دعا و آداب آن از منظر آیات و روایات

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «دعا و آداب آن از منظر آیات و روایات» پژوهشی از «لیلا قوامی فروغ» به بررسی و فهم دقیق و صحیح دعا و آداب آن از منظر آیات و روایات اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

انسان موجودی است که از بدو تولد هنگامی که پا به عرصه وجود می‌نهد همواره به دنبال این است که احتیاجش را از یک مبدأ مافوق برآورده نماید و فطرتاً نیازمند خلق شده، نیازی که همه دارایی اوست و او را همواره به راز خواهی کشانده است، راز از ناحیه پروردگار و نیاز از جانب عبدش، این پژوهش بر آن است که ابعاد این خواسته انسان را در آیینه آیات و روایات به تصویر کشد و به آدابی کلی بر نحوه چگونه خواستن و از چه طریق رسیدن و برای چه، پاسخ دهد. دعا و مشتقات آن به معانی مختلفی در قرآن آمده است ولی مهم‌ترین و محوری ترین معنی آن یعنی «خواندن» برای طلب کردن و خواستن آمده است و این معنا در رابطه واقعی انسان با ربَّش همان پرستش و عبودیت تعبیر شده و خداوند تعالی انسان را به خواستن از خود و دوری از استکبار و خود محوری فرا خوانده است و منش و سیره تمامی بندگان حقیقی خود را با این وصف از زبان آنان بیان کرده است تا از این طریق راه را روشن نماید و استجابت دعای بندگان حقیقی و با خلوص را در دعا کردن به همگان نشان دهد. بهترین وصف برای دعا همان است که خاتم الانبیاء (ص) فرموده که «اَلدُّعاءُ مُخُّ العِبادَه» دعا همان عبادت بیان شده است؛ لذا برای تبیین معنای دعا و عبادت، این پژوهش در قالب سه فصل کلی پیرامون موضوع «دعا» در آیات و روایات تنظیم شده است:

ـ فصل اول به بررسی «دعا» و ارتباط آن با مقصود و فلسفه آن و اهمیت این موضوع به طور مطلق مورد ارزیابی قرار گرفته است.

ـ فصل دوم به انواع دعا در آیات قرآن کریم به عنوان الگوی برتر و ساختار دعاهای قرآنی اشاره شده است.

ـ فصل سوم به سیره معصومین (ع) و آداب کلی دعا کردن پرداخته شده است.

اهمیت و ضرورت پژوهش:

انسان امروزی با توجه به پیشرفت‌ها و دستاوردهایی که در زمینه علوم مادی در جهت رفاه و آسایش خود انجام داده هنوز هم در دنیای خود احساس تنهایی و درماندگی می‌کند و تنها چیزی که او را از این واماندگی می‌رهاند ارتباط با موجودی نامحدود و پرستش او به عنوان موجودی برتر و لایق‌تر است. این ارتباط یعنی همان دعا و همرازی عبد است به سوی ربّ و این از ضروریات فطری انسان است که دائماً به این مسأله احتیاج دارد و لذا باید طریق راز و نیاز را از دعاهای مأثوره در آیات و روایات استخراج کرد تا راه رسیدن به کمال حقیقی هموارتر شود. فهم دقیق و صحیح دعا و آداب آن نیازمند پژوهش‌های دقیق در آیات و روایات می‌باشد، زیرا اظهار نیاز به طور درست و منطقی برآمده از تحقیق در زمینه دعا می‌باشد به این ترتیب ضرورت چنین پژوهش‌هایی در این زمینه بدیهی است.

فلسفه دعا از نظر قرآن:

زندگی دنیا به گونه‌ای است که خواه نا خواه توجه انسان را به امور مادی جلب می‌کند اما واقعیت این است که انسان برای تقرب به خدا آفریده شده است و باید از تمام جوانب زندگی برای نیل به این مقصود بهره گیرد. یکی از بهترین راه‌ها برای این منظور آن است که هر روز لحظاتی از عمر خود را صرف توجه خالص به بارگاه الهی کند. این توجه بیشتر در نماز جلوه گر می‌شود. حقیقت دعا چیزی جز عبادت نیست و حتی به دلیل توجه خداوند در انجام این عبادت شاید بر بسیاری از عبادات دیگر ترجیح داشته باشد.

