ترجمه فصل پنجم تا پایان کتابscripturalist islam

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «ترجمه فصل پنجم تا پایان کتابscripturalist islam » پژوهشی از «آقای ابراهیم سلیمی نوه» به بررسی و ترجمه کتاب scripturalist islam و جریان اخباری­گری اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

از جریان‌های بسیار مهم و تأثیر گذار در جهان اسلام و عالم تشیع مکتب اخباری­گری بود که چهار قرن پیش به وسیله محمد امین استرآبادی وارد دنیای فکر و اندیشه اسلامی شد و تأثیرات شگرفی را در عصر خود به وجود آورد و بیش از صد سال اندیشه غالب بود.

این رساله ترجمه کتاب scripturalist islam (the history and doctrines of the akhbarishii school) اثر پروفسور رابرت گلیو است که می‌کوشد به صورت عمیق اندیشه‌های این مکتب را نشان داده و با بررسی‌های خود تصویر صحیحی از آن برای خواننده ارائه دهد. این کتاب شامل 9 فصل است که هر فصل به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود و در پایان هر فصل تحلیل و نتیجه گیری از جانب مؤلف ارائه شده است. در پایان این کتاب 3 ضمیمه به همراه کتاب نامه و نمایه راه را برای تحقیق و بررسی بیشتر در این زمینه برای محقق هموار می‌کند.

حدیث گرایی و اهل سنت:

در معنای خبر این‌گونه گفته‌اند که حدیث از پیامبر (ص) است و خبر از غیر ایشان، بعضی نیز حدیث و خبر را مترادف گرفته‌اند و بعضی خبر را اعم از حدیث فرض کرده‌اند. یکی از میدان‌هایی که از خبر و اخباری به طور گسترده سخن رانده شده است، فقه و فقاهت است. اندیشه اکتفا به خبر با ورود در این حوزه موجب مشکلات و نارسایی‌های فراوان و حتی توقف حرکت رو به رشد این علم شد. این اندیشه ابتدا در میان علمای اهل سنت جای خود را باز کرد. اولین شیوه فقهی آنان اتکا به قرآن و سنت نبوی بود و به هیچ روی به عقل و اندیشه اجازه ورود به این میدان را نمی‌دادند. دیگری شیوه اهل قیاس بود که به راحتی از قرآن و سنت عبور می‌کرد و سراغ عقل می‌رفت. گروه اول، روش اهل قیاس را نوعی افراط در رجوع به عقل و نوعی کوتاهی در اخذ حدیث و به عبارت دیگر نوعی سطحی نگری در کشف مصالح واقعی تلقی می‌کردند. آن‌ها می‌گفتند عقل را نرسد که ساده پنداری کند و به ریشه و روح احکام برسد، متقابلاً اهل قیاس، اهل حدیث را به جمود و تحجر متهم می‌کردند. از میان مذاهب مختلف فقهی اهل سنت، مذهب مالکی و حنبلی به شدت حدیث گرا بودند. درباره احمد بن حنبل (241 ق) آمده است که وی آن قدر به حدیث توجه داشت و نسبت به رای و قیاس بی اعتنا بود که طبری او را در کتاب اختلاف الفقها از فقیهان به شمار نیاورده است.

حدیث گرایی و شیعه:

فکر حدیث گرایی نزد شیعه امامیه نیز به شیوه مخصوص خود وجود داشت که از آن به نام‌های حدیث گرایی یا نقل گرایی و اخباری تعبیر می‌شود. شیعه اثنی‌عشری در آغاز ملتزم به قرآن و حدیث رسول الله (ص) از طریق ائمه (ع) بوده‌اند، چنان که از امام صادق (ع) روایت است: «حدیثی حدیث ابی و حدیث ابی حدیث جدی و حدیث جدی حدیث رسول الله و حدیث رسول الله حدیث الله». به واسطه ارتباط با امام معصوم (ع) شیعیان نیازی به ورود به مباحث اجتهادی و عقلی برای خود احساس نمی‌کردند لذا به گردآوری حدیث اهتمام ورزیده که نام بسیاری از این مؤلفان در کتب رجال مضبوط و مشخص است. شیعه در اصول و فروع تابع قرآن و احادیث پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) بود. شخصیتی مانند ابن تیمیه هم بر مقام روایی اهل بیت پیامبر (ص) تاکید و از امام باقر و امام صادق (ع) به عنوان دو محدث بزرگ یاد کرده است و آنان را از سلف اهل سنت شمرده است.

