چطور گرمازده نشویم؟

این روزها درجه حرارت هوا بالا رفته و گرمای سوزان هوا بسیار آزارد دهنده شده است.مردم در رفت و آمد روزانه خود سعی دارند به طرق مختلف خود را خنک نگه دارند اما گاهی اوقات شدت دمای هوا آنقدر بالا می‌رود که فرد را مستاصل کرده و کلافگی و بی حالی و... فرد را در بر می‌گیرد.گرمای هوا به حدی رسیده است که دولت روزهای چهارشنبه و پنج شنبه هفته جاری را تعطیل اعلام کرده است.

گرما زدگی نتیجه کاهش شدید آب بدن و در نتیجه بروز شوک به بدن شده و فرد گرما زده را در شرایط نامطلوب جسمی قرار می‌دهد؛ او کلافه شده و بیحالی، گیجی، کوفتگی و استرس و ... از جمله عوارض بروز گرما زدگی است. هنگامی که گرما زده می‌شویم مهمترین اقدام رساندن خود به محل خنک است؛ ضمن اینکه مصرف مایعات به ویژه آب بسیار مورد تاکید قرار دارد.

برخی گروه‌های سنی مثل کودکان و سالمندان در شرایط بروز گرما زدگی آسیب جدی تری می‌بینند و در نتیجه باید این دو گروه سنی مراقبت و دقت بیشتری برای جلوگیری از دچار شدن به گرما زدگی داشته باشند.

علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به نوسانات دمای هوا در روزهای اخیر در تهران، گفت: این نوسانات باعث اختلال در شکل گیری فرایند سازگاری بدن همشهریان از نظر سوخت و ساز با گرما شده است.

زالی بیشترین قربانیان گرمازدگی را مربوط به اوایل تابستان هر سال عنوان کرد که هنوز بدن افراد سازگاری لازم با تغییرات گرما را پیدا نکرده و افزود: امسال به دلیل مواج بودن دمای هوا در تهران و سایر شهرها عملا بدن افراد فرصت سازگاری فیزیولوژیک پیدا نکرده است؛بنابراین افزایش دما باعث آثار زیانباری بر سلامت افراد می‌شود.

وی با اشاره به نتایج تحقیقات بیشترین آثار و عوارض زیانبار گرما بر سلامت افراد را مربوط به دمای۴۰ تا ۵۰ درجه دانست و به تبیین برخی آثار زیانبار گرما بر سلامت جسم و‌روان افراد پرداخت.

به گفته زالی در حالت عادی بدن افراد برای مقابله و سازگاری با گرما از چند روش تعدیلی استفاده می کند که این روشها در کوتاه مدت خوب هستند اما در درازمدت به سلامت فرد آسیب می رساند.

رئیس دانشگاه سیستم تشعشعی بدن را یکی از روشهای تعدیل گرما برشمرد که از طریق شبکه مویرگی خون‌ بیشتری را به پوست هدایت می کند تا از این طریق گرمای اضافه دفع شود.

به گفته وی کمبود خون رسانی به ارگان‌های مهم بدن مثل مغز و قلب، وارد شدن فشار به قلب به دلیل افزایش پمپاژ خون به سمت پوست از جمله عوارض این روش است به همین دلیل افراد دارای سابقه بیماری های قلبی نظیر ایسکمیک یا نارسایی عضله قلب در گرما دچار مشکل می شوند.

وی بیماران قلبی عروقی را از جمله گروههای آسیب پذیر در گرما برشمرد و  توصیه کرد این گروه در گرمای شدید در منزل مانده و فعالیتهای اجتماعی خود را به حداقل برسانند.

زالی تعریق را از دیگر مکانیسمهای سازگاری بدن برای مقابله با گرما عنوان کرد و افزود: تعریق باعث کاهش آب و املاح بدن از جمله پتاسیم می شود و عوارض زیانباری را به دنبال دارد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پرخاشگری و تغییر خلق و خو، کاهش قدرت قضاوت ، کاهش دقت، عود یا تشدید برخی از بیماریهای روانی، بیقراری، اضطراب، اختلال در سیکل خواب و عدم آرامش و ... را از جمله عوارض گرما بر سلامت روان برشمرد.

