بررسی جایگاه و آثار عمادالدین طبری و تأثیر آن در آثار امامیه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «بررسی جایگاه و آثار عمادالدین طبری و تأثیر آن در آثار امامیه» پژوهشی از «محسن قاسمی پور» به بررسی آثار عمادالدین طبری از نویسندگان امامی قرن هفتم هجری اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

حسن بن علی بن محمد بن علی بن حسن طبری (زنده در 701 هـ ق) مشهور به عمادالدین طبری از عالمان و نویسندگان امامی قرن هفتم در ایران است که در دهه‌های پایانی این قرن آثار فراوانی در دفاع از تشیع امامی پدید آورده است. در معرفی این شخصیت به بررسی زندگانی اجمالی او پرداخته شده و سپس با معرفی آثار او به جایگاه علمی و اجتماعی وی پرداخته شده است. برای روشن شدن جایگاه علمی او به بستر شناسی اجمالی اوضاع عقیدتی و سیاسی مناطقی همچون طبرستان، قم و اصفهان که حوزه فعالیت‌های علمی و تبلیغی عمادالدین طبری بوده اشاره شده است. نتیجه این بررسی‌ها آن شد که به خاطر از بین رفتن حمایت حکومت مرکزی «خلافت» از اهل سنت در اثر حمله مغول به ایران و کم رنگ شدن تعصبات مذهبی زمینه برای فعالیت عالمان امامی مناسب گشته است. وی با سفرهای متعدد به شهرهای بزرگ ایران به منظور تبلیغ تشیع و مناظره و پاسخ گویی به شبهات نقش مهمی در تبلیغ تشیع داشته است و همین امر سبب شد شهرت علمی او فراگیر شود و مورد وثوق و اعتماد عالمان و سیاستمداران و عامه مردم قرار بگیرد. بررسی و تشریح دیدگاه‌های تاریخی و کلامی عمادالدین طبری در دو فصل جداگانه و ملاحظه تأثیر و تأثرات دیدگاه‌ها و آثار او نیز مورد توجه قرار گرفته است و با بررسی محتوایی آثار و نظرات وی و دقت در گونه شناسی منابعی که از آثار او استفاده کرده‌اند با دیدگاه‌های وی آشنا شده‌ایم. نقد و بررسی آثار وی در موضوعاتی همچون اسناد و منابع و محتوا از دیگر اموری است که در این پژوهش انجام شده است.

ضرورت و اهداف تحقیق:

عمادالدین طبری از نویسندگان امامی قرن هفتم هجری و از افاضل علمای امامیه در این سده شمرده می‌شود. این پژوهش در معرفی این شخصیت به بررسی زندگانی اجمالی او خواهد پرداخت و سپس با اشاره به آثار او به جایگاه علمی و اجتماعی وی پرداخته و به موضوعاتی همچون جایگاه فقهی، تاریخی، کلامی او اشاره خواهد نمود، و به صورت کلی شخصیت شناسی او را بر اساس آثارش پیگیری نموده و توجهی خاص به تشریح دیدگاه‌های وی خواهد داشت. برای روشن شدن جایگاه علمی او به بستر شناسی اجمالی اوضاع عقیدتی و سیاسی ایران در قرن هفتم، به خصوص مناطقی همچون طبرستان، قم و اصفهان که حوزه فعالیت‌های علمی و تبلیغی عمادالدین طبری بوده است خواهیم پرداخت. شناسایی و معرفی شخصیت خواجه بهاءالدین محمد جوینی که توجهی خاص به عمادالدین طبری داشته و در حمایت او برای ترویج تشیع از هرگونه کمک دریغ نداشته و عمادالدین طبری برخی آثار خود را به او تقدیم نموده است، از دیگر بایسته‌های این پژوهش محسوب می‌شود. بررسی دیدگاه‌های تاریخی و کلامی عمادالدین طبری در دو فصل جداگانه و ملاحظه تأثیر و تأثرات دیدگاه‌ها و آثار او نیز مورد توجه بوده است. این پژوهش در صدد بررسی محتوایی آثار وی می‌باشد و مورد دقت قرار دادن مسائلی از قبیل گونه شناسی منابعی که از آثار او استفاده کرده‌اند و میزان تأثیر و تأثرات آثار او بر اعتقادات و تفکرات جامعه و آثار پس از او خواهد پرداخت. نقد و بررسی آثار وی در موضوعاتی همچون اسناد و منابع و محتوا از دیگر اموری است که در این پژوهش انجام خواهد شد. به صورت خلاصه معرفی جایگاه و شخصیت عمادالدین طبری به عنوان یک عالم و نویسنده شیعه ایران و معرفی آثار و دیدگاه‌های تاریخی و کلامی عمادالدین طبری و تأثیر و تأثرات آن‌ها به جامعه امامی اهداف این تحقیق می‌باشد.

آثار موجود عمادالدین طبری:

1)کامل در سقیفه؛ معروف به کامل بهایی

2)مناقب الطاهرین

3)معتقد الامامیه

4)رسالة الاربعین

5)تحفه الابرار فی مناقب الائمة الاطهار

6)اسرار الامامه

7)اخبار و احادیث و حکایات در فضائل اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول.

