تلاشی ماندگار

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، محمد بن حسین بن موسی معروف به سید رضی (۳۵۹ق-۴۰۶ق) از علمای بزرگ شیعه، گردآورنده نهج البلاغه و برادر سید مرتضی است.

سید رضی منصب‌های مهمی از جمله نقابت، قضاوت در دیوان مظالم و امیر الحاج در دوره آل بویه داشت. او از بزرگ‌ترین شاعران طالبیان بود که دیوان اشعاری از وی بر جای مانده است.

سید رضی آثاری در کلام و تفسیر همچون خصائص الائمة و تلخیص البیان دارد. مهمترین اثر او گردآوری نهج البلاغه است. او همچنین دارالعلمی تأسیس کرد که به باور برخی نخستین مدرسه علوم دینی بوده است.

 محمد طبری، ابوعلی فارسی، قاضی سیرافی، قاضی عبدالجبار معتزلی، ابن نباته، ابن جنی، شیخ مفید و سهل بن دیباجی از استادن وی بودند.

سیدرضی و نهج البلاغه

 سید رضی انگیزه خود از جمع آوری نهج البلاغه را این گونه بیان می کند : من در آغاز جوانى و طراوات زندگى دست به تألیف کتابى در «خصایص و ویژگى هاى ائمه(علیهم السلام)» زدم که مشتمل بر خبرهاى جالب و سخنان برجسته آنها بود.

انگیزه این عمل را در آغاز آن کتاب یادآور شده ام و آن را آغاز سخن قرار داده ام. پس از گرد آوردن خصایص امیرمؤمنان(علیه السلام) مشکلات و حوادث روزگار از اتمام بقیّه کتاب مرا بازداشت.

آن کتاب را به چندین باب و هر بابى را به چندین فصل تقسیم کرده بودم، در پایان آن فصلى بود که متضمّن سخنان جالب امام(علیه السلام) بود، از سخنان کوتاه در مواعظ، حکم، امثال و آداب، نه خطبه هاى طولانى و نه نامه هاى گسترده.

جمعى از دوستان آن را جالب و شگفت انگیز از جنبه هاى گوناگون دانستند و از من خواستند کتابى تألیف کنم که سخنان برگزیده امیرمؤمنان(علیه السلام) در جمیع فنون و بخشهاى مختلف، از خطبه ها، نامه ها، مواعظ و آداب، در آن گرد آید، زیرا مى دانستند این کتاب متضمّن شگفتى هاى بلاغت و نمونه هاى ارزنده فصاحت و جواهر سخنان عرب و نکات درخشان از سخنان دینى و دنیوى خواهد بود که در هیچ کتابى جمع آورى نشده و در هیچ نوشته اى تمام جوانب آن گردآورى نگردیده، چه این که امیرمؤمنان(علیه السلام) سرچشمه فصاحت است و منبع بلاغت و زادگاه آن.

من خواسته آنها را اجابت کردم و این کار را شروع نمودم، در حالى که یقین داشتم سود و نفع معنوى آن بسیار است و به زودى همه جا را تحت سیطره خود قرار خواهد داد و اجر آن ذخیره آخرت خواهد بود.

منظورم این بود که علاوه بر فضایل بى شمار دیگر، بزرگى قدر و شخصیّت امیرمؤمنان(علیه السلام) را از این نظر روشن سازم و این که او تنها فردى است از میان تمام گذشتگان که سخنانى از آنها به جا مانده است، سخنان آن حضرت به آخرین مرحله فصاحت و بلاغت رسیده، گفتار او اقیانوسى است بى کرانه که سخن هیچ بلیغى به پایه آن نمى رسد. من خواستم در این مورد ـ در افتخار به امام(علیه السلام) ـ به قول شاعر معروف «فرزدق» متمثّل شوم که در مورد افتخار به پدران خود به شخصى به نام «جَریر» خطاب مى کند:

اُولئِکَ آبائى فَجِئْنى بِمِثْلِهِمْ *** إذا جَمَعْتنا یا جَریرُ الْمَجامِعُ؛ (اى جَریر! آنها پدران و نیاکان منند، اگر مى توانى در آن هنگام که در مجمعى گرد آمدیم، همانند آنها را براى خود برشمار).

من مشاهده کردم سخنان آن حضرت بر مدار «سه اصل» مى چرخد:

نخست خطبه ها و اوامر، دوّم نامه ها و رسائل و سوّم کلمات حکمت آمیز و مواعظ، به این دلیل با توفیق الهى تصمیم گرفتم ابتدا خطبه هاى زیبا، سپس نامه هاى جالب و بعد از آن کلمات کوتاه و حکمت آمیز آن حضرت را برگزینم، براى هر کدام از آنها بابى و صفحات ویژه اى در میان هر باب و باب دیگر اختصاص دادم تا این که اگر در آینده به موارد دیگرى دست یابم بر آن بیفزایم و هر گاه سخنى از آن حضرت در مورد بحث و مناظره یا پاسخ سؤال و یا منظور دیگرى بود که به آن دست یافتم ولى جزء هیچ یک از این سه بخش نبود، آن را در مناسبترین و نزدیکترین بخش قرار دادم و بسا در میان آنچه برگزیده ام، فصول غیر منظّم و سخنان جالب غیر مرتّبى آمده، این به خاطر آن است که من نکته ها و جملات درخشان آن حضرت را جمع مى کنم و منظورم حفظ تمام پیوندها و ارتباطات کلامى نیست.

بعد از تمام شدن کتاب چنین دیدم که نامش را «نهج البلاغه» بگذارم زیرا این کتاب درهاى بلاغت را به روى بیننده مى گشاید و خواسته هایش را به او نزدیک مى سازد.

نهج البلاغه ماندگار

به حق آثار سید رضی در خدمت به شیعه و ترویج دین بسیار است که هر یک گرانبها و ارزشمند است؛ اما امروزه شخصیت این عالم بزرگوار در اذهان به نهج البلاغه شناخته می شود.

اثری گران سنگ که در هر کتابخانه و حتی خانه ای یافت می شود؛ و مردم بسیار از معارف آن بهره می برند که قطعا به خاطر سرچشمه و باب علم یعنی امیرالمومنین است.

اما به هر صورت این تلاش سید رضی بود که امروز کلمات امیرالمومنین در کتابی به دست ما رسیده است و ما به راحتی از آن بهره می بریم؛ البته که علمای بسیاری کلمات ائمه اطهار را در کتب خود و قالب های متعددی جمع آوری کردند اما هرگز همچون نهج البلاغه در میان عام وخاص شناخته شده نیست.

یکی از دلایل علاوه بر اخلاص ودقت نظر علمی سید رضی را می توان نیاز مردم برشمرد؛ به عبارتی تجربه ثابت کرده است که هرگاه عالمی نیاز را تشخیص می دهد و یا خود مردم بر اثر احتیاج به عالم مراجعه می کنند و درخواست می کنند تبعا اثری تولید می شود که مورد احتیاج و رجوع مردم خواهد بود.

بنابراین نیازسنجی حتی در امر تبلیغ دین ضروری است؛ به عبارتی مردم همیشه به دین و معارف دینی محتاج هستند اما این که در زمان حاضر و در چه قالبی نیازمند هستند امری است که در تخصص مبلغان دین است و این رسالت مبلغان دین است که نیاز مردم را تشخیص دهند.

به عبارتی و برای نمونه در روزگار کنونی که مردم دائم در فضای مجازی سیر می کنند رجوع برای مطالعه کتب دینی شاید کار سختی باشد اما ارائه محتواهای دینی در این فضا بسیار راهگشا و مفید خواهد بود.