وی حمله گرمازدگی یا استروک حرارتی را از عوارض شدید گرما برشمرد که در صورت عدم درمان به موقع حتی منجر به مرگ فرد می شود.

به گفته وی گیجی، تشنج، تهوع، استفراغ، تورم در مچ پا و عضلات، نفخ شکم، اریتمی قلبی، نوسان فشارخون از علایم  حمله گرمازدگی است که درصورت عدم درمان منجر به شوک و مرگ می شود. البته  در گرمازدگی خفیف علایمی نظیر خستگی، اختلال تمرکز و قضاوت، سرگیجه، تهوع و استفراغ و‌کاهش فشارخون مشاهده می شود که می تواند همراه با دردهای عضلانی و شکمی به دلیل کمبود پتاسیم و تجمع اسیدلاکتیک باشد.

رئیس دانشگاه  قدرت مقابله با گرما را در بیماران قلبی عروقی، افراد بالای ۶۵ سال و کودکان زیر ۵ سال ضعیف برشمرد و آنان را از گروه‌های اسیب پذیر عنوان کرد .

به گفته وی مادران باردار نیز از دیگر گروه های در معرض خطر هستند که گرما باعث افزایش خطر سقط و مسمومیت حاملگی در آنها می شودو براساس نتایج تحقیقات از دیگر گروههای پرخطر به بیمارانی اشاره کرد که داروهای فشارخون، مدر و قلبی عروقی مصرف می کنند. این گروه در گرما دچار کم آبی شده و در نتیجه آثار زیانبار گرما را تجربه می‌کنند.

زالی بر ضرورت تغییر در قوانین محل کار، تعطیلی در صورت لزوم،کاهش ساعت کار، دورکاری برای گروه‌های در معرض خطر تاکید کرد و یادآور شد:برخی از بیماری‌ها نظیر سالک و مالاریا و وبا در فصل گرما افزایش می‌یابد که باید به آنها توجه شود.

وی با اشاره به آثار واکاوی تاریخی،گفت: این آثار نشان می‌دهد که زمین بیش از ۲۳۰۰۰ سال گرمای تابستان را تجربه کرده و براساس نتایج مطالعات ۵۵ درصد زندگی‌های از دست رفته بشر در طول این سالها مربوط به آثار زیانبار گرما بوده است .

رئیس دانشگاه بر ضرورت تدوین یک پروتکل ملی برای مقابله با آثار زیانبار گرما تاکید کرد؛ زیرا فرایند افزایش دما در سالهای اتی نیز ادامه خواهد یافت.

وی با اشاره به تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه، گفت: پیش بینی می شود در این منطقه به ویژه ایران در دهه‌های آتی به طور میانگین شاهد افزایش دمای ۲/۶ سانتیگرادی باشیم. همچنین در اواخر قرن ۲۱ در منطقه جنوب شرقی فلات آناتولی و ساحل مدیترانه که مربوط به ترکیه و ایران می‌شود بیشترین آثار زیانبار گرما را تجربه خواهیم کرد.

توصیه‌های مهم برای کاهش اثرات زیانبار گرما

در گرمای شدید افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه ای حتی‌المقدور در منزل مانده و از تردد بی مورد در ساعات گرما پرهیز کنند.

از البسه خنک استفاده کنید.

از غذاهای سرد و آب زیاد و سالاد استفاده کنید.

از نوشیدن حاوی کافئین اجتناب کنید.

از مصرف بی رویه قهوه و نسکافه پرهیز کنید.

در صورت ضرورت خروج از منزل سعی کنید در ساعاتی بیرون بروید که تشعشعات نور خورشید کمتر و هوا خنک‌تر است.

هنگام خروج از منزل در سایه حرکت کنید و از کرم ضدآفتاب و کلاه استفاده کنید.

از فعالیت‌های بدنی شدید در ساعت گرم و زیر نور خورشید اجتناب کنید.

 مصرف آب و نوشیدنی‌های خنک و گرفتن دوش آب سرد کمک کننده است.

در منزل سعی کنید لباس نخی و گشاد بپوشید.

افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای،کودکان، افراد بالای ۶۵سال و کسانی که سابقا در مناطق سردسیر زندگی می‌کردند بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند و باید احتیاط کنند.

