تک فرزندی و آسیب های ناتمام آن

اشاره: مدتی است که طرح حمایت از خانواده با هدف جوان سازی جمعیت توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده و در این طرح مفاد زیادی از جمله حمایت از مادران دانشجو و طلبه، حمایت از زوج ها برای فرزندآوری، پوشش بیمه ای زوجین نابارور و کمک به هزینه های درمانی آنان، اختصاص و اعطای تسهیلات و مواردی دیگر گنجاند شده است به همین خاطر خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با خانم ناهید دیناروند روان شناس بالینی و پژوهشگر جمعیت گفت‌وگویی داشته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا ـ هدف اصلی از طرح جوان سازی جمعیت چیست؟

هدف از این طرح جوان سازی جمعیت و همچنین برای خانم‌هایی که شاغل هستند مشوق هایی را قرار داده اند و همچنین کمک هزینه های متفاوتی که در کنار خانواده ها است مثل وام های بلاعوض و این موارد مالی را که بتوانند در کنار خانواده ها باشند که نیازهای مالی تا حدودی با توجه به مشکلات اقتصادی که وجود دارد حل شود و بتوانند ان شاالله در سنین جوانی و بدون دغدغه فرزند آوردی داشته باشند چراکه آینده هر کشور به آمار بالای نیروی جوان بستگی دارد و این نیروهای جوان در حقیقت چرخ رشد توسعه اقتصادی کشورها را می‌چرخانند و کشور ما هم جزئی از همین رشد توسعه بوده و از رشد توسعه بین‌المللی نمی تواند عقب بماند. از طرفی دیگر این قانونی که تصویب شده حتماً می بایست خود دولت به جد آن را پیگیری کند تا سازمانها و ادارات ملزم به اجرای آن باشند چراکه مردم ما دیگر خسته شدند از اینکه این قوانین فقط در حد نوشتن روی کاغذ باشد. بنابراین این طرح  باید قابلیت اجرایی داشته باشد که در مردم ایجاد انگیزه کرده و اعتماد عمومی به وجود آورد.

رسا ـ آیا این طرح معایبی هم دارد؟

این طرح معایب آنچنانی ندارد و شاید تنها عیب آن این باشد که در بعضی از جاها قابلیت اجرا نداشته باشد به طور مثال همین قانون مرخصی زایمان را که در این طرح قرار داده شده است قبلا ۶ ماه بوده و الان ۹ ماه اعلام شده اما باید دید و بررسی کرد که چقدر از سازمانها یا مراکز دولتی این ۹ ماه را اجرایی می‌کنند. یعنی یک خانم وقتی می رود مرخصی زایمان واقعاً نمی‌داند وقتی برمی گردد آن پست قبلی و جایگاه سازمانی اش به قوت خود باقی است یا نه؟ یا اینکه چه مشکلاتی از لحاظ حقوقی برای او پیش می آید؟

به همین خاطر، قابلیت اجرایی داشتن و پیگیر بودن در مورد اینکه سازمان ها و ادارات این را اجرایی کنند مهم است وگرنه خود قانون فی نفسه در آنچه تصویب شده مشکلی ندارد و کار علمی و ماهها زحمات فراوانی بر آن کشیده شده و بالاتر از اینها فرمان خود مقام معظم رهبری است که فرموده اند این طرح باید اجرایی شود.

رسا ـ یکی از اشکالات جزئی این طرح این است که برخی ها می گویند این طرح برای افرادی که سال ۹۹ به بعد فرزند می آورند را شامل شده و بهتر بود که مقداری قبل تر از سال ۹۹ را شامل می‌شد تا زمینه اعتماد سازی و رغبت بیشتر افراد جامعه را فراهم سازد... نظر شما در این زمینه چیست؟

هدف ما این است که آنهایی که فرزند ندارند را تشویق کنیم باید چرا که الان بیشتر خانواده ها یا یک فرزند دارند یا هیچ فرزندی ندارند و این برای کشور ما که در چند سال آینده با سونامی  سالمندی مواجه خواهد شد یک  فاجعه است  و این عوارضش خیلی بیشتر خواهد بود. افرادی که قبل از سال 99 صاحب فرزند شده اند بالاخره یک جورایی مسائل و مشکلات خود را حل و فصل و به نحوی مدیریت کرده است و الان مهم این است که افرادی که فعلا ندارند و یا راغب نیستند باید تشویق شوند.

