به نام قلم

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بخش بزرگی از هنر، سوای آنچه به معماری و نقاشی، طراحی و خط، مجسمه سازی، بافندگی و صنایع دستی و نیز فیلم و نمایش مربوط می شود، در ارتباط با قلم است. آن ارزش های متعالی که در محتوای هنر مکتبی یاد شده است، از قبیل بُعد معنوی، کمال، هدفداری آفرینش، مشیّت الهی، ارتباط با خدا، شهادت طلبی، ایثار، ایمان و زیبایی معنوی، به دست قلم طرح می گردد که شاخه ای از هنر است.

پیشینۀ نام‌گذاری چهاردهم تیرماه

پیشینۀ نام‌گذاری چهاردهم تیرماه به نام روز قلم به سال 1381 برمی‌گردد. اعضای انجمن قلم ایران مدت‌ها در پی اختصاص دادن و انتخاب یک روز خاص برای اهالی فرهنگ و قلم بودند تا در این روز بتوانند برنامه‌های فرهنگی مناسبی برای اهالی قلم برگزار کنند. تا اینکه در سال 1381 و پس از بررسی تاریخ‌های متفاوت تصمیم بر این گرفته شد که روز قلم ریشه در فرهنگ و تاریخ ملی داشته باشد و به همین خاطر روز چهاردهم تیرماه از طرف این انجمن به عنوان روز قلم پیشنهاد شده و در نهایت به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

اما از دلایل انتخاب چهاردهم تیرماه به عنوان «روز قلم» به دو دلیل برای انتخاب چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم می‌رسیم: اولین دلیل، جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان در زمان هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی است و دلیل دوم روز سیارۀ عطارد یا همان تیر است که به عنوان کاتب ستارگان شناخته می‌شود.

قلم چیست؟

قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب ان است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از ان است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و ارامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن ها، تجربه های تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می شوند و ایندگان مملو از تجربه و پر از راه حل هایند.

هر کس می تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر انچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می کند، بنویسد. قلم، تخریب می کند. می سازد. واقعیت ها را اشکار می کند. اشکارها را نهان می کند. به واقع قلم، معجزه ای جاودان است.

جایگاه و تقدس قلم در اسلام

سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گوياترين شاهد بر شرافت و قداست آن است ؛ «وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ». چه سوگند عجیبى؟ در واقع، آنچه در اینجا به آن سوگند یاد شده است، ظاهراً موضوع کوچکى است: یک قطعه نى، و یا چیزى شبیه به آن، و کمى ماده سیاه رنگ، و سپس سطورى که بر صفحه کاغذ ناچیز رقم زده مى شود.

اما، در واقع این همان چیزى است که، سرچشمه پیدایش تمام تمدن هاى انسانى، و پیشرفت و تکامل علوم، و بیدارى اندیشه ها و افکار، و شکل گرفتن مذهب ها، و سرچشمه هدایت و آگاهى بشر است، تا آنجا که دوران زندگى بشر را، به دو دوران تقسیم مى کند: «دوران تاریخ» و «دوران قبل از تاریخ».

دوران تاریخ بشر، از زمانى شروع مى شود که، «خط» اختراع شد، و انسان توانست ماجراى زندگى خود را بر صفحات نقش کند، و یا به تعبیر دیگر، دورانى است که انسان دست به قلم گردید، و از او «ما یَسْطُرُون» یادگار ماند.

عظمت این سوگند، هنگامى آشکارتر مى شود که، توجه داشته باشیم آن روزى که این آیات نازل گشت، نویسنده و ارباب قلمى در محیط «مکّه» وجود نداشت، و اگر کسانى مختصر سواد خواندن و نوشتن را داشتند، تعداد آنها در کل سرزمین «مکّه» که مرکز عبادى، سیاسى و اقتصادى «حجاز» بود، به بیست نفر نمى رسید.

آرى، سوگند به قلم یاد کردن، در چنان محیطى، عظمت خاصى دارد و جالب این که: در نخستین آیاتى که در «جبل النور» و غار «حرا» بر قلب پاک پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد نیز، به مقام والاى قلم اشاره شده، آنجا که مى فرماید: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ ، خَلَقَ الاِنْسانَ مِنْ عَلَق ، اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الاْ َکْرَمُ ، الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ، عَلَّمَ الاِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ» (بخوان به نام پروردگارت که مخلوقات را آفرید و انسان را از خون بسته اى ایجاد کرد بخوان به نام پروردگار بزرگت هم او که انسان را به وسیله قلم تعلیم داد و آنچه را نمى دانست به او آموخت).( سوره علق، آیات 1 تا 5) و از همه جالب تر این که: همه این سخنان، از زبان کسى تراوش مى کند که، خودش درس نخوانده بود، و هرگز به مکتب نرفت و خط ننوشت، و این هم دلیل بر آن است که: چیزى جز وحى آسمانى نیست.

