بازخوانی مفهوم علیت معکوس در فیزیک کوانتومی با نگاهی به حکمت متعالیه

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، سید حسین اکبرپور، پژوهشگر حوزه فلسفه فیزیک، در نوشتاری علمی با عنوان «بازخوانی امکان Retrocausality در فیزیک کوانتومی از منظر حکمت متعالیه»، به بررسی امکان تفسیر پدیده‌های کوانتومی از منظر فلسفه اسلامی پرداخته است. وی در این یادداشت علمی تلاش کرده است تا نشان دهد چگونه می‌توان مفهوم علیت معکوس را با مبانی حکمت صدرایی تطبیق داد.

در نگاه نخست، مفهوم علیت معکوس ــ که بر اساس آن، آینده می‌تواند بر گذشته تأثیر بگذارد ــ با اصل تقدم علت بر معلول در فلسفه اسلامی ناسازگار به نظر می‌رسد. با این حال، اکبرپور با بهره‌گیری از مفاهیمی چون تشکیک وجود، حرکت جوهری و امتداد وجودی زمان در حکمت متعالیه، امکان خوانشی هماهنگ میان این نظریه فیزیکی و فلسفه اسلامی را مطرح می‌کند.

وی با استناد به اصل تشکیک وجود می‌نویسد: در حکمت متعالیه، وجود حقیقتی سیال و پیوسته است که مراتب آن در طول و عرض زمان به‌نحو تشکیکی حضور دارند. از این‌رو، موجودات می‌توانند به تناسب مرتبه وجودی خود، در گذشته یا آینده نیز حضور داشته باشند.

بر اساس این تفسیر، حضور یک ذره کوانتومی در مراتب زمانی متفاوت، لزوماً به‌معنای «تأثیر آینده بر گذشته» نیست؛ بلکه تجلی مراتب مختلف یک حقیقت واحد در امتداد سیال هستی است. در چنین نگاهی، آنچه در آزمایش‌های کوانتومی مانند انتخاب تأخیری مشاهده می‌شود، نوعی وحدت در مرتبه وجودی است، نه انتقال خطی علت از آینده به گذشته.

اکبرپور تصریح می‌کند: برخی اشکالاتی که بر علیت معکوس وارد شده‌اند، مانند استحاله بازگشت به گذشته یا نقض تقارن زمانی، حاصل نگاه گسسته و قطعه‌قطعه به زمان‌اند. در حالی که در فلسفه صدرایی، زمان، پیوستاری از حرکت جوهری و تجلی مراتب وجودی است.

وی در پایان مقاله نتیجه می‌گیرد که گرچه علیت معکوس در ظاهر با نظام علی فلسفه اسلامی در تعارض است، اما با بازخوانی هستی‌شناختی و تکیه بر مبانی حکمت متعالیه، می‌توان تفسیری سازگار از این پدیده ارائه داد که هم مبانی فلسفی را حفظ می‌کند و هم با مشاهدات فیزیکی همخوان است.