بررسی محتوایی:

بررسی محتوایی مطالب تاریخی:

الف) نقد و بررسی روش تاریخ نگاری عمادالدین طبری:

1- اثبات یک مسأله تاریخی به وسیله اجماع: این مسأله تاریخی را به جای آن که با استناد به منابع تاریخی معتبر و آوردن سایر شواهد به اثبات برساند به وسیله ادعای اجماع علما ثابت کرده است.

2- دخالت دادن استحسان شخصی در اثبات یک مسأله تاریخی: در برخی موارد برای این که دیدگاه تاریخی خود را تبیین کند به استحسانات شخصی تمسک می‌کند.

3- نقل مسائل تاریخی بدون استناد به منبع مورد استفاده خود.

4- استفاده از منابع ضعیف یا نامعتبر در نقل مطالب تاریخی.

5- متأثر شدن از حب و بغض‌ها در شناساندن افراد و شخصیت‌ها.

ب) اشاره به برخی از اشتباهات تاریخی عمادالدین طبری:

1- اشتباه مطرح نمودن یک مسأله: عمادالدین طبری روش خود را بر این مبنا استوار نموده است که از منابع اهل سنت استفاده کند و مطالب را مستند به آن‌ها نماید و از طرفی بیشتر از منابع روایی و تفسیری استفاده نموده است. برخی از اشتباهات وی از همین جا سرچشمه گرفته که تحت تأثیر این منابع گزارش‌های تاریخی را ذکر نموده بدون این که در صحت آن اطمینان داشته باشد.

2- خلط نمودن شخصیت‌ها: از جمله مواردی که جزء اشتباهات تاریخی محسوب می‌شود، خلط بین شخصیت هاست. تاریخ نگار به خاطر تشابه اسمی دو نفر را با هم جا به جا کند یا واقعه‌ای را که منسوب به کسی است به کسی دیگر منسوب کند.

بررسی محتوایی مطالب کلامی:

الف) نقد و بررسی روش کلامی عمادالدین طبری:

1- نپرداختن به مسائل به صورت علمی و دقیق

2- پراکنده گویی

3- نپرداختن به مسائل به صورت جامع و کامل: مثلاً در مباحث مربوط به نبوت به موضوعات کلیدی این مسأله همچون تعریف پیامبر، شرایط پیامبر نپرداخته است.

ب) نقد و بررسی محتوایی مطالب کلامی:

1- مطلق گویی: این که اعتقاد به مسأله‌ای را به صورت مطلق و کلی به گروهی نسبت بدهند و به انشعابات و فروع آن اشاره نکنند، نوعی مطلق گویی است. عمادالدین طبری در جایی تمام اهل سنت را جبری و قدری دانسته و آن‌ها را به این معتقد می‌داند که انسان هیچ نوع اختیاری ندارد.

2- ذهن خوانی: این که به ادله عقلی و نقلی مخالفان اشاره‌ای نکند و برای آنان دلیل فرض کند و خود آن دلیل را مورد نقد و ارزیابی قرار دهد، نوعی ذهن خوانی است. از باب نمونه در مسأله عصمت انبیاء وی معتقد است که اهل سنت برای تنزیه کار شیخین و معاویه و امثال این‌ها نام انبیاء را در مقام و درجه فساق درآورده اند.

3- پاسخ‌های سطحی و غیر دقیق: ایشان در پاسخ به روایات فضیلتی شیخین به صورت کلی این‌گونه پاسخ می‌دهد که اگر این روایات درست بود باید خود خلفا برای اثبات حقانیت خود به آن‌ها تمسک می‌کردند. برخی از این اخبار ...(برای امام علی(ع) بوده به نام خود نوشته‌اند) و برخی مجعول است. در صورتی که نباید تنها به این پاسخ نقضی اکتفا می‌نمود و شایسته بود که روایات فضایل را از اصل و ریشه مورد خدشه قرار می‌داد.

4- قطعی گرفتن برخی از مسائل غیر قطعی: عمادالدین طبری به تبع از بیشتر ملل و نحل نگاران روایات افتراق امت را قطعی فرض نموده و در موارد گوناگون به آن تمسک نموده است. مواردی از قبیل بیان فرقه ناجیه در بیان این که ایجاد فرقه‌های گوناگون به خاطر اختلاف در مسأله امامت است. از جمله مواردی که وی قطعی فرض نموده در صفات امامان است وی بر اساس برخی روایات صفاتی همچون سایه نداشتن، مختون بودن، این که بر کتف راست ایشان مهر امامت خورده و...را قطعی فرض نموده در صورتی که با توجه به آیات قرآنی و ویژگی‌های پیامبران در وجود برخی از این صفات تردید است.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی جایگاه و آثار عمادالدین طبری و تأثیر آن در آثار امامیه» پژوهش پایانی «محسن قاسمی پور»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر نعمت الله صفوی فروشانی» و استاد مشاور آن «دکتر علی آقا نوری» است. /9193/پ201/ن