بعضى از مفسران، «قلم» را در اینجا به قلمى تفسیر کرده اند که، فرشتگان بزرگ خدا وحى آسمانى را با آن مى نویسند، و یا نامه اعمال آدمیان را با آن رقم مى زنند، ولى مسلّماً آیه، مفهوم گسترده اى دارد که، این تفسیر بیان یکى از مصداق هاى آن است، همان گونه که «ما یَسْطُرُون» نیز مفهوم وسیعى دارد، و تمام آنچه را در طریق هدایت، تکامل فکرى، اخلاقى و عملى بشر، به رشته تحریر مى آورند، شامل مى شود و منحصر به وحى آسمانى یا اعمال انسان ها نیست. (تفسیر نمونه، ج 24، ص 376).

قلم؛ وسیله انتقال

هنگامی که بنا باشد با استفاده از شیوه های هنری، در راه انتقال اندیشه، احساس، مکتب یا ایدیولوژی کار کرد، ایمانی را جوشانْد، اندیشه ای را جهت داد و به نگاهی بصیرت بخشید، قلم و نوشته، نقش اول را به عهده دارد و قلم، به عنوان رابط صاحب فکر با مخاطبان، ناقل اندیشه و عقیده و بیانگر احساس برای افراد جامعه، وارد میدان می شود. به همین دلیل، باید در انتخاب واژه های نوشته درست اندیشید و توجه کرد که خواننده، فقط نوشته را می بیند و به نویسنده ان توجه ندارد. روشن است که سخن اراسته و زیبا، موثرتر، نافذتر، رساتر، جذب کننده تر وماندگارتر است. بر این اساس، امیر بیان امام علی علیه السلام می فرماید: (فرستاده تو، ترجمان خرد و عقل توست و نوشته و نامه ات، رساترین چیزی است که از طرف تو سخن می گوید).

رسالت قلم

امروزه و در دنیای کنونی، تنها راه مبارزه با ستم و ستمگری و استکبار، حَربه نظامی نیست؛ بلکه به اعتقاد اندیشمندان، کار فرهنگی همواره پاسخ مثبت تری در مقایسه با جنگ نظامی به دست می دهد. بر این اساس، باید به قلم و قلم به دست گرفتن، با دید دیگری نگریست؛ چنان که رهبر فقید انقلاب، حضرت امام خمینی رحمه الله فرمود: (قلم، یک اسلحه است).

توجه به امر کتابت و نوشتار

حضرت امام صادق علیه السلام در بیان نقش سودمند نوشته ها و کتاب ها به عنوان ذخیره ها و گنجینه هایی والا برای اینده می فرماید: (از نوشته های خود خوب نگهداری کنید. همانا در اینده به انها نیازمند خواهید شد). ایشان همچنین به یکی از بهترین شاگردان خود، مُفضَّل بن عمر فرموده است: (دانش وعلم خود را بنویس و بین برادرانت پخش کن و پس از مرگ، کتاب و نوشته هایت را برای فرزندانت به میراث بگذار. همانا بر مردم، زمانی اشفته خواهد امد که در ان روزگار، جز به کتاب هایشان، به چیز دیگری انس نمی گیرند). از این رو اغلب علما توجه ویژه ای به امر کتابت و نوشتار داشته و دارند.

جهت، محتوا، انگیزه

در اسلام انچه ارزش دهنده و اعتبار بخش کار قلم و ابروی نویسندگی است، جهت، محتوا و انگیزه می باشد. اگر در احادیث می خوانیم که: (در روز قیامت، مرکب قلم دانشمندان را با خون شهیدان می سنجند)، با توجه به این جنبه هاست، وگرنه هر قلم و هر نوشته ای، از این اعتبار بهره مند نیست. اگر قلم و مرکب و نوشته دانشمند، از خون شهید برتر است، به ان دلیل است که چه بسا شهیدان را هم نوشته ها و اثار قلمی علمای پاکدل و مومن و متعهد، در معراج شهادت به لقاءالله می رساند و در این خط سیر، از خاک تا افلاک پیش می برد.

امام خمینی(قدّس سرّه) و قلم

امیدوارم که بشر به رشدی برسد که مسلسل ها را به قلم تبدیل کند.(۶/۱۰/۵۹) آن وقتی مردم به مقاصد اسلامی ـ انسانی و به کمال دانش و علم می رسند که قلم ها بر مسلسل ها غلبه کند و میدان، میدان قلم باشد، میدان علم باشد. کسی که قلم به دست می گیرد، بداند که مورد سوال قرار می گیرد که اینکه نوشتی، چه بود؟

بدانید که این قلم ها که در دست شماست، در محضر خداست الان، و هر کلمه ای که نوشته بشود، بعد سوال می شود که چرا این کلمه نوشته شده است؛ قلم باید دست اشخاص صالح باشد، دست اَفاضِل باشد. وقتی قلم به دست اراذل افتاد، مفسده ها زیاد خواهد شد.

محمدحسین جلال الدینی