آیا سکینه دختر امام حسین علیه‌السلام با پسر زبیر ازدواج کرده است؟

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ابتدا لازم است یاد آور شویم که در صدر اسلام، رسم و سنّت بر آن بوده كه زنان، هیچ گاه بعد از فوت و یا شهادت همسرانشان بى شوهر نمى ماندند و ازدواج مجدّد براى آنان امرى طبيعى بود و در برابر فرهنگ حاكم بر آن زمان مى بينيم که حتی خاندان پيامبر صلّی الله علیه و آله زنان و مردان خود را به ازدواج پس از مرگ خویش توصيه مى كردند.[1]

در ثانی باید بگوییم زبیر بن عوام بن خویلد بن اسد بن عبدالغری که پدر مصعب بن زبیر می باشد یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام است که بعدها دچار انحرافاتی شد؛ وی محرم اسرار اهل‌بیت علیهم‌السلام بود و تحت تعلیمات و برکات این خاندان بود، تا آنکه فرزندش عبدالله به دنیا آمد؛ امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «ما زال الزبیر یعدّ منا اهل‌البیت حتی نشأ ابنه عبدالله.»[2]

برادر کوچک‌تر عبدالله، مصعب است که به اباعیسی یا اباعبدالله ملقّب بود؛ وی به شخصیت امام حسین علیه‌السلام ارادت ویژه‌ای داشت و همواره او را اسوه خود قرار داده بود اما متأسفانه جاه‌طلبی او مانع از آن می‌شد که به یاری امام علیه‌السلام بشتابد.

وی پیوسته به دنبال کسب خلافت عراق بود، مصعب پس از قتل مختار، مدّتی از سوی برادرش عبدالله امیر کوفه گردید، بارها با سپاهیان عبدالملک بن مروان جنگید تا آنکه سرانجام در ذی‌قعده سال72 ه‌.ق به دست محمد بن مروان برادر و فرمانده لشکر عبدالملک در نبردی ناجوانمردانه به قتل رسید.[3]

مصعب پیش از نبرد با عبدالملک به مزار امام حسین علیه السلام آمد و این بیت را زمزمه می‌کرد: و إن الألی باللطف من آل هاشم تأسوا فسنوا للکرام التأسیا[4]، پس می شود نتیجه گرفت مصعب دشمن اهل‌بیت علیهم‌السلام نبود؛ بلکه شخصیتی جاه‌طلب بود که لغزش‌هایی بزرگ داشت.

در مورد ازدواج حضرت سکینه دختر امام حسین علیه‌السلام با مصعب بن زبیر پس از شهادت عبد الله بن حسن علیهم السلام در واقعه کربلا باید گفت: بین مورّخین در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی بر این عقیده اند که سکینه فقط با عبدالله بن حسن، پسر عموی خود ازدواج کرده است.

نویسنده معاصر عراقی علی محمد علی دُخیّل در بخش چهارم از کتاب أعلام النساء که به حضرت سکینه اختصاص دارد، پس از نقل و ردّ گزارش های بی اساس حاکی از ازدواج های متعدّد جناب سکینه، در مقام نتیجه و جمع بندی می نویسد: قولی که شیعه بر آن است، این است که سکینه(علیها السلام) جز با پسر عمویش عبدالله بن امام حسن (علیه السلام) ازدواج نکرده است و بر این قول شیعه، بسیاری از اهل سنت نیز موافقت دارند...[5]

مقرّم در کتاب خود می گوید: «مصعب بن زبیر کارگزار برادرش در بصره بود. از این رو تسلّطی بر حجاز نداشت تا امام سجاد علیه‌السلام از او بیم داشته و به ناچار بانو سکینه را به ازدواج او درآورد، هم چنین عواطف مردم نسبت به اهل بیت (علیهم ‌السلام) جریحه دار بود و به خصوص بعد از واقعه کربلا هر کس به آنان قصد سوئی می ورزید، مبغوض دیگران می گردید.» [6]

امّا گروه دیگری از مورّخین ازدواج این دو را ذکر کرده اند. ابن طقطقی می نویسد: «وی (مصعب) سکینه دختر حسین علیه‌السلام و عایشه دختر طلحه را به همسری گرفت و آن ها را یک جا در خانه خود گرد آورد».[7] شعبی جریانی را نقل می کند که ذکر آن در این جا خالی از لطف نیست.