آغاز اخباری گری مصطلح در تشیع:

روند عقل گرایی و نقل گرایی در فقه و کلام شیعه تا قرن یازدهم ادامه داشت ولی در این دوره حادثه‌ای اتفاق افتاد که حرکت اجتهاد و عقل گرایی را با کندی مواجه کرد. این واقعه همان گرایش مجدد به نقل گرایی از نوع افراطی آن در شیعه بود. این جریان در میان علما به اخباری­گری موسوم شده است. داشتن دید کوتاه و نظر محدود، سطحی نگری، عوام‌زدگی، عدم درک جهانی بودن فقه اسلامی، عدم شناخت عمیق از اصول و مبانی زیر بنایی شریعت و سنت الهی، عدم توانایی بر تحلیل قضایا و ابعاد آن‌ها، درک نکردن شرایط مکان و زمان که در تنقیح موضوعات و مشخص کردن آن‌ها دارای نقش می‌باشند. نفوذ بعضی از اصطلاحات اهل سنت در شیعه، از مهم‌ترین علل گرایش به این تفکر است. اما با توجه به سابقه به‌کارگیری اصطلاح اخباری گری و مصادره نمودن آن توسط گروه‌های مختلف علمی می‌توان ادوار تفکر اخباری را به سه دوره ذیل تقسیم کرد:

1- دوره اخباریه قدیم :این دوره به عهد شیخ کلینی و شیخین صدوقین محدود می‌شود.

2- دوره اخباریه نوین :این دوره با ظهور پیشوای این حرکت یعنی مولا محمد امین استرآبادی (1036 یا 1033ق) آغاز می‌شود.

3- دوره اعتدال:در این دوره شیخ یوسف بحرانی (1186 ق) مروج ارائه مکتب اخباری به شکل اعتدالی است.

برخی اختلافات اصولیان و اخباریان:

1- اصولیان عقل را در ادراک حسن و قبح اشیاء حجت می‌دانند به خلاف اخباریان.

2- اصولیان اجتهاد را واجب عینی یا کفایی می‌دانند ولی اخباریان آن را حرام می‌دانند.

3- اصل اباحه که اصولیان آن را حجت می‌دانند نزد اخباریان حجت نیست.

4- اصولیان ادله احکام دین را در چهار چیز می‌دانند:کتاب، سنت، عقل، اجماع. ولی اخباریان فقط به کتاب و سنت معتقدند.

نتیجه گیری:

تجزیه و تحلیل نوشته‌های اخباری که در فصل‌های قبل انجام شد، تنوع آراء فقهی در مکتب اخباری را ثابت می‌کند. هر چند این تنوع با جناح بندی‌های مشخص و داخلی اخباریان در هم آمیخته نشد. مجموعه‌ای خاص از دیدگاه‌های اخباری در مورد یک موضوع فقهی را می‌توان شناسایی کرد. اما این گروه‌های متنوع آراء پیوسته به موضوعات دیگر منتقل نمی‌شوند. مجموعه‌ای دیگر از دیدگاه‌ها هنگام بررسی موضوع دیگری (نظیر صحت برائت اصلیه) پدیدار می‌شود. ولی سخن گفتن از گرایش‌های کلی در اخباری گری بعد از استرآبادی امکان پذیر است؛ بنابراین اخباریانی وجود داشتند که آثاری را تألیف کردند که بدون تردید متأثر از قالب‌های رایج آثار اصول فقه بودند اما- در آن الگو-راه حل‌های افراطی را مطرح کردند که در واقع علم اصول فقه را نفی می‌کرد.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «ترجمه فصل پنجم تا پایان کتابscripturalist islam » پژوهش پایانی «آقای ابراهیم سلیمی نوه»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب است که در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر محمد حسن محمدی مظفر» و استاد مشاور آن «دکتر حمید رضا شریعتمداری» است. /9193/پ201/ن