مفهوم دعا در قرآن:

1ـ به معنای عرضه داشتن: (فَدَعا رَبَّه اِنّی مَغلوبٌ فَانتَصر) (القمر/10)؛ حضرت نوح به پروردگار عرضه داشت که من مغلوب شده‌ام سخن مرا نمی‌شنوند و از اجابت آن‌ها ناامید شدم پس مرا یاری کن و از آن‌ها انتقام مرا با عذابی که می‌فرستی بگیر.

2ـ فراخواندن ـ دعوت کردن: (یا اَیها اَلَّذینَ آمَنوا اِستَجیبوا لله وَ لِلرَّسولِ إذا دَعاکُم لِما یحییکُم) (انفال/24)؛ ای اهل ایمان چون خدا و رسول شما را به ایمان فرا خوانند اجابت کنید تا به حیات ابدی برسید. آیه فوق به صراحت می‌گوید که دعوت اسلام، دعوت به سوی حیات و زندگی در تمام زمینه‌ها است و مردم عصر جاهلیت تنها از حیات مادی و حیوانی برخوردار بودند.

3ـ خواندن: (فَلَمّا اَثقَلَت دَّعَوَا اَللهَ رَبَّهُما) (الاعراف/189)؛ آن گاه هر دو خدا را خواندند.

4ـ به معنی گفتار و سخن: (فَما زالَت تِّلکَ دَعواهُم حَتّی جَعَلناهُم حَصیداً خامِدین) (الانبیاء/15)؛ آن‌ها همچنان وای وای می‌گفتند.

دعا در آیات:

از میان معانی دعا در قرآن کریم، مهم‌ترین و محوری ترین معنای آن که از ایجاد رابطه بین عبد و ربّ حکایت می‌کند همان خواندن است و همچنین دعا و ساختار آن، تنها برای امور دنیوی و یا تنها برای امر اخروی نمی‌باشد بلکه هردو را شامل می‌شود و دعا کننده حتی اگر در بالا ترین مرتبه از کمال باشد دعا کردن و خواسته‌اش از خداوند بیشتر می‌گردد زیرا دعا به سایر اعمال بهبودی می‌بخشد و بهتر آن است که دعا با کلمه (رب) و ربوبیت پروردگار آغاز شود.

دعا در روایات:

با بررسی اجمالی در روایات می‌توان این مطلب را بیان کرد که معصومین(ع) افزون بر آن که اهتمام ویژه‌ای به مسأله دعا داشته‌اند و در سیره عملی آنان این موضوع به چشم می‌خورد در بسیاری از موارد امر مستقیم به دعا نموده‌اند، و آداب دعا و شرایط دعا را نیز به طور دقیق بیان فرموده‌اند که این در استجابت دعا تأثیر گذار و اسرع است.

نتیجه گیری:

اگر یک رابطه محبت بین محب و محبوب باشد اقتضایش این است که انسان سخن محبوبش را یاد آوری کند، اگر محب، محب واقعی باشد، سخن با محبوب برای او لذت بخش است و تکرار آن انسان را جلا می‌بخشد.

اهل معرفت از دعا به (قرآن صاعد) تعبیر می‌کنند یعنی محبوب و مولا اجازه فرموده است که بنده با او از هر دری سخن بگوید. خداوند امر به دعا کرده و از طریق اولیایش به کثرت دعا و اصرار و الحاح نیز بارها سفارش فرموده است.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «دعا و آداب آن از منظر آیات و روایات» پژوهش پایانی «لیلا قوامی فروغ»، برای اخذ مدرک سطح 2 حوزه علمیه زهرای اطهر (س) تهران است که در پاییز 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «زهرا امّی» است. /9193/پ202/ی