مرحوم سلحشور با حساسیت خاصی فیلم می ساخت

اشاره: فرج‌الله سلحشورنیا معروف به فرج‌الله سلحشور  هنرپیشه، چهره‌پرداز، نویسنده و کارگردان برجسته و متعهّد ایرانی است که فعالیت هنری خود را با بازی در فیلم توبه نصوح در سال۱۳۶۱ به کارگردانی محسن مخملباف آغاز کرد و کارگردانی مجموعه‌های تلویزیونی تاریخی-مذهبی چون ایوب پیامبر، مردان آنجلس و یوسف پیامبر را برای صدا و سیما در کارنامه دارد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام تسلیت در مورد وی می فرمایند: فرج الله سلحشور هنرمند برجسته و متعهّدی که آثار پر آوازه و ماندگار این هنرمند با ایمان مرزهای کشور را درنوردیده و مایه‌ آبرو و اعتبار هنر سینمای ایران در چشم ملت های دیگر کشورها شده است.

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به مناسبت سالگرد درگذشت این هنرمند انقلابی و متعهد دینی و برای تجلیل از شخصیت وی به گفت‌وگو با حجت الاسلام سید عباس سیدنژاد کارشناس هنر و رسانه، پرداخته و مروری بر نقش و تأثیر آثار ایشان در فرهنگ عمومی جامعه و جهان داشته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا- درباره نقش آقای سلحشور و تأثیر آثار ایشان در فرهنگ عمومی جامعه نکاتی را بیان کنید؟

فضای رسانه‌ دینی اینگونه است که ما بتوانیم محتواهای دینی را به شکلی، توسط رسانه به مخاطبان ارائه دهیم و انگاره های دینی را در قالب فرم های رسانه و هنر به مخاطبان برسانیم.

نگاه مرحوم سلحشور این بود که ایشان تا وقتی که سینما و فیلم، سلامت ماهیتی خودش را نتواند پیدا کند، نمی تواند مروّج دین باشد و این نگاهی بود که در آثار ایشان نیز متبلور و منعکس شده است.

امروزه نگاه رسانه و دیدگاه خیلی از سازندگان فیلم ها و آثار هنری به نقش بازیگر این است که بازیگر و خالق اثر، همچون نوار کاستی است که انسان می‌تواند در یک طرف آن موسیقی پُر کند و در طرف دیگر آن قرآن بارگذاری کند؛ امّا نگاه مرحوم سلحشور با این گونه طرز نگاه ها به بازیگر متفاوت بود و دیدگاه ایشان این بود که وقتی بازیگری می خواهد نقشی را ایفا کند، باید کاری کرد که او موقعیت خود را در آن نقش بشناسد و محو آن نقش شود و بعد آن نقش را ایفا کند؛ البته ایشان نه تنها به بازیگر، بلکه بر تمام عناصر فیلم، حتی به قسمت گریمور فیلم ها نیز همین نگاه را داشت.

مرحوم فرج الله سلحشور به آموزه‌های دینی و نوع آثار سکانس‌هایی که می ساخت توجه و دقت ویژه‌ای داشت و با حساسیت خاصی کار را به پیش می‌برد؛ به عنوان مثال در استفاده کردن از کلاه گیس برای شخصیت زنان در فیلم یوسف پیامبر، ایشان دقت می‌کرد که آن مفهوم و معنایی که بر اثر دیدن موهای زنان به مخاطبان القاء می شود، شرایط و آثار منفی را نداشته باشد و عمیقاً معتقد بود که اگر دیدن این صحنه ها برای مخاطبان آثار منفی به ارمغان داشته باشد، باخته است و به اهداف مورد نظر خود دست پیدا نکرده است؛ لذا ایشان با انجام دادن تکنیک ها و طرح هایی- حتی در نحوه گریم- از آثار منفی سکانس ها جلوگیری می کرد.

نگاه جهان بینی که مرحوم سلحشور نسبت به سینما داشت، در تمام مراحل ساخت فیلم و اثر هنری خود، حتی در ساخت موسیقی متن، ظهور و بروز می کرد و قابل لمس و مشاهده بود و موضع گیری هایی که ایشان نسبت به برخی از سینماداران و فیلمسازان داشت نیز به خاطر همین تفاوت نگاه بود که در ایشان وجود داشت.

رسا- آثار مرحوم سلحشور چه ویژگی هایی داشت؟

ایشان سه اثر تلویزیونی به نام های مردان‌آنجلس، یوسف پیامبر و قصه های تبیان داشت که البته فیلم قصه های تبیان با وجود اینکه کاری زیبا و قشنگ بود اما تلویزیون نتوانست آن را آن گونه که باید و شاید برای مخاطبان انتقال دهد.

