نگاهی به فرآیند تدوین نخستین دانشنامه کلام اسلامی در حوزه علمیه قم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دانشنامه کلام اسلامی که به همت جمعی از پژوهشگران و اساتید حوزه علمیه قم در موسسه امام صادق(ع) و مرکز تخصصی علم کلام با اشراف حضرت آیت الله جعفر سبحانی تهیه و تدوین شده است، چهارشنبه، پنجم اسفندماه در مراسمی از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی رونمایی می شود.

از این رو در گزارشی کوتاه به فرآیند تدوین دانشنامه کلام اسلامی پرداخته ایم؛

تعریف و اهداف
دانشنامه کلام اسلامی دانشنامه‌ای است تخصصی که به تبیین و تحقیق مفاهیم، مسائل و مدخل‌های کلامی می‌پردازد و هدف از تدوین آن، ارائه‌ی اطلاعات اصیل و موثّق در عرصه‌ مسائل کلامی به عموم علاقمندان به ویژه پژوهشگران بحث‌های کلامی است.

پیشینه و ضرورت
تا آنجا که ما اطلاع داریم در جهان اسلام دانشنامه‌ای که به علم کلام اختصاص داشته باشد، تدوین نشده است. از طرفی گستردگی مباحث کلامی از یک سو، و فراهم نبودن فرصت و مجال کافی یرای بسیاری از کسانی که علاقمند به آگاهی مسائل کلامی‌اند از سوی دیگر، نگارش دانشنامه‌ای را در این باره ضروری می‌سازد. به ویژه آن که در جهان معاصر، مسائل جدید کلامی بسیاری نیز بر مسائل قدیمی افزوده شده است، بر این اساس لازم است کتاب مرجعی در حوزه مسائل کلامی وجود داشته باشد تا آگاهی از مسائل کلامی به صورت تحقیقی و در عین حال مختصر برای علاقمندان به مسائل کلامی امکان پذیر باشد. اقدام به نگارش دانشنامه تخصّصی کلام اسلامی پاسخی است به این نیاز مبرم فرهنگی و دینی عصر حاضر.

مؤسّس و تاریخ تأسیس
این دانشنامه کار جدی خود را از سال 1382، زیر نظرحضرت آیت الّله جعفر سبحانی به عنوان مشرف بر دانشنامه؛ و با مدیرت علمی حضرت حجت الاسلام علی ربّانی گلپایگانیشروع کرد.

شورای علمی دانشنامه
در آغاز کار، شورای علمی دانشنامه متشکل از نه کارشناس مسائل کلامی تشکیل شد. کار این شورا عمدتاً تهیه و تدوین اساسنامه و شیوه‌نامه‌ی دانشنامه، شناسایی و تعیین مدخل‌ها، ارزیابی علمی مقالات، نظارت و ارائه‌ مشاوره علمی به محققان بود.

فرآیند کار دانشنامه
اولین گام علمی در این راستا، شناسایی مدخل‌های کلامی بود، و در این جهت مدخل‌هایی که با حرف ( الف) شروع می‌شد، محور کار شورای علمی قرار گرفت و حدود صد مدخل اصلی برای این امر شناسایی شد؛ از سوی دیگر همزمان با کار، شناسایی مدخل‌ها با توجه به این که دسترسی به منابع لازم برای تدوین مقالات کاری دشوار و زمان‌بر بود، تعدادی از محققان، مسئولیّت پرونده‌سازی علمی مقالات را عهده‌دار شدند. در مرحله بعد کار تدوین مقالات علمی توسط اعضای شورا و سایر محققان که عمدتاً از اساتید و محققان مرکز تخصصی علم کلام بودند، آغاز گردید. فرآیند کار بدین صورت بود که مقالات پس از نگارش از طریق دبیرخانه در اختیار شورا و ناظران علمی دانشنامه قرار می‌گرفت و در صورتی که به بازنگری اساسی نیاز داشت به نویسندگان ارجاع داده می‌شد و اگر نیازمند اصلاحات جزئی بود توسط شورا و ناظران علمی انجام شده و سپس به مدیریت علمی دانشنامه تحویل می‌گردید.

مدیر علمی، مقالات را از نظر کمی و کیفی بازنگری نهایی می‌کرد و در صورت نیاز، اصلاحات جزئی و موردی، از سوی وی اعمال می‌شد و اگر به اصلاحات اساسی‌تر نیاز بود با ذکر موارد مقاله در اختیار شورا و ناظران علمی قرار می‌گرفت تا مجدداً توسط محقق یا اعضای شورا بازنگری شود. پس از انجام اصلاحات لازم و تأیید نهایی ، توسط مدیر علمی، مقالات تایپ شده و به ریاست عالی دانشنامه تحویل و به تصویب معظم له رسیده و بعد از ویرایش علمی و ادبی و بررسی نهایی، آماده چاپ می‌شد.

اتمام کار جلد اول دانشنامه
اینک محصول تلاش این عزیزان به صورت جلد اول که مشتمل بر بیش از یکصد مدخل اصلی و یکصد و بیست مدخل ضمنی است، به علاقمندان و پژوهشگران عرصه علم کلام اسلامی عرضه می‌گردد.

وضعیت فعلی دانشنامه
این فرآیند هم اکنون با دقت و شتاب بیشتری ادامه دارد، به طوری که همه مدخل‌های اصلی، ضمنی و نمایه دانشنامه تا حرف «یا» شناسایی شده که در مجموع از میان آنها تقریباً سه هزار مدخل کلامی به تصویب رسیده است. از این سه هزار مدخل، تقریباً پانصد مدخل اصلی و دو هزار و پانصد مدخل ضمنی یا نمایه است و پیش‌بینی می‌شود که دانشنامه کلام اسلامی با تدوین همه مدخل‌ها، در قالب پنج مجلد به صورت وزیری به اتمام برسد.

گفتنی است، مراسم رونمایی از نخستین دانشنامه کلام اسلامی، چهارشنبه، پنجم اسفندماه از ساعت 19 در تالار اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نشانی قم ـ خیابان 15 خرداد ـ کوچه شهید میثمی برگزار می شود. /920/د102/ع