطی با جمهوری اسلامی ایران ندارد و معنایی ندارد کشور ما به خاطر مشکلات داخلی و ضعف دولت آمریکا از حقوق خود کوتاه آمده و تن به داروهای آرامبخش کوتاه مدت بدهد. تعلیق تحریم‌ها به مدتی کوتاه یا آزادسازی بخشی از منابع مایل خود ایران در کشورهای ثالث، تفاوت چندانی با عدم رفع تحریم‌ها بر زندگی و معیشت مردم نخواهد داشت. اما به لحاظ سیاسی برگ برنده و دست بالاتر ایران را از بین خواهد برد و فرصت نقد کردن چک بیم‌محل برجام هرگز به دست نخواهد آمد.