در فیلم یوسف پیامبر که شاخص ترین اثر ایشان از لحاظ بازنمایی، داستان تاریخی و مورد استقبال مخاطبان بود، یرای خلق این اثر مرحوم سلحشور سال های بسیار زیادی را با رجوع به منابع متعدد به تحقیق و مطالعه پرداخته بود و با حساسیت ویژه این اثر را خلق کرد؛ اما در آثار سینمایی ایشان آثار مختلفی مثل ایوب پیامبر، توبه نصوح که در آن بازیگر بود و یا در فیلم گورکن که علاوه بر بازیگری چهره پرداز نیز بود، نقش بازیگری ایشان کاملاً مشخص است و آنجایی که مرحوم سلحشور خودش را نشان می دهد، همان جایی است که خودش آن را کارگردانی کرده است و نُمود تفکر ایشان در این آثار نیز کاملاً مشخص است.

رسا- به نظر شما آیا مرحوم سلحشور جایگاه خود را در سینما پیدا کرد؟

اگر فعالیت های ایشان را به دوبخش سینما و تلوزیون تقسیم کنیم، به نظر من مرحوم سلحشور خودش را در تلویزیون پیدا کرد؛ اما در سینما نتوانست به این مقصد برسد و این نیز به این خاطر بود که ایشان حتی تا آخرین لحظه عمرشان نیز با طرز اندیشه و تفکر بخش اعظمی از سینماداران به مشکل برخورد و نگاه ایشان با نگاه آنان متفاوت بود.

رسا - نگاه ایشان نسبت به سینمای ایران و ساختار سینمایی کشور چگونه بود؟

 وقتی مرحوم سلحشور وصیت کرد که من را در قطعه هنرمندان دفن نکنید، می توان گفت که ایشان چون در دل سینما بوده است، از رویدادهای پشت پرده سینما بی اطلاع نبوده؛ چیزی که امروزه نیز برخی از رویدادهای سینما باعث اذیت بوده و آزار دهنده است.

ایشان از برخی از اندیشه های فاسد در سینما و در برخی از سینماداران مطلع و آگاه بود؛ اندیشه ای که هدفش سیاه‌نمایی است، اندیشه‌ای که صرفاً سرگرمی و برای مخاطبان یأس و ناامیدی القاء می کند؛ البته یک دلیل مهم دیگر ایشان نیز که بارها به آن تأکید می‌کرد این بود که آقای سلحشور معتقد بود که فیلمساز صرف نیست؛ بلکه مبلّغ دین است و این را بارها به زبان جاری کرده بود و خود را تنها فیلمساز نمی دانست.

یکی دیگر از ویژگی‌های مرحوم سلحشور این بود که ایشان مردی نترس بود و حرف‌های خود را صریح و بی پرده و بدون ترس مطرح می کرد؛ چه بسا افرادی در سینمای کشور وجود داشته باشند که معتقدتر و مذهبی تر از ایشان باشند؛ اما چون جرأت ابراز اندیشه و مبانی فکری خود را ندارند، نمی‌توانند اندیشه‌های خود را ابراز کرده و در هنر منعکس کنند؛ اما مرحوم سلحشور جرأت ابراز اندیشه خود را داشت.

ایشان موضع اصولی خود را گرفته و به پیش می رفتند و از اندیشه های دینی خود و لو اینکه به ضررش تمام شود به شدت دفاع می‌کرد و آنها را در قالب هنر به کار می بست.

رسا- آیا از ایشان آثاری بر زمین مانده است که نیمه تمام مانده باشد؟

طبق اطلاعی که من دارم، فیلم حضرت موسی(ع) بود که به علت فوت ایشان ساخته نشد و در جلسه‌ای هم که در خدمت مقام معظم رهبری بود با بغض و گریه گفتند که امید دارند که عمرشان کفاف دهد تا این فیلم را بسازند که متاسفانه به رحمت خدا رفتند.

طبق شنیده ها ساخت این فیلم را به آقای شورجه سپرده اند و ایشان نیز ظاهراً کار را شروع کرده بودند؛ اما آیا الان در چه مرحله‌ای است من بی اطلاع هستم و امیدوارم که چنانکه خود مرحوم سلحشور اهتمام ویژه‌ای به ساخت و تکمیل این فیلم داشت، این فیلم ساخته شده و تکمیل شود.

رسا- با تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.