گل محمدی؛ مزین بنام پیامبر

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بیست و پنجم خرداد ماه هر سال برابر با روز جهانی و ملی گل و گیاه است که این عنوان از سال ۸۴ بنا به درخواست اتحادیه گل و گیاه کشور و با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت جهاد کشاورزی و دفتر گل و گیاه، در تقویم رسمی کشورمان به ثبت رسیده است.

گسترده ‌ترين موجودات زنده روى زمين گياهان‌ اند، و از نظر تنوّع و كثرت، عجائب و شگفتى ‌ها و زيبائى‌ ها، و همچنين از نظر آثار مفيد و ارزنده نيز در رديف اول قرار دارند، به همين دليل قرآن مجيد در آيات توحيدى خود كرارآ روى مسأله آفرينش گياهان، و ويژگى ‌هاى مختلف آنها تكيه كرده است، و انسان را به مطالعه اسرار اين موجودات بديع جهان آفرينش دعوت نموده، موجوداتى كه تنها يك برگ آن مى‌ تواند دفترى از معرفت كردگار را ارائه دهد.

توجه بشر به گلها و گیاهان

گلها و گیاهان از دیرباز مورد توجه بشر بوده اند و امروزه هم همه جا با ما هستند، از تولد تا مرگ؛ از زمانی که با دسته گلی به استقبال ولادتها می رویم تا شرکت در مراسم ازدواج و عیادتها و صله رحم، و بالاخره آن هنگام که عمر انسان به آخر می رسد، دسته های گل تا دم مرگ و تا مزار تازه گذشته، او را بدرقه می کنند.

در عهد یونان باستان گلها رابط بین انسان و خدایان بودند وهر گیاهی به شکل نمادین خود مورد توجه بوده است،  به طور مثال رسم بر این بود که بر مزار مردگان زنبق سفید می کاشتند و زنبق را الهه زیبایی می دانستند؛ در اوستا گل سرخ نهاد مذهبی دارد و در جهان مسیحیت برای ساخت پنجره ها از گل سرخ الهام گرفته شده است.

نگاه دین مبین اسلام به گلها و گیاهان

دین مبین اسلام به گیاهان اهمیت فراوانی داده است، و دستورات چندی از ائمه اطهار(ع) و پیشوایان مذهبی در باب کاشت و تکثیر گیاهان و استعمال بوی خوش به جا مانده است، در آیات کریمه قرآن سخن از کوههای رنگارنگ و زراعتها و سرسبزی و درختان سبز رفته است.

هر جا که از بهشت سخن به میان می آید صحبت از روان بودن جویها در کنار درختان است، لباس بهشتیان به رنگ سبز ذکر شده و رنگ سبز در فرهنگ ما قداست یافته است، امیر مؤمنان حضرت علی(ع) با دستان مبارکشان هسته های خرما را می کاشتند و به این ترتیب نخل‌های زیادی را به بار آوردند.

روایت شده که ایشان، عطر، شستشو، سواری و نگاه به سبزه را دلگشا و انبساط آور می دانستند. چنان که رسول گرامی اسلام(ص) بسیار عطر را دوست می داشتند و دخت گرامیشان را به خرید عطر تشویق می فرمودند؛ از حضرت امام جعفرصادق(ع) نقل شده که می فرمایند: «عطر از سنتهای فرستادگان خداست» و در روایت دیگری آمده که آن بزرگوار فرموده اند: «به کار بردن بوی خوش از اخلاق پیامبران است».

اهمیت گیاهان در نزد پیامبر گرامی اسلام (ص) تا بدانجا بود که آن بزرگوار مصرف میوه های درختان را برای باغبان صدقه ای محسوب می فرمودند و در روایتی فرمودند : «هیچ مسلمانی گیاهی را نمی کارد یا نهالی را نمی نشاند تا پرنده، انسان یا حیوانی آن را بخورد، مگر اینکه برای او صدقه ای محسوب می شود».