محسن شتی،رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: سالمندان به دلیل تغییراتی که در فیزیولوژی بدن آن‌ها رخ می‌دهد و همچنین کاهش توانایی آن‌ها در تنظیم دمای بدن، بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند.

وی افزود: گرمازدگی یا هیپرترمی (Heatstroke) یک وضعیت جدی و بالقوه مخاطره آفرین است که ناشی از تماس بدن با دماهای بسیار بالا و ناتوانی بدن در تنظیم دمای خود است. در گرمازدگی، دمای بدن به طور غیرطبیعی بالا می‌رود و نمی‌تواند به طور مؤثر تنظیم شود. این امر ممکن است منجر به آسیب جدی به اعضا و سیستم‌های مختلف بدن شود و در برخی موارد حتی ممکن است منجر به مرگ شود.

عوامل ناتوانی سالمندان در مقابل گرمازدگی
وی کاهش توانایی تنظیم دمای بدن، کاهش ظرفیت تعریق، بیماری های مزمن، مصرف برخی داروها و از دست دادن احساس تشنگی را برخی از عوامل افزایش آسیب ناشی از گرما در سالمندان برشمرد و گفت: با پیشرفت سن، توانایی بدن در تنظیم دمای داخلی کاهش می‌یابد. این به معنای آن است که بدن سالمندان نسبت به تغییرات دما کمتر واکنش نشان داده و نمی‌تواند به طور کامل به تنظیم دمای بدن در مقابل شرایط گرما واکنش نشان دهد.

رئیس اداره سالمندان وزارت بهداشت افزود: با سالمند شدن، تعداد غده‌های عرق در پوست کاهش می‌یابد و تولید عرق کمتر می‌شود. این امر باعث کاهش توانایی بدن در خنک شدن و جذب حرارت اضافی می‌شود.

محسن شتی با اشاره به نقش بیماری‌های مزمن در کاهش توانایی تنظیم دمای بدن در سالمندان، ادامه داد: برخی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی، کلیوی، تنفسی و دیابت، توانایی بدن در مقابله با شرایط گرمای بالا را کاهش می‌دهند. این بیماری‌ها می‌توانند به طور غیرمستقیم تأثیری بر تنظیم دمای بدن داشته باشند و خطر گرمازدگی را افزایش دهند.

وی به مصرف برخی داروها در سالمندان اشاره کرد و اظهار داشت: برخی از داروها نیز می‌توانند توانایی بدن در تنظیم دمای بدن را تحت تأثیر قرار داده و خطر گرمازدگی را در سالمندان افزایش دهند. به عنوان مثال، داروهایی که بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند، می‌توانند توانایی تنظیم دمای بدن را کاهش دهند.

سالمندی احساس تشنگی را کاهش می‌دهد

رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت از دست دادن احساس تشنگی در سالمندان را عامل دیگر کاهش توانایی تنظیم دمای بدن در سالمندان اعلام کرد و گفت: با سالمند شدن، حس تشنگی کاهش می‌یابد و سالمندان ممکن است کمتر احساس تشنگی کنند. این مساله می‌تواند به مصرف کمتر آب و مایعات و در نتیجه هیدراسیون کمتر منجر شود.

 شتی تماس با دماهای بسیار بالا، فعالیت شدید در هوای گرم و ناتوانی بدن در تنظیم دمای خود را از جمله علل و عوامل گرمازدگی اعلام کرد و بیان داشت: اگر بدن برای مدت زمان طولانی در معرض دماهای بسیار بالا قرار بگیرد، مانند در هوای گرم و مرطوب در تابستان، احتمال ابتلا به گرمازدگی افزایش می‌یابد.

وی افزود: فعالیت‌های ورزشی یا فعالیت‌هایی که نیاز به سختی بیشتری دارند و در هوای گرم انجام می‌شوند، خطر ابتلا به گرمازدگی را افزایش می‌دهند. همچنین برخی از افراد به دلایلی مانند مشکلات قلبی، تنفسی یا دیابت نمی‌توانند به طور کامل دمای بدن خود را تنظیم کنند و در نتیجه در معرض خطر بیشتری از گرمازدگی قرار می‌گیرند.

رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت دمای بالای بدن را از علائم گرمازدگی دانست و تصریح کرد: دمای 40درجه سانتی‌گراد (104 درجه فارنهایت) که ممکن است با نشانه‌های دیگری همچون پوست خشک و گرم، تعرق کم، تپش قلب سریع و تنگی نفس همراه باشد از علائم گرمازدگی است.