او می گوید: «من و عبدالله بن زبیر و عبدالملک بن مروان و مصعب بن زبیر در برابر کعبه نشسته بودیم و سخن می گفتیم، پس از پایان سخن قرار شد، هر یک از ما برخیزد، رکن یمانی را بگیرد و حاجتش را بگوید.» وی سپس می‌گوید، هر یک چه دعایی کردند و چه حاجتی خواستند.

جالب این که همه به خواسته هایشان رسیدند، امّا آن چه مصعب خواسته بود این بود که خداوندا مرا نمیران تا آن که امیر عراق گردم و با سکینه بنت الحسین علیه السلام پیوند زناشویی ببندم.[8] اکنون با آن چه بیان کردیم شاید ‌بتوان گفت چه بسا این ازدواج به رضایت حضرت سکینه سلام الله علیها نبوده و تنها از روی مصالح سیاسی ـ اجتماعی صورت پذیرفته است. [9]

چنان‌که شواهد تاریخی بسیاری بر این‌گونه ازدواج‌ها وجود دارد؛ مانند بسیاری از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله، امام حسن مجتبی علیه السلام و برخی دیگر از ائمه علیهم السلام که حتّی کمر به قتل آن پیشوایان می‌بستند و قطعاً آن پیوندها به رضایت آنان نبوده است.

در این جا نیز چه بسا حضرت سکینه سلام الله علیها به این پیوند خرسند نبوده است؛ امّا از روی مصلحت تن داده است، یکی از شواهد این امر هم می تواند این ماجرایی باشد که در بعضی منابع نقل شده: «وقتی حضرت سکینه سلام الله علیها پس از مرگ مصعب و ازدواج با خواهرزاده او، عبدالله بن عثمان، از اطاعت او سرپیچی می کند و نشوز می‌کند، رملة بنت‌الزبیر مادر وی و خواهر مصعب نزد عبدالملک می‌رود و می‌گوید: «اگر چنین نبود که ما می‌خواهیم پوششی بر کارهای خود بگذاریم، هرگز نسبت به کسی که رغبتی در ما ندارد، رغبتی به او نداشتیم.»[10]

با توجّه به این جمله و تصریحی که در آن وجود دارد، به راحتی می‌توان به واقعیت این پیوند پی برد. چنان که سبط بن جوزی نیز می گوید: «این ازدواج به اجبار صورت گرفت.»[11] در نتیجه از منابع تاريخى استفاده مى شود كه دستگاه خلافت بنی امیه نقش مهمى در ازدواج های حضرت سكينه داشته است.

.............................................................

[1]. منتهى الآمال، شیخ عباس قمى، ج 1، ص 231.

[2]. «زبیر پیوسته در زمره ما اهل‌بیت بود تا آنکه فرزندش عبدالله به دنیا آمد.» عبدالله از دشمنان کینه‌توز اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود که عایشه را برای خروج و حضور در جنگ جمل تحریک کرد و صلوات بر اهل‌بیت و پیامبر (علیهم‌السلام) را از خطابه‌اش حذف کرد و... وی در سال ۶۴ ه‌ ق به خلافت رسید و در زمان عبدالملک بن مروان توسط حجاج بن یوسف به قتل رسید.

[3]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج3، ص297.

[4]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، همان، ص298.

[5]. سکینه دختر امام حسین(ع)، دخیّل، علی محمد علی، ص22.

[6]. مقتل الحسین(ع)، مقرّم، عبدالرزاق، ص 112؛ ادب الطف، شبّر، جواد، ص 162.

[7]. الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، ابن طقطقی، محمد بن علی، ص 124.

[8] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 135.

[9]. بنا به گزارش هاى مورّخان دختران امام حسين(علیه السلام) پس از درگذشت شوهرانشان از سوى حاكمان بنى اميّه مورد خواستگارى قرار می گرفتند و چون آنان از خاندان بنی امیّه بر اثر ظلمهایی که می کردند نفرت داشتند از این رو برای اینکه در طعمه آنان قرار نگیرند با افراد دیگری ازدواج می کردند تا از این رو هم به آنان پاسخ منفى داده باشند و هم از اذيت و آزاری که از سوی حاکمان بنی امیه بر آنان روا داشته می شد بکاهند. (الكامل، ابن اثير، ج 5، ص 113.)
از این رو حضرت سکینه بعد از شهادت عبدالله بن حسن با مصعب بن زبیر که حاکم کوفه شد ازدواج کرد.

[10]. بلاغات النساء، ابن طیفور، ، ص 192.

[11]. تذکره الخواص، سبط بن جوزی، ، ص 249.

محمدحسین بخشیان