در حدیث دیگری از آن بزرگوار هست که می فرماید: هیچ انسانی نهالی نمی نشاند مگر اینکه خداوند به اندازه میوه های آن درخت برای او پاداش می نویسد»؛ قطع اشجار در میان مسلمانان امری مذموم و ناپسند محسوب می شد و حتی اگر در شرایط خاص کسی ناگزیر به بریدن درخت می شد باز هم ترس از فرجام شوم این کار را احساس می کرد.

نقل شده که حضرت امام جعفرصادق(ع) فرموده اند: « درختان را قطع نکنید که خداوند عذابش را بر شما نازل می کند»؛ در مناطق خرماخیز بریدن نخل خرما اصطلاحا (قربانی) گفته می شود و در واقع بریدن درخت خرما مانند قربانی نمودن یک موجود زنده به حساب آمده است؛ به این ترتیب گل و گیاه در فرهنگ مذهبی ما از ارزش خاصی برخوردار بوده است.

در امامزاده ها و اماکن متبرّکه حتی در دوردست ترین قصبات و کویری ترین نقاط کشور، حضور چند درخت موجب انبساط خاطر زائرین گشته و مسافرین زیادی در زیر سایه این درختان که چتر شاخ و برگ خود را بر زمین گسترده اند، خستگی راه را از تن به در کرده و نفس تازه کرده اند.

اشاره آیات قرآن به گلها و گیاهان

در آیاتی از قرآن به گیاهان توجه شده است که به آن اشاره می‌کنیم: آیات 7 و 8 سوره شعراء اشاره به مشركان يا منكران خداوند كرده و مى‌ گويد: (آیا آنان به زمین نگاه نکردند که چه قدر از انواع گیاهان پرارزش در آن رویاندیم؟!)؛ «اَوَلَمْ يَرَوا اِلى اْلأَرْضِ كَمْ أَنْبَتْنا فِيْها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيْمٍ».

سپس با صراحت مى‌ گويد: (در این، نشانه روشنى است [بر وجود خدا]؛ ولى بیشترشان هرگز مؤمن نبوده اند)؛ «اِنَّ فِى ذلِکَ لاَيةً وَ ما كانَ اَكْثَرُهم مؤمِنِينَ»، آرى اگر آنها در اين همه گياهان رنگارنگ، گل‌ ها، ميوه‌ ها، اشجار و درختان، سبزه‌ ها و سنبل ‌ها، و انواع زراعت ‌ها، دقت كنند؛ نشانه ‌هاى او را به روشنى در اينها مى‌ بينند. آنها نمى‌ خواهند ايمان بياورند و چهره ذات مقدّس او را با چشم دل ببينند؛ وگرنه جمال او بر كسى پنهان نيست.

آيه 60 سوره نمل براى اثبات توحيد معبود، مردم را به مطالعه اسرار آفرينش آسمان‌ ها و زمين و سپس نزول باران دعوت مى‌ كند؛ و سپس می فرماید: (که با آن، باغهایى زیبا و سرورانگیز رویاندیم)؛ «فَأنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ». (شما هرگز قدرت نداشتید درختان آن را برویانید!)؛ «ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها»،  سپس می فرماید: (آیا معبودى با خداست؟!)؛ «أِلهٌ مَعَ اللهِ».

ولى آنها افرادى نادان هستند كه از پروردگار بزرگ كه خالق اين همه عجائب و شگفتى ‌ها است عدول كرده و موجوداتى را كه هيچگونه قدرت و توانائى ندارند را  همتاى او قرار داده‌اند؛ «بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُوْنَ»؛ (بلکه آنها گروهى هستند که [از روى نادانى، مخلوقات را] همطراز [پروردگارشان] قرار مى دهند).

آیات 10 و 11 سوره لقمان با بر شمردن پنج قسمت از دلائل توحيد و نشانه های پروردگار (آفرينش آسمان ‌ها بدون ستونى كه ديده شود، آفرينش كوه‌ ها، آفرينش جنبندگان، آفرينش باران و آفرينش گياهان) مشركان را مخاطب ساخته و مى فرماید: ([بگو] این آفرینش خداست؛ امّا به من نشان دهید [معبودانى] غیر او چه چیز را آفریده اند؟!)؛ «هذا خَلْقُ اللهِ فَأَرُوْنِى ماذا خَلَقَ الَّذِيْنَ مِنْ دُوْنِهِ»، و در پايان آيه مى‌افزايد: (ولى ستمکاران در گمراهى آشکارند)؛ «بَلِ الظّالِمُوْنَ فِى ضَلالٍ مُبِيْنٍ».

گلها و گیاهان در ادبیات ایران

تقریبا می شود گفت در همه مساجد و ابنیه تاریخی و مقابر عُرفای بزرگ و در مدارس مذهبی، باغچه هایی با طراحی خاصی احداث گشته که فضا را روحانی نموده است؛ شیخ عطار آن عارف بزرگ در منطق الطیر، خود را عاشق گل می داند و با شکفته شدن گل چنان به وجد می آید که می گوید:

کز وجود خویش، محو مُطلقم               من چنان در عشق گل، مستغرقم

زان که مطلوبم ز گل رعنا بس است      در سرم از عشقِ گل، سودا بس است

بلبلی را بس بود، عشقِ گُلی                طاقتِ سیمرغ، نارد بلبلی

از همه در روی من خندد خوشی          گل چو حالی بشکفد، چون دلکشی

خنده بر روی منش ظاهر شود             چون زِ زیرِ پرده حاضر گل شود

آری جای پای گل سرخ و نسترن و نسرین در اشعار فارسی فراوان است و بدون شک منظور از همه اینها همان گل محمدی است، زیرا گل محمدی که از اجداد گل سرخ امروزی است، از اوایل بهار در اغلب مناطق کوهستانی کشور به طور خودرو سبز می شده و در آن روزگار آنچه به نام گل سرخ امروزی یعنی رُز شناخته می شود وجود نداشته است.

گل محمدی مزین بنام پیامبر صل الله و علیه و آله

اما با وجود اصلاحاتی که در نژاد این گیاه انجام شده و آن را در رنگهای متنوع ارائه داده است، هنوز گل محمدی ارزش و قداست دیرین خود را حفظ نموده، زیرا هیچ گل سرخی نمی تواند عطری چون عطر دلنواز گل محمدی را داشته باشد؛ گل محمدی وقتی کاملاً شکفته می شود به شکل دایره درمی آید که گفته شده این شکل مشخص ترین شکل کمال است، اما از زیبایی‌هایش که بگذریم سالیان سال است که گلابش در مراسم مذهبی و اعیاد مسلمانان حضوری خوش دارد:

این شاهد بازاری، آن پرده نشین باشد    در کار گلاب و گل، حکم ازلی این بود

گلاب محمدی سالهاست که در شستشوی خانه خدا به کار آمده است، نقش گل و گیاه در تذهیب و مجموعه قرآنها و کتابهای آسمانی نمودار عظمت و تجلی هنر در فرهنگ اسلامی است، جالب اینکه در دوره هنرهای اسلامی ایران، هنرمندان گیاهان را به صورت عینی مورد توجه قرار نداده بلکه به ابعاد روحانی گیاهان تکیه کرده و آنها را به گونه ای خاص مطرح نموده اند.

بیشتر اذهان این هنرمندان متوجه جهان غیب و ماورای طبیعت بوده و سعی داشته اند با این نقش و نگارها، گنبدها و گلدسته های مساجد را طوری بیارایند تا فضا آرامش بخش و عرفانی گردد، طوری که انسان در خلوت این فضاها از خود بیخود گشته و خود را به جهان باقی نزدیکتر احساس کند.

گلها و گیاهان همواره حضوری معنوی دارند، از زمانی که بذری به خاک نشانده می شود و تا هنگامی که درختی به میوه می نشیند، با جان و روح ما پیوند می خورد؛ سخن را با حدیثی گهربار از رسول گرامی اسلام(ص) به پایان می بریم؛ «هیچ گیاهی نمی روید مگر اینکه تا زمان به بار نشستن و چیدن میوه اش فرشته ای بر آن گمارده شود، پس هر کس که این گیاه را زیر پا بگذارد آن فرشته بر او لعنت فرستد».