توصیه‌هایی برای پرهیز از گرمازدگی در سالمندان

 شتی سردرد شدید و سرگیجه،  تهوع، استفراغ و اسهال،  خستگی شدید و ضعف عمومی،  تاری دید و اختلال در حرکت،  تشنج یا از دست دادن هشیاری (سنکوپ) را سایر علائم و نشانه‌های گرمازدگی اعلام کرد و گفت: سالمندان به‌منظور پیشگیری از گرمازدگی باید مواردی را مد نظر قرار دهند که از جمله این موارد  ماندن در محیط خنک و خنک‌کننده است.

وی افزود: سالمندان باید در محیط‌های خنک و خنک‌کننده باقی بمانند. همچنین اطمینان حاصل شود که در منازل و مکان‌های عمومی دسترسی به سیستم‌های تهویه مطبوع و یا فن‌های خنک‌کننده وجود دارد.

ضرورت مصرف مایعات

رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت مصرف مایعات بیشتر را به سالمندان توصیه کرد و ابراز داشت: سالمندان باید مقدار کافی آب و مایعات مصرف کنند. هر چند نوشیدن عرقیات یا دم کرده های گیاهی نیز سودمند است. اما بهترین نوشیدنی آب ساده است. استفاده از شربت به علت میزان قند بالا توصیه نمی شود ولی نوشیدن روزانه حداقل 2 تا 3 لیوان شیر علاوه بر رفع تشنگی، در تأمین املاح و ویتامین های مورد نیاز بدن مفید است.

شتی اضافه کرد: در مقابل، نوشابه‌های گازدار بدترین نوشیدنی‌ برای رفع عطش و تشنگی هستند زیرا باعث سوء هاضمه و مشکلات گوارشی در بدن می شوند. انواع دلستر و ماء الشعیر فاقد مواد افزودنی و طعم دهندۀ شیمیایی، نوشیدنی مناسبی در تأمین مایعات ازدست رفتۀ بدن به شمار می‌روند.

وی با اشاره به فواید پوشیدن لباس مناسب در هوای گرم، گفت: سالمندان باید لباس‌های سبک و مناسب فصل را پوشیده و از آنها برای حفظ خنکی بدن استفاده کنند. لباس‌های تنگ یا ضخیم ممکن است منجر به برافزایش دمای بدن شوند. همچنین استفاده از پوشش‌های سایه‌بان، استفاده از چتر، کلاه و عینک آفتابی باعث می‌شود تا از تماس مستقیم سالمندان با نور خورشید جلوگیری شود و آنان را از نور مستقیم آفتاب محافظت کند.

رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت با اشاره به اهمیت  جلوگیری از فعالیت‌های سنگین در ساعات گرم تر برای سالمندان، گفت: سالمندان باید فعالیت‌های سنگین را در ساعاتی از روز که دما بالاتر است کاهش دهند. به جای آن، در ساعات خنک‌تر روز یا صبح زود و عصرها فعالیت‌های خود را انجام دهند.

وی افزود: سالمندان باید از تغذیه سالم و مناسب برخوردار باشند.مصرف مواد غذایی سبک و خنک مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کم چرب می‌تواند به حفظ سلامتی و کاهش خطر گرمازدگی کمک کند.

شتی ادامه داد: همچنین سالمندانی که در معرض خطر گرمازدگی هستند، باید تحت نظارت پزشک قرار بگیرند. پزشک ممکن است توصیه‌های خاصی برای پیشگیری و مداخله در صورت بروز گرمازدگی بدهد.

وی خاطرنشان کرد: توجه به این توصیه‌ها و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه می‌تواند به سالمندان کمک کند تا در مقابل گرمازدگی مقاومت بیشتری پیدا کنند و خطرات آن را کاهش دهند. اگر فکر می‌کنید شما یا فرد دیگری دچار گرمازدگی شده‌اید، باید به سرعت تماس با پزشک یا خدمات اورژانس بگیرید و تلاش کنید فرد را به یک محیط سردتر منتقل کنید، لباس‌های اضافی بردارید و بدن را با آب خنک بشویید.