رسا ـ از نظر شما پیامدهای منفی و آسیب هایی که تک فرزندی برای خود فرزند دارد چیست؟

آسیب های تک فرزندی از چند بُعد مورد بررسی قرار می گیرد که یک بُعد آن به والدین و پدر و مادرها و بعد دیگر آن نسبت به خود فرزند و پیامدهایی نیز نسبت به جامعه دارد. آسیبی که تک فرزندی به تک فرزند خانواده می زند این است که که اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند پایین می آید؛ چرا؟ به دلیل اینکه همیشه در معرض اتهام است و تمام آمال و آرزوهای پدر و مادری که به آرزوهای خود نرسیده اند به او تحمیل می شود نرسیده و همیشه زیر ذره بین والدین است. بنابراین بچه ای که دائما زیر ذره بین باشد پُر مسلم است که نه خودش تصمیم می گیرد و کاری انجام می دهد و نه اینکه در خود کمبودی را احساس می کند که بخواهد انگیزه رشد و رقابت  و طرقی داشته باشد. و همچنین بچه ای که تک فرزند است تنها سرگرمی او می شود فضای مجازی و وسایل الکترونیکی. بنابراین مهارتهای اجتماعی این بچه خیلی پایین می باشد؛ ای کیو یا هوش هیجانی این بچه خیلی پایین است

چون الگو سازی فرزند، افراد بزرگسال هستند در صورتی که زمانی یک بچه به مهارت های اجتماعی یا هوش هیجانی می رسد که با افراد هم سن و سال خودش مراوده و ارتباط داشته باشد؛ بچه ها در بازی های خود با همدیگر از همدیگر خیلی چیزها را یاد می‌گیرند از جمله روحیه گذشت، ایثار و همچنین رقابت ها با همدیگر را یاد می گیرد. بنابراین بچه ای که تک فرزند است هیچ ‌کدام از این حسها را ندارد و خیلی خودخواه بزرگ می شود چراکه همیشه آنچه که خواسته است برای او مهیا بوده است.

رسا ـ آسیب های تک فرزندی نسبت به والدین چی هست؟

آسیب های تک فرزندی نسبت به والدین این است که برخی از والدین فکر می‌کنند که فرزندشان عصای پیری آنها است.  بچه ای که اعتماد به نفس آن پایین است، هوش و مهارت اجتماعی و هوش هیجانی آن پایین است این گونه بچه ها، بچه هایی هستند کهخود نیاز به کمک دارند و والدین اینها به عنوان عصای دست چگونه می توانند به عصای ترک خورده بچه های خود تکیه کنند عصایی که اصلا عصا نیست. پس این یک انتظار و یک آرزوی ناشدنی است.

جدیداً در ایام کرونا یک پژوهشی انجام شد که افرادی که تک فرزند بودند یا اصلاً فرزندی نداشتند وقتی کرونا گرفتند فوت شدند اما آنهایی که چند فرزند داشتند و صاحب اولاد بیشتر بودند توانستند از پیک های کرونا جان سالم به در برند و علتش هم این بود که آن تک فرزند به علت مشکلات فراوان در زندگی توانایی این را نداشت تا هم به خودش رسیدگی کند و هم به پدر مادرش.  تک فرزندها  نمی توانند به چهار تا سالمند سرویس بدهند؛ به  دلایل مختلف که یکی از آن دلایل مشغله های متفاوتی است که در زندگی از لحاظ اقتصادی و دیگر مسائل برای او وجود دارد که گریبانگیر اکثر خانواده‌های ایرانی است.

با این کار علمی معلوم شد که تک فرزند نمی‌تواند سرویس دهی خوب و مطلوبی داشته باشد برای پدر و مادری که فکر می کنند این فرزند عصای دستان آنان خواهد بود. یکی دیگر از آسیب های تک فرزندی نسبت به والدین این است که وقتی فرزند آنها ازدواج می کند و تشکیل خانواده داده و به خانه شوهر می رود والدین با یک سندروم خانه خالی مواجه می شوند که به اصطلاح می گویند «علی ماند و حوضش». یعنی پدر و مادرها با کوله باری از مشکلات جسمی و روحی تنها ماندند.

سالیان سال پدر و مادرها بدون منت و انتظار به فرزندانشان سرویس می‌دهند ولی حالا انتظار دارند که در زمان کهولت، فرزندانشان در کنارشان باشند و آنان را مدیریت کنند و کمک کارشان باشد.

رسا ـ آسیب های اجتماعی تک فرزندی چیست؟

از بعد اجتماعی فرزندی که زیاده خواه است و مهارت اجتماعی بلد نیست آیا می تواند چرخه اقتصادی جامعه را بگرداند؟ یقینا نه. چراکه خود نیاز به کمک و چرخاننده ای دارد. از طرفی وقتی وارد اجتماع می شود از دولت و همه طلبکار می شود و چیزی به عنوان نیست و نمی شود را قبول نمی کند. مثلاً کارمندی می شود که که همه چیز خود را از دولت مطالبه می کند؛ مطالباتی مثل فرستادن به دانشگاه توسط دولت و در اختیار گذاشتن بهترین امکانات رفاهی و از این قبیل درخواستها که زیاده خواهی می کند.

آیا چنین فردی که اعتماد به نفس پایین دارد و مهارت اجتماعی آن ضعیف است می تواند با همکار کنار دستی خویش کنار آید؟ آیا می تواند یک فعالیت جمعی را مدیریت کند؟ یقینا نمی تواند. چراکه یک انسانی است که از لحاظ اجتماعی ایزوله و بلا استفاده و عملا پِرت هستند در حالی که ما انتظار داریم که تک فرزندها جزئی از چرخ اقتصادی کشور را بچرخانند و توسعه اقتصادی به وجود آورند.

رسا ـ افزایش جمعیت و فرزند بیشتر، چگونه بر نشاط جامعه کمک می کند؟

روانشناسان توصیه می‌کنند که با کودک درون خودتان بازی کنید به خاطر اینکه نشاط خاطر و روان را به دنبال می آورد شما وقتی می روید در فضای باز می دوید و ورزش می کنید چه احساس نشاطی به شما دست می دهد؟ در امر خانواده هم چنین است و هر چقدر تعداد اولاد و فرزندان والدین و پدر مادر ها بیشتر باشد پدر مادرها جوانتر و شادابتر می مانند و بهداشت روانی آنها بهتر و بهبود می یابد چرا که با هر یک از بچه های خود کودکی می کنند و این امر هم باعث سلامت جسمانی پدر مادرها می شود و هم سلامت روانی آنها را تامین می کند بر خلاف آن چیزی که برخی ها فکر می کنند با فرزند بیشتر سرشان شلوغ می شود و سلامت روانی و روحی خود را از دست می‌دهند.

رسا ـ آیا تک فرزندی منجر به بالا رفتن ریسک طلاق در جامعه می شوند؟

صد در صد چنین است؛ چرا که فرزند استحکام و بنیان خانواده را قویتر و منسجم تر می کند و امید به زندگی را در والدین بالاتر می برد و وقتی امید در زندگی بالا رفت و شادابی و نشاط به بالاترین سطح خود رسید به نظر شما چه جایی برای بحث و جدل های بیهوده وجود خواهد داشت؟ وقتی پدر و مادر ها چند فرزند داشته باشند مهارتهای ارتباطی خود را بالا می برند و صمیمیت، عشق و محبت در بین زن و و شوهر بالاتر می رود.

رسا ـ آیا تک فرزندی در آینده منجر به سندروم خانه خالی در جامعه می شود؟

 هیچ کس نمی تواند با قطعیت بگوید که فرزندم تا آخر عمر در کنار من خواهد بود و کسانی که تک فرزند دارند در صورتی که برای فرزندشان حوادث و اتفاقی رخ دهد و برفرض که این فرزند جان سالم به در برد از یک بیماری و یک حادثه و یا بیماریهایی که غیرقابل پیش گیری هستند باز در سرویس دهی به والدین خود به مشکل برخواهد خورد و توانایی اداره و رسیدگی به مشکلات والدین خود را نخواهد داشت.

نمونه‌های زیادی امروزه در کشور ما یافت می شوند که پدر و مادرها و یا بالعکس به علت از دست دادن تک فرزند خود و تنها بازمانده و وارث خود دچار مشکلات روحی و روانی می شوند که حتی منجر به فوت و مرگ آنها می‌شود.

امروزه مشکلات و مسائل زندگی آنقدر زیاد شده است که کسانی هم که برادران و خواهران زیادی دارند نمی‌توانند به همدیگر سرویس رسانی کنند و نمی توانند از همدیگر به نحو احسن حمایت کنند حالا آن فرزندی که تک فرزند است و پدر و مادری ندارد و به اصطلاح در وسط آویزان است چه کسی حامی او خواهد بود؟ ما نباید خودخواه باشیم؛ این خودخواهی و فردگرایی ماست که تکیه ما فقط بر فرد است درحالی که قبلاً فردی نان آور بود و کار می کرد و به چند نفر هم نان می داد. چرا؟ چون اصالت با خدا بود و آنها معتقد بودند که خداوند کنارشان هست و رزق و روزی فرزندشان تقسیم شده و بشارت شده در قرآن کریم است و خداوند در قرآن این امید را می‌دهد که از فرزندآوری بیم نداشته باشید؛ من با هر فرزند درِ رحمت را به سوی شما باز خواهم کرد و این فراموشی اصالت امری است که امروزه به فراموشی سپرده شده است.

رسا ـ با تشکر از اینکه وقت ارزشمند خودتان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید./گ403/