شبکه های اجتماعی به مثابۀ «بازنمود تحولات تدریجی و پنهان»

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا،در روزهای گذشته ویدیویی در شبکه های اجتماعی دست به دست شد که در آن چند دختر نوجوان به نزاع با یکدیگر می پردازند. در حین زد و خورد علاوه بر الفاظ رکیکی که دختران به هم نثار می کنند ناگهان یکی از آنها به نام «هلیا» قمه بزرگی را از زیر لباس خارج می کند و در میان تعجب و حیرت حاضران به تهدید آنها می پردازد.

انتشار این ویدیو هرچند دستمایه گفتگوهای شوخی و جدی فراوانی در فضای مجازی شد، اما مکتوب حاضر از منظر نگاه به شبکه های اجتماعی به مثابه «بازنمود بخشی از تحولات ارزشی جامعه» به این ویدیو می نگرد و به دلایلی که در ادامه بیان خواهد شد به همه مرتبطان فضای مجازی و افراد و نهادهای حاکمیتی و غیرحاکمیتی متصدی تعلیم و تربیت و اخلاق، از حوزه های علمیه گرفته تا وزارت آموزش و پرورش، سفارش می کند اینگونه ویدیوها را بارها از زوایای گوناگون مورد تامل و مداقه قرار دهند.

 توضیح مطلب این که:
 1. جامعه در کلیت خود همچون اندام یک انسان است که در طول زمان از نظر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی اخلاقی تغییر می کند. این تغییرات چون به صورت تدریجی و با شیب ملایم است معمولا خود را به آسانی نشان نمی دهد. همین تدریج و ناپیدایی می تواند موجب غفلت یا بدفهمی مدیران و سیاستگذاران و مبلغان تربیت و اخلاق از شناسایی و تحلیل آنها شود.

 2. از آنجا که روند تغییر و تحولات فرهنگی و ارزشی نسل جدید می تواند صبغه مثبت یا منفی داشته باشد، افراد و نهادهای متصدی تربیت و اخلاق بایستی بتوانند مدیران ارشد و شهروندان را برای مواجهه معقول و منطقی با آنها راهنمایی و آماده کنند. لازمه این کار، آن گونه که از سخن امام صادق(ع) بر می آید، «آگاهی به زمان» است («اَلْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لاَ تَهْجُمُ عَلَيْهِ اَللَّوَابِسُ»؛ تحف العقول، ج۱، ص ۳۵۶).

 3. فضای مجازی و به ویژه شبکه های اجتماعی امروزه یکی از ابزارهای همگانی برای رسیدن به شناختی است که از آن سخن به میان آمد. برخلاف زمان های گذشته، امروزه هر شهروند عادی با دسترسی به اینترنت و داشتن یک تلفن همراه می تواند در کمترین زمان و با کمترین هزینه آنچه در گوشه و کنار جامعه می گذرد را در قالب عکس و فیلم به سمع و نظر همگان برساند، و چه بهتر که مرتبطان با اخلاق و تعلیم و تربیت نخستین و مهم ترین مخاطبان این گزارش ها باشند و بتوانند به ویدیوها از منظر شناخت تحولاتِ زیرپوستی جامعه بنگرند، منطق و ماهیت این تحولات را بشناسند، عوامل متنوع و پیامدهای متعدد آنها را تبیین کنند و رویکرد مواجهه درست با آنها را روشن نمایند.

4. شبکه ها به مثابه پنجره ای هستند که بزرگترها می توانند از آن ببینند که بچه ها چگونه بزرگ می شوند و به موازات این که از نظر جسمی قد می کشند چگونه اخلاق و رفتارشان هم، خوب یا بد، تغییر می کند. بازتاب رفتار نادرست بچه ها در قاب این پنجره هرچند ما بزرگترها را آزرده خاطر می کند ولی راه چاره بستن پنجره نیست، بلکه اصلاح رفتار بچه ها است.

 5. تصاویری که از رفتارهای نادرست نوجوانان و جوانان در شبکه های اجتماعی منتشر می شود هرچند قابل تعمیم به همه افراد این نسل نیست، اما «نشانه» تغییرات فرهنگی و ارزشی در «بخش هایی» از این نسل است. به عنوان مثال، در ویدیویی که از نزاع هلیا و دوستانش منتشر شد چند نکته قابل قابل توجه است: 1. عدم مراعات پوششی که همواره مورد تبلیغ و تایید نهادهای تبلیغی و تربیتی جامعه بوده است. 2. بیان سخنان رکیکی که در فضای عمومی جامعه ما به ویژه از سوی خانم ها کمتر بیان می شود. 3. همراه داشتن قمه توسط دختران، در حالی که تاکنون این اسلحه نوعا از سوی عده ای خاص از پسران استفاده می شده است. 4. تماشاچی بودن اطرافیان و حتی تشویق دختران به ادامه دعوا از سوی پسران حاضر در محل. 5. ناتوانی در مدیریت خشم و استفاده از خشونت به عنوان راه حل مشکلات. از تحلیل مجموع این رفتارها می توان نوعی تغییر در سامانه ارزشی و سبک زندگی برخی از جوانان، و تغییر مفاهیم ارزشی منتسب با جنسیت را نزد آنها مشاهده کرد.

 6. قمه ای که توسط دختر حاضر در نزاع حمل می شد جالب ترین نکته برای کاربران شبکه های اجتماعی بود. این برای کاربران عادی شاید ایرادی نداشته باشد ولی کسانی که می خواهند با نگاهی «پدیدارشناسانه» به کمک این ویدیوها به «رفتارشناسی» و تحلیل «تحولات ارزشی» نسل جدید بپردازند، و از آن مهم تر، سمت و سوی آینده این تغییرات را پیش بینی کنند باید از این ظواهر بگذرند و به فراتر از قمه بنگرند.

حسینعلی رحمتی