«پدیده تحجر» در کلام امامین انقلاب

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین خبرگزاری رسا، تحجّر، یعنی دفاع متعصّبانه از باورهای ذهنی بدون دلیل مستحکم که می‌تواند مانعی در برابر اجرای دین در جامعه باشد. تحجّر پیش از انقلاب سدّی بود در برابر احساس مسئولیت دینی برای ورود به سیاست و اصلاح امور. و نمود امروزش، سیاه نمایی، یأس پراکنی یا مخالفت سلیقه‌ای با اجرای برخی از احکام دینی است. تحجّر سدّی است در برابر عینیت یافتن اهداف دینی و نزدیک شدن به جامعه و تمدن نوین اسلامی.

تحقق اجتماعی دین در همیشه تاریخ، مطلوب انبیاء و کتب آسمانی بوده است: « اَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ» (شوری/ 13) «[توصیه خدا این است که:] دین را به پا دارید و در آن گروه گروه نشوید.» اما یکی از موانع اجرای دین در جامعه ما افرادی هستند که نگاهی فردی یا گزینشی به دین دارند و نسبت به تحقق اجتماعی آن، مانع تراشی می‌کنند.

شبهات مختلفی با رنگ و بوی دینی از سوی چنین افرادی ساخته و پرداخته می‌شود. پیش از انقلاب، امام خمینی در حوزه، با کسانی مواجه بودند که با دخالت دین در سیاست و با کوشش عالمان دینی برای عملی کردن نسخه شفابخش دین و تحقق آن در جامعه، سخت مخالف بودند. به بیان امام:

«اولین‏‎ ‎‏و مهمترین حرکت، القای شعار جدایی دین از سیاست است که متأسفانه این حربه در‏‎ ‎‏حوزه و روحانیت تا اندازه ای کارگر شده است تا جایی که دخالت در سیاست دون شأن‏‎ ‎‏فقیه و ورود در معرکۀ سیاسیون تهمت وابستگی به اجانب را به همراه می آورد؛ یقیناً‏‎ ‎‏روحانیون مجاهد از نفوذ بیشتر زخم برداشته اند.»

 امروزه نیز متحجرین، ادبیات خود را به روز کرده و همان مسیر را ادامه می‌دهند: «طلاب جوان باید‏‎ ‎‏بدانند که پروندۀ تفکر این گروه همچنان باز است و شیوۀ مقدس مآبی و دین فروشی‏‎ ‎‏عوض شده است. شکست خوردگان دیروز، سیاست بازان امروز شده اند... همۀ اینها‏‎ ‎‏نتیجۀ نفوذ بیگانگان در جایگاه و در فرهنگ حوزه هاست، و برخورد واقعی هم با این‏‎ ‎‏خطرات بسیار مشکل و پیچیده است.» (منشور روحانیت)

گرچه مخالفت افراطی با فلسفه نمی‌تواند به عنوان یک ویژگی برای این افراد لحاظ شود، ولی بسیاری از اینان دارای این ویژگی، قبل و بعد از انقلاب بوده‌اند.

اما به طور کلی، متحجر کیست و چه تفکری دارد؟ به بیان رهبر معظم انقلاب: «معناى تحجّر اين است كه از هر آنچه كه به صورت يك باور در ذهن انسان وارد شده، بدون اين كه پايه‌هاى استدلالى و استناد مستحكمى داشته باشد، بى‌دليل و متعصّبانه دفاع كردن. «اذ جعل الّذين كفروا فى قلوبهم الحميّة حميّة الجاهليّة». «حميّت جاهليّه» گريبان كسانى را مى‌گيرد و آنها جاهلانه از يك چيز دفاع مى كنند.» (1)

بنابراین ملاک تحجر، سطحی انگاری نسبت به آموزه‌های دین یا واقعیات جامعه و دفاع متعصبانه از چنین باورهای ذهنی است که در نتیجه ممکن است باعث ‌شود عده‌ای در تقابل فکری با نظام اسلامی قرار گیرند یا خواهان دست کشیدن سلیقه‌ای از اجرای احکام دینی شوند. گاه به خاطر وجود موانع، تحقق تمدن نوین اسلامی (و لو در حد مقدور) را دست نیافتنی می‌خوانند و گاه خواستار دست کشیدن سلیقه‌ای از برخی احکام دین همچون حجاب یا نفی سلطه پذیری می‌شوند.

افراد متحجر وقتی در برابر استدلال‌های محکم قرار می‌گیرند، چشم خود را مي‌بندند و سياه نمايي را تكرار مي‌كنند. آن‌ها چه بايد بگويند وقتي مي‌شنوند: در آمارهای رسمی نهادهای جهانی پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای برای ایران ثبت شده است. (ر.ک: کتاب صعود چهل ساله)

جالب است که طیف غربگرای حوزوی که تظاهر به اعتقاد به امام خمینی(ره) می‌کند، بیشترین همراهی را با این سخنان دارد که بیانیه اخیر دو مجمع روحانیون تهران و محققین قم نشانگر آن بود.

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی 29 بهمن به این  قبیل اظهارات پاسخ دادند و صداقت این افراد در تظاهر به دلبستگی به انقلاب را نامقبول خواندند. (2)

اما می‌دانیم اگر نظام سلطنتی و این فرهنگ شایع در آن زمان که: «ایرانی نمی‌تواند» و اینکه «ما در این کشور عرضه ساخت یک لولهنگ را هم نداریم آن وقت...» در این کشور استمرار پیدا کرده بود، هرگز چنین پیشرفتی محقق نمی‌شد و اين تازه آغاز حركت ايران در اين 43 سال است، ايران بسيار ديرتر از كشورهاي غربي در اين عرصه‌، حركت خود را آغاز كرده، چرا كه قرن‌ها پادشاهان و طواغيت بي كفايت در آن حاكم بوده و البته در اين 43 سال نيز كشورهاي ديگر متوقف نبوده‌اند، اما با اين حال در بسياري از امور جزو چند كشور اول جهان يا اول منطقه هستيم.

سيداحمدآقا خميني يادگار مرحوم امام درباره متحجران چنين فرموده‌اند:

«من‏‎ ‎‏معتقدم آنچه که امام را امام کرده است و باعث اوجگیری نهضت تاریخی و‏‎ ‎‏اسلامی امام شد مبارزه پیگیر حضرت ایشان با متحجرین و مقدس مآبان و‏‎ ‎‏واپسگرایان احمق بوده است.‏.. امام در طول مبارزه پرفراز و نشیب با متحجرین و‏‎ ‎‏واپسگرایان هم خیلی زحمت کشیدند و هم خیلی صدمه خوردند. امام در‏‎ ‎‏پیامشان به روحانیون می‌فرمایند: «خون دلی که پدر پیرتان از این دسته‏‎ ‎‏متحجر خورده است هرگز از فشارها و سختیهای دیگران نخورده است».‏ ‏‏(صحیفه امام؛ ج 21، ص 278)‏... امام شکستن جو تحجر را در درون حوزه قدم اول مبارزه تشخیص دادند. لذا وقتی در قم «منظومه» و «اسفار» تدریس می کردند مورد تهاجم تهمت و افترای دشمنان متحجر واقع شدند، اما روحیه و توان علمی و مبارزاتی امام و یاری خداوند متعال نگذاشت در مقابل جمود فکری متحجرین شکست بخورند. به نظر من مبارزه امام با مقدس مآبها در درون حوزه، از مسائل سیاسی و مبارزاتی مهمتر بود؛ زیرا اگر سدّ متحجرین که به آمیختگی و امتزاج بین دین و سیاست اعتقادی نداشتند شکسته نمی شد، امام هرگز نمی‌توانستند قدم بعدی مبارزه را که بسیار طولانی بود با قوت و استحکام بردارند.»

روشن است كه درد و فقر و بي‌عدالتي وجود دارد و نمي‌توان آن‌ها را ناديده گرفت، ولی به بیان رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، ما موفق شدیم: کفّه‌ی عدالت را در تقسیم امکانات عمومی کشور سنگین کنیم، ولی در این عرصه عقب ماندگی داریم و باید نسل جوان تلاش جدی در این موضوع داشته باشد و به بیان رهبر معظم انقلاب:

«اينجانب به جوانان عزيزي که آينده‌ي کشور، چشم‌انتظار آنها است صريحاً مي‌گويم آنچه تاکنون شده با آنچه بايد ميشده و بشود، داراي فاصله‌‌اي ژرف است... اين سخنان در قالب سياستها و قوانين، بارها تکرار شده است ولي براي اجراي شايسته‌ي آن، چشم اميد به شما جوانها است؛ و اگر زمام اداره‌ي بخشهاي گوناگون کشور به جوانان مؤمن و انقلابي و دانا و کاردان -که بحمدالله کم نيستند- سپرده شود، اين اميد برآورده خواهد شد؛ ان‌شاءالله»

لذا به حق، جمهوري اسلامي بايد بکوشد كشور را هر چه بيشتر به اهداف و آرمان‌هاي والاي خود سوق دهد و سريع‌تر فاصله خود را با آن‌ها بکاهد، اما کاش قلم منتقدان و گفتار گزنده عده‌ای که خود را دلسوز آرمان‌های انقلاب معرفی می‌کنند، منصفانه قلم می‌زد و به قدر اشاره‌ای دست‌آوردهای انقلاب اسلامی را هم یادآور می‌شد و شجاعت و نبوغ و عظمت علمی و سیاسی کم نظیر رهبران انقلاب را این چنین حاشا نمی‌کرد و خواسته یا ناخواسته، بخشی از توطئه‌ي واژگونه‌نمايي یا سکوت و پنهان‌سازي (که اکنون برنامه‌ي جدّي دشمنان انقلاب است) قرار نمی‌گرفت، گرچه با جهاد تبیین از سوی مومنان، هرگز کج‌‌اندیشان موفق به تحریف حقیقت نخواهند شد.

جمال مومنی‌زاده

(1) https://farsi.khamenei.ir/

(2) https://farsi.